داود علیزاده
گرم شدن زمین یکی
از پیامدهای جبرانناپذیر انتشار گازهای گلخانهای در این کره خاکی است که طبق پیشبینیها،
موجب افزایش تراز آب دریاها و اقیانوسها میشود که این مساله میتواند زنگ
تهدیدی برای شهرهای ساحلی در سراسر جهان باشد.
افزون بر این، تغییرات اقلمی بر اکوسیستم دریاها تاثیر
بسیار منفی دارد که از جمله پیامدهای این پدیده نامیمون، سفیدشدگی آبسنگهای
مرجانی، اسیدی شدن آب دریاها، از بین رفتن جنگلهای حرا، كاهش اكسیژن در دریاها و
اقیانوسها، افزایش شوری آب، كاهش جمعیت آبزیان، افزایش مهاجرت، بروز كِشَند قرمز
و تغییر توازن جمعیتی گونهها خواهد بود.
بررسیها نشان میدهد طی یك دوره صد ساله دمای سطحی كره زمین
حدود هفت دهم درجه سانتیگراد افزایش یافته است و پیشبینی میشود که در سال ۲۱۰۰،
بین ۸/۱ تا ۶ درجه سانتیگراد افزایش یابد! حال در این
میان، ایران بهعنوان كشوری كه هم در شمال (دریای خزر) و هم در جنوب (خلیج فارس و
دریای عمان) از پهنههای آبی وسیعی برخوردار است، تاثیر بسیاری از این تغییر اقلیم
خواهد پذیرفت که این تاثیرات در آبسنگهای مرجانی، جنگلهای حرا و شرایط گونههای
دریایی در خلیجفارس بهعنوان یك دریای نیمهبسته مشهود خواهد بود.
به گفته کارشناسان محیط زیست، چرخه آب در خلیج فارس هر سه
تا پنج سال یكبار صورت میگیرد؛ یعنی همین مدت طول میكشد تا آب مانده از تنگه
هرمز خارج و آب تازه وارد آن شود. بنابراین ماندگاری آلودگی دریایی در آن بیشتر
خواهد بود كه این خود عاملی بر تاثیر بیشتر تغییر اقلیم بر این پهنه آبی است.
متاسفانه خلیج فارس به یك محل دائمی آلودگیهای مختلف نفتی و گازی تبدیل شده است،
تردد سالانه ۴۰ هزار كشتی از تنگه هرمز باعث میشود تا هر گونه تغییر مانند تغییر
اقلیم تاثیر بیشتری بر این پهنه آبی برجای بگذارد؛ سفیدشدگی آبسنگهای مرجانی، اسیدی
شدن آب دریاها، از بین رفتن جنگلهای حرا، كاهش اكسیژن، شوری بالا، اسیدیته شدن،
از بین رفتن گونههای جانوری و گیاهی، كاهش جمعیت آبزیان، افزایش مهاجرت آبزیان و
تشدید بروز كِشَند قرمز مهمترین پیامدهای تغییر اقلیم در خلیج فارس بهشمار میروند
که ادامه این وضعیت میتواند زنگ تهدید جدی برای این دریای نیمهبسته باشد. افزون
بر این، وجود آلایندههای نفتی در این خلیج زیبا نیز مزید بر علت شده و موجب
تغییرات ژنیتکی در آبزیان و ماهیان و از
بین رفتن زیستگاههای کمنظیر خلیج فارس شده است.
رئیس مرکز اقیانوسشناسی خلیج فارس استان بوشهر در خصوص به
بامداد جنوب گفت: یکی از اثرات ناشی از آلایندههای
مختلف بر جانداران آبزی، آسیب به محتوای ژنتیکی آنهاست و عوارض ناشی از آن را میتوان به صورت رشد و نمو غیرطبیعی،
کاهش تنوع ژنتیکی و کاهش در میزان بازماندگی لاروها و گونههای بالغ مشاهده کرد. تجمع
آلودگی در ماهیان بهطور مستقیم از طریق آب آلوده شده و یا غیرمستقیم از طریق تغذیه
ارگانیسمهای آلوده صورت میگیرد.
مریم قائمی در ادامه با اشاره به آلودهترین مناطق خلیج
فارس توضیح داد: با توجه به وجود نواحی صنعتی گسترده در استان بوشهر از جمله ناحیه
صنعتی کنگان، عسلویه و نیز جزیره خارگ که عمده فعالیتهای پالایشگاهی و پتروشیمی
در حوزه خلیج فارس را پوشش میدهد شاخص ریسک اکولوژیک در استان بوشهر بالا است.
نقاط داغ آلودگی در استان بوشهر جزیره خارگ، اطراف تاسیسات پارس جنوبی و کنگان
قرار دارد. در پژوهشی که در زمینه میزان آلایندههای نفتی در رسوبات ساحلی استان
بوشهر انجام دادیم، نشان داده شد که رسوبات منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و پس از
آن، رسوبات خلیج نایبند سطوح بالایی از هیدروکربنهای آروماتیک حلقوی را دارند.
ارزیابی ریسک زیستی انجام شده نشان میدهد که نقاط داغ در نواحی پارس جنوبی و پارک
ملی نایبند متمرکز و خلیج نایبند بهدلیل ویژگیهای رسوبشناختی و مجاورت با عسلویه
بیشتر درگیر این نوع از مخاطرات است.
وی در بخش دیگری از صحبتهای خود به گرم شدن زمین و افزایش
دمای آن و تاثیر سوء این پدیده بر دریاها و اقیانوسها اشاره کرد و گفت: بهدلیل
پدیده گرمایش جهانی و ذوبشدن یخهای
قطبی پیشبینی میشود تراز آب دریاها و اقیانوسها
تا سال ۲۱۰۰ تا یک متر افزایش یابد که از مهمترین دلایل آن میتوان به افزایش تولید
گازهای گلخانهای اشاره کرد. بدیهی است اگر شرایط به همین روال پیش برود، تا چند
دهه آینده شهرهای ساحلی، با بالا آمدن آب دریاها و پیامدهای آن مواجه میشوند. خلیج
فارس هم به این دلیل که از طریق دریای عمان به آبهای آزاد متصل است با مساله افزایش
تراز آب روبهرو میشود.
رئیس مرکز اقیانوسشناسی خلیج فارس استان بوشهر در ادامه با تاکید بر
اینکه افزایش تراز در همه دریاهای جهان تقریبا یکسان اخواهد بود، افزود: اما چیزی
که وضعیت را متفاوت میکند
و تاثیرپذیری تغییر تراز را در کشورهای مختلف متفاوت میکند،
وضعیت شیب سواحل است! در قسمتهایی
که شیب سواحل کمتر است با افزایش تراز آب دریا، آب وارد بخش قابلتوجهی از آن کشور
میشود. هر چه شیب ساحل بیشتر باشد آن
قسمتها کمتر در معرض
افزایش تراز آب قرار میگیرند.
از این رو، افزایش تراز آب دریا در مقیاس محلی میتواند بیشتر یا کمتر از میانگین
جهانی باشد. بنابراین در خلیج فارس شاید تا ۲۰ سال آینده افزایش تراز آب دریا خیلی
محسوس نباشد.
وی در خصوص اینکه آیا راهکاری هم برای جلوگیری از افزایش تراز آب
دریا به ذهن کارشناسان رسیده است، توضیح داد: اگر حتی از همین اکنون هم انتشار
گازهای گلخانهای را متوقف
کنیم، باز تراز آب دریا به افزایش خود ادامه میدهد؛
زیرا افزایش تراز آب دریا که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، بهدلیل گرمایش جهانی
است که در نتیجه نشر گازهای گلخانهای
در دهههای قبل آغاز
شده است. بر اساس گزارش جدید IPCC میانگین افزایش
تراز آب در سواحل تا سال ۲۰۵۰ میلادی بین ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر خواهد بود. این مساله
همه مناطق جهان را تحت تاثیر قرار میدهد
اما میزان آن در مناطق مختلف متفاوت است.
قائمی در ادامه با تاکید بر اینکه البته در این زمینه تا انتهای قرن ۲۱
دو سناریو متفاوت محتمل است، تصریح کرد: اگر توافقنامه پاریس مبنی بر کاهش انتشار
کربن اجرا شود، افزایش تراز آب دریا ۵۰ سانتیمتر خواهد بود؛ اما اگر انتشار کربن
با سرعت کنونی ادامه یابد، تا سال ۲۱۰۰ میلادی یک متر افزایش تراز آب دریا را خواهیم
داشت. پس بهترین راهحل برای این مساله، کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانهای
است. همچنین اکوسیستمهای ساحلی
مانند تالابهای ساحلی و
جنگلهای مانگرو در
این زمینه کارکرد بسیار مهمی دارند؛ چراکه اکوسیستمهای
مانگرو میتوانند نسبت
به جنگلهای استوایی، در هر هکتار ۴۰ برابر بیشتر کربن را در خاکشان تثبیت کنند.
بنابراین حفاظت از این میراث ارزشمند که ما نیز در خلیج فارس از آن بهره مند هستیم
و نیز کاشت مصنوعی درختان حرا بسیار کمک کننده خواهد بود.
رئیس مرکز اقیانوسشناسی خلیج فارس استان بوشهر به برنامههای کلان
در دست اجرای این مرکز اشاره و بیان کرد:
در حال حاضر در مرکز اقیانوسشناسی خلیج فارس استان دو برنامه مهم و کلان
را در دست اجرا داریم که عبارتند از: الف) برنامه پایش آبهای
دور با استفاده از کشتی کاوشگر خلیج فارس که در این برنامه آب و رسوبات خلیج فارس
در ایستگاههای واقع در
استانهای خوزستان،
بوشهر و هرمزگان و نیز دریای عمان از نظر پارامترهای مختلف زیستی، شیمیایی، فیزیکی،
زمینشناسی و سنجش از دور بهصورت فصلی پایش میشود.
تاکنون شش گشت تحقیقاتی انجام شده است و بخشی از نتایج در سایت پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی
در دسترس قرار دارد. ب) برنامه پایش ساحلی خلیج فارس که تمرکز آن بر اکوسیستمهای
ساحلی شامل زیستگاههای مانگرو
استان، زیستگاههای مصبی و
سواحل بوده است. همچنین مطالعه و بررسی اثرات وقوع حوادث پیشبینی نشده مانند نشت
نفتی و سیلاب و.... از دیگر اهداف این برنامه است. افزون بر آن، آلودگی میکروپلاستیکها
را نیز در آبهای سطحی خلیج فارس در محدوده استانهای
خوزستان، بوشهر و هرمزگان مورد مطالعه قرار دادیم که نتایج نشاندهنده بیشترین
فراوانی میکروپلاستیکها در منطقه
عسلویه بوده است.
این مقام مسوول در پایان به نامگذاری دهه آینده (۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰) اشاره
کرد و یادآور شد: این دهه از سوی سازمان ملل متحد بهعنوان «دهه علوم اقیانوسی برای
توسعه پایدار» نامگذاری شده است. از این رو، باید در برنامه ریزیهای
کلان کشور به این موضوع توجه ویژهای
شود.
در پایان این گزارش یادآوری میشود، خلیج فارس بهدلیل موقعیت خاص
خود بهعنوان بزرگترین و مهمترین مرکز ارتباطی میان سه قاره بهشمار میرود.
وجود منابع غنی و ارتباط این خلیج با مناطق آبی بزرگ جهان، سبب شده تا این منطقه یکی
از مناطق مهم راهبردی دنیا قلمداد شود. این آبراه همچنین در عرصه داخلی، منطقهای
و اهمیت وافری برای ایران دارد و تصمیمات استراتژیک سیاست خارجی همواره با در نظر
گرفتن اهمیت این منطقه اتخاذ و تدوین میشود. افزون بر این، این خلیج زیبا از نظر
برخورداری از زیستگاههای دریایی و موجودات دریایی کمنظیر و آبزیان ارزشمند نیز
بسیار حائز اهمیت است؛ اما متاسفانه با وجود همه اینها زیست بوم این خلیج امروز
در اثر تردد کشتیهای نفتی، تاسیسات صنعتی در اعماق آن، صید بیرویه، آلودگیهای
نفتی و... در تهدید است. امید میرود که حفظ خلیج فارس و محیط زیست آن به دغدغه و
مطالبه جدی همگانی بدل شود.