بامداد جنوب: خودکفایی در تولید بنزین یکی از اهداف وزارت نفت در چند سال اخیر بوده که بر اساس آن میزان تولید بنزین در کشور به‌مرور افزایش یافت تا جایی‌که اکنون این فرآورده نفتی در لیست اقلام صادراتی کشور قرار گرفته است. خودکفایی در تولید این فرآورده استراتژیک دو مزیت عمده به همراه دارد؛ ارزآوری به کشور و صرفه‌جویی ارزی حاصل از جلوگیری از واردات. در اواخر سال ۱۳۹۷ با افتتاح فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج ‌فارس، ایران توانست به یکی از اهداف دیرینه خود که خودکفایی در تولید بنزین بود، دست پیدا کند و در‌های واردات را بر روی آن ببندد و از فهرست کشور‌های واردکننده بنزین خارج شود.

راه‌اندازی این پالایشگاه میزان تولید روزانه بنزین را به بالای ۱۰۰ میلیون لیتر رساند که این میزان تولید فراتر از نیاز‌های داخل بود و ایران را تبدیل به یکی از کشور‌های صادرکننده بنزین کرد. امریکا تحریم واردات بنزین به کشور را از سال ۸۶ کلید زد تا شرایط برای واردات این موتور محرکه حمل‌ونقل با سختی همراه شود و بتواند به عاملی برای ایجاد نارضایتی عمومی تبدیل شود. بعد از آن بود که توسعه پالایشگاه‌های کشور به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفت تا ایران به‌تدریج از خام‌فروشی نفت فاصله بگیرد و به یکی از صادرکنندگان بنزین که مهم‌ترین فرآورده نفتی محسوب می‌شود، تبدیل شود.

اوایل مهرماه رئیس کل گمرک ایران در مصاحبه‌ای از صدرنشینی بنزین در فهرست کالا‌های صادراتی غیرنفتی کشور خبر داد، خبری مسرت‌بخش که در سایه طرح سهمیه‌بندی بنزین و محدودیت رفت‌وآمد ناشی از کرونا در کشور حاصل شده است. گرچه ایران برای نخستین‌بار به جمع کشور‌های صادرکننده بنزین پیوسته و طبق گزارش موسسه مشاور نفت و گاز FGE، در ۱۳ ماه گذشته حدود 75/1 میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور به ارمغان آورده است، اما دو نکته تداوم این موضوع را تهدید می‌کند که در ذیل این گزارش به بررسی ابعاد آن می‌پردازیم.

در شرایطی که فشار تحریم‌ها، صادرات نفت را به‌شدت کاهش‌داده و ظرفیت ارزآوری آن با محدودیت زیادی روبه‌رو شده است، صدور محصول استراتژیکی همچون بنزین یا گازوئیل می‌تواند جایگزین مناسبی برای طلای سیاه باشد. ایران اکنون به «فرآورده فروش» نفتی تبدیل شده است و این ظرفیت را دارد تا صادرات محصولات نفتی از نفت خام‌ فروشی پیشی بگیرد. رشد لجام‌گسیخته مصرف داخلی بنزین و قرارگیری کشور در موقعیت واردات این کالای استراتژیک در شرایط تحریم، مسوولان امر را در آبان سال گذشته به اجرا و اعمال سهمیه‌بندی بنزین سوق داد.

هر چند در این بین مخالفان دست‌نشانده با تلاش برای همراه ساختن مردم با خود در فکر ایجاد اغتشاش بودند، اما نتیجه تصمیم سران قوا باعث شد مازاد مصرف بنزین در ماه‌های نخست اجرای طرح فوق به‌طور میانگین به حدود ۲۰ میلیون لیتر در روز برسد. هنوز یک ماه از اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین نگذشته بود که مسوولان شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی از کاهش مصرف روزانه بنزین به حدود ۷۹ میلیون لیتر در نیمه آذر خبر دادند این مدیریت مصرف در حالی اتفاق افتاد که مصرف روزانه بنزین کشور در آبان‌ماه حدود ۹۸ میلیون لیتر و تولید روزانه بنزین ۱۱۵ میلیون لیتر (۷۰۰ هزار بشکه) عنوان شده بود.

طبق گفته مسوولان با گذشت دو ماه از اجرای سهیمه‌بندی بنزین (در زمان ۱۰ آذر تا ۱۰ دی) مصرف داخلی بنزین نسبت به ماه قبل، روزانه ۱۲۰ هزار بشکه و نسبت به همین بازه زمانی در سال ۹۷، ۷۰ هزار بشکه کاهش یافت. در زمستان سال گذشته وقتی محدودیت‌های تردد ناشی از شیوع ویروس کرونا به طرح سهمیه‌بندی بنزین پیوست، میزان مصرف داخلی کاهش بیشتری یافت به‌طوری‌که مصرف بنزین کشور در اسفند ۹۸ به حدود ۶۸ میلیون لیتر در روز کاهش یافت. در فروردین ۹۹ نیز با کاهش مصرف بنزین به ۴۴ میلیون لیتر در روز رکورد کاهش مصرف زده شد.

طبق گفته کارشناسان محدودیت‌های کرونایی در کنار طرح سهمیه‌بندی بنزین باعث کاهش ۵۰ میلیون لیتری مصرف روزانه بنزین در کشور شد و میزان مصرف در بازه زمانی فروردین-اردیبهشت ۹۹ به ۳۱۰ هزار بشکه در روز رسید. مازاد مصرف داخلی بنزین باعث شد که ایران برای نخستین‌بار در فهرست کشور‌های صادرکننده بنزین قرار بگیرد. آنچه در این زمینه بااهمیت است تداوم مدیریت مصرف داخلی و ایجاد تناسبی بین میزان تولید و میزان مازاد مصرف برای صادرات است، تا ایران همچنان با حداکثر ظرفیت به صادرات بنزین ادامه دهد.

موسسه مشاور نفت و گاز FGE، در گزارشی شروع صادرات نفت ایران را آگوست ۲۰۱۹ اعلام کرد و میزان صادرات این کالای استراتژیک را تا آگوست ۲۰۲۰ (۱۰ مرداد تا ۹ شهریور ۹۹) به‌طور میانگین ۱۱۰ هزار بشکه در روز بیان کرده است. این موسسه از سوی دیگر پیش‌بینی کرده است که صادرات بنزین ایران تا انتهای سال در سایه رشد روزانه تقاضای داخلی به ۵۲۰ هزار بشکه در روز به کمتر از ۱۵۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت.

موسسه مشاور نفت و گاز FGE، در گزارش خود عراق، پاکستان و افغانستان را مقصد دوسوم بنزین صادراتی ایران می‌داند و در حالی میزان درآمد ایران از صادرات بنزین در ۱۳ ماه گذشته را حدود 75/1 میلیارد دلار تخمین‌زده و اعلام کرده است که صادرات بنزین ایران از مارس ۲۰۲۰ (۱۰ اسفند ۹۸ تا ۱۱ فروردین ۹۹) جهش کرده و در ژوئن ۲۰۲۰ (۱۱ خرداد تا ۹ تیر ۹۹) به رکورد ۲۶۵ هزار بشکه‌ای در روز رسیده است که بازار فرآورده‌های نفتی در دنیا با مازاد عرضه روبه‌روست و کاهش شدید تقاضای سوخت، قیمت بنزین را با افت شایان توجهی روبه‌رو کرده است؛ بنابراین شرایط می‌طلبد تا نقشه راه صادرات بنزین دقیق‌تر و پایدارتر طراحی شود تا کشور مقصد صادراتی بنزین تولیدی خود را از دست ندهد.