الهام بهروزی

بوشهر یکی از نام‌آشناترین استان‌های کشور در تئاتر به‌شمار می‌رو؛ زیرا در این خطه هنرمندانی پابه عرصه گذاشته‌اند که از همان اوان زندگی، زیست‌شان در تلفیق سنت و موسیقی شکل گرفته است. در حقیقت آن‌ها در جوار دریا با افسانه‌ها و اسطوره‌هایی مانوس شده‌اند که بعدها دست‌مایه طی‌ طریقشان در زندگی شده است!

هنرمندانی که تعصب‌ها و سنت‌های جامعه پیرامونی‌شان عاملی برای زایش ایده‌ها و طرح‌های هنری‌شان می‌شود و باورها و مفاهیم بنیادین حیات‌شان در رویارویی با همین بایدها و نبایدهای گاه خشک و گاه مداراجویانه رنگ حقیقت به خود می‌گیرد. فضل‌الله عمرانی یکی از هنرمندان و کارگردانان جوان اما صاحب‌اندیشه و باذکاوت بوشهری است که در این سال‌ها با ساختارشکنی‌های حرفه‌ای و متکی بر پشتوانه هنری گام در واکاوی جامعه سنتی جنوب و رنج‎هایش گذاشته است. وی متولد سال ۶۲ در بندر دیر در جنوب استان بوشهر است که از نوجوانی با تئاتر دمساز شده تا به زبان لطیف و زیبا‌شناسانه‌ای، دغدغه‌ها و مصائب دنیای پیرامون خویش را که اغلب رازهای مگویی هستند به تصویر بکشد.

در کارنامه هنری عمرانی بازیگری و کارگردانی آثاری چون «شوالیه دریای سرخ»، «روزی که شیطان گریست»، «خاطرات جوانی در یک خرابه زیر بارن»، «شبیه پدر»، «تایتانیک زپرتی»، «موریانه‌های موزی برچ برچی»، «پژوهشی بی‌حاصل»، «تاریخ مستطاب آشپزی»، «چترت رو باز کن ماندالا»، «کمدی اکتشافات»، «وقتی پای قانون در میان باشد»، «پدرم همین نزدیکی‌ها منتظر است باید بروم»، «یک تخت حوضی فوق‌العاده بی‌مزه»، «چشم‌های نیمه‌سرخ عروسک»، «پل نو»، «روایت از مردن در یک روز مه‌آلود»، «پل نو»، «پیک نیک در میدان جنگ»، «هامبورگ بصره قوچان»، «عروسی خون» و... دیده می‌شود. وی همچنین مسوول گروه نمایشی «آفرینگان» دیّر است که در این سال‌ها به همراه این گروه توانسته در جشنواره‌های متعدد تئاتری از جمله جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، جشنواره تئاتر دفع مقدس عسلویه، جشنواره تئاتر بوشهر و... خوش درخشد.

عمرانی از زمره کارگردان‌هایی است که با تبحر و مهارت خاصی به تبیین سنت‌های بومی جنوب می‌پردازد و در کنار آن، چهره گزنده عصیبت‌های جامعه‌اش را نیز ترسیم می‌کند. او در برخی از آثارش زبان گویایی برای زنان جنوبی است؛ همان‌ زن‌هایی که ایستادگی جزء جدایی‌ناپذیر زندگی‌شان است و زخم‌های بی‌شماری را از جامعه بر تن دارند. زنانی که آتش کینه و عصیبت‌های بشری دامن آنها را گرفته و عزیزانشان را به کام خاک کشانده و زندگی را صرفا در میان چهاردیواری خانه‌شان امن می‌بینند و تمام حواس خود را از دنیای پیرامونی به دنیای یاس‌آلود و وهم‌ناک خویش گره زده‌اند!

این هنرمند با نگاهی روانکاوانه زن را در آثارش تفسیر می‌کند و افزون بر آن جامعه‌ای که در آن بالنده شده است مورد قضاوت مخاطب قرار می‌دهد. این کارگردان دیری در یکی دو سال اخیر به‌دلیل اینکه کارهایش اسیر کلیشه شدن و روزمرگی نشود، تئاتری را به روی صحنه نبرده ولی در پشت صحنه تئاتر استان حضور فعالی داشته و سعی کرده با اثری متفاوت و عمیق به نام «اسب قاتیلن» به صحنه برگردد. البته شیوع ویروس منحوس کرونا در کشور این هنرمند را مانند سایر هنرمندان دیگر با چالش‌هایی مواجه ساخته است اما با همه این‌ها او درصدد برآمده تا امسال دست‌کم اثرش را برای حضور در جشنواره استانی تئاتر بوشهر آماده کند و سپس با عادی شدن شرایط جدیدترین کار خود را به اجرای عموم ببرد.

این کارگردان تئاتر در خصوص تاثیر سوء کرونا بر تئاتر به‌خصوص تئاتر دیر به بامداد جنوب گفت: متاسفانه این ویروس بر همه قشرهای جامعه تاثیر منفی گذاشته است که در این میان تئاتر و جامعه تئاتری از این اتفاق نامیمون بی‌نصیب نمانده است. به‌هرحال در این اوضاع نابسامان و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، هنرمندان دیری سعی کردند همچنان فعالیت خود را با خلاقیت‌هایی مثل اجرای برنامه‌های مجازی با موضوع نمایش ادامه بدهند. خوشبختانه هم‌اکنون سه گروه تئاتری این شهرستان در حال آماده‌سازی نمایش برای حضور در جشنواره تئاتر استانی هستند.

فضل‌الله عمرانی در پاسخ به این سوال که آیا برای خروج این هنر از انزوا در بحران کرونا، راهی هم یافته‌اید مثل اجرای به‌صورت محدود یا تولید فیلم تئاتر، تاکید کرد: تمام لذت تئاتر در زنده بودن آن است و من هیچ‌گاه معتقد به دیدن نمایش از طریق فیلم نبوده و نیستم؛ یعنی اگر تئاتر زنده نبینم راحت‌تر هستم تا اینکه بخواهم از طریق فیلم تئاتر ببینم؛ مگر در موارد خاص که به‌عنوان بازبین بودم. برای حل این بحران میتوان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به ادامه راه پویای اجرای نمایش پرداخت. در حال حاضر بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته ظاهرا باید به این ویروس عادت کنیم تا راه مسالت‌آمیزی برای خلاصی از آن پیدا شود!

کارگردان نمایش «روایت از مردن در یک روز مه‌آلود» در ادامه با اشاره به تولید اثر جدیدش به‌نام «اسب قاتلین» در این بازه زمانی، افزود: این اثر نوشته رضا گشتاسب است که موضوعی اجتماعی دارد و در حال حاضر در حال تمرین آن هستیم و اگر این اوضاع نابسامان به ما اجازه بدهد، دوست داریم که برای رقابت در جشنواره استانی تئاتر بوشهر به روی صحنه برود؛ چون به دلیل پاندمی کرونا فعلا اجازه اجرای عموم را نداریم.

وی در ادامه در خصوص چگونگی انتخاب بازیگران این اثر توضیح داد: در نمایش «اسب قاتلین» سعی کردم از بازیگرانی که در اختیار و با توجه به شناختی که از آن‌ها داشتم، استفاده کنم و با توجه به اینکه در نمایش‌های من به‌ویژه این کار، شخصیت اصلی آنچنانی وجود ندارد و موضوع بر پایه شخصیت‌هایی که در جامعه قابل دیدن هستند، می‌چرخد، بنابراین سعی کردم از همه بازیگران در یک سطح بازی بگیرم.

کارگردان نمایش «عروسی خون» که در سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به روی صحنه رفت، در خصوص ویژگی متن اثر جدیدش گفت: این نمایشنامه یعنی «اسب قاتلین» در فرم و اجرا بسیار متفاوت از کارهای قبلی من است و چون دارای نویسنده مستقلی است، برخلاف آثار قبلی‌ام، تلاش کردم که هیچ دخل و تصرفی در اصل این اثر نداشته باشم.

عمرانی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه یکی از مولفه‌های آثار شما، پرداختن به رسوم متعصبانه بومی است و محدودیت زنان در جامعه سنتی این منطقه! البته در گذشته، آیا در این اثر هم به این موضوع توجه کرده‌اید، بیان کرد: بله تقریبا آثار گذشته من با پرداختن چنین موضوعاتی خلق شدند؛ چراکه جایگاه زن در جامعه جایگاه بالایی است؛ از همین رو، برخی از آثار شاخص نمایشی جهان با موضوع زنان نوشته و تولید شده است که این خود گواه جایگاه بالای زنان و نمایانگر مشکلات و معضلات آنان است. به‌هر حال ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که هنوز به رسم و رسوم پایبند هستند ناخودآگاه نمایش از این رسوم و آیین‌ها تاثیر می‌پذیرد و تولید چنین آثاری می‌تواند چهره حقیقی این رسوم را به شکلی نمادین در جامعه به تصویر بکشد؛ ولی در کار جدیدم به موضوع مهمی پرداخته‌ام که تکراری نیست و امیدوارم در کارهای بعدی بتوانم بیشتر روی این موضوع کار کنم.

وی همچنین در پاسخ به سوال دیگری که شما عموما تمایل شدیدی به استفاده از متون خارجی دارید، آیا دلیل خاصی برای کارتان دارید، تصریح کرد: شاید دلیل استفاده از نمایشنامه خارجی برای آثارم در وهله نخست به علاقه‌مندی شخصی‌ام مرتبط شود و در وهله دوم، هم چند بعدی بودن این نمایشنامه‌هاست که قابلیت‌های بیشتری برای اجرا دارند و می‌توان با ریشه‌یابی اشتراکات فرهنگی آن‌ها به جامعه خودمان به خروجی خوبی دست یابیم.

این کارگردان در ادامه با بیان اینکه در مجموعه من در انتخاب متن خیلی وسواس دارم و سعی می‌کنم ابتدا خودم با آن نمایشنامه درگیر شوم و به چالش کشیده شوم تا بتوانم آن را به شکل هنرمندانه و تاثیرگذارتری به روی صحنه بیاورم و مخاطب را با آن درگیر کنم، گفت: یعنی اول باید خودم با متن ارتباط بگیرم تا بتوانم این ارتباط را به مخاطب انتقال بدهم. در کل برای انتخاب نمایشنامه بر سبک یا شیوه خاصی تاکید ندارم فقط در حد اینکه آن متن بتواند تاثیر اولیه خودش را ابتدا روی خود من بگذارد برایم کفایت می‌کند. معمولا متون خارجی به‌ویژه آن دست متن‌هایی که با رسوم و باورهای ما اشتراکاتی را دارند انتخاب می‌کنم که با تغییر جغرافیای آن، فضایش را برای مخاطبم قابل لمس می‌کنم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا برای این کار جدیدتان از موسیقی زنده استفاده خواهید کرد یا افکتی، توضیح داد: در این زمینه در حال بررسی هستیم و هنوز به نتیجه قطعی نرسیدیم دوست داریم که اگر شرایط اجازه بدهد از موسیقی زنده استفاده کنیم اما اگر شرایط ما را یاری نکند این احتمال وجود دارد که موسیقی متناسب با فضای این اثر تولید شود و به‌صورت افکتی روی نمایش تنظیم شود.

عمرانی در ادامه با تاکید بر اینکه بدیهی است خاستگاه تئاتر، فرهنگ و آیین و مناسک بومی است که با گذر زمان شکل و نوع اجرای آن تغییر یافته است، افزود: معمولا متون خارجی که برای کارهایم انتخاب می‌کنم دارای اشتراکات فراوانی با فرهنگ و سنت‌های جامعه ماست. بنابراین تلاش می‌کنم به شکلی با ایرانیزه کردن این متون مخاطب اثرم را با جغرافیاهای دیگری که دارای رسوم مشترکی با ما هستند آشنا کنم؛ چراکه یافتن این نقاط مشترک به ما یادآوری می‌کند که فرهنگ زایا و انعطاف‌پذیر است و بسیاری از چیزهایی که برای ما ارزش به‌شمار می‌روند، در برخی از جوامع دیگر هم ارزش هستند! در این باره آقای لبل روژو درکارگاهی در تهران به ما گفت که تئاتر اروپا و جهان در رقص و پرفورمنس به نوعی برگرفته از آیین‌های شرقی؛ یعنی آسیایی و افریقایی است که به شکل‌های مختلفی در تئاتر از آن‌ها استفاده می‌کنند.

یادآوری می‌شود، در نمایش «اسب قاتلین» به نویسندگی رضا گشتاسب و کارگردانی فضل‌الله عمرانی، بازیگرانی چون قحطبه فخرایی، ندا بداغی، محمد عمرانی، روح‌الله فرهنگ‌دوست، پژمان برزگر، زهرا عمرانی، هنگامه بهرامی، غلامرضا بردستانی، امین خیاط، امیرحسین عابدی و مسعود جعفری به ایفای نقش می‌پردازند. دیگر عوامل این نمایش عبارتند از: علی موجی‌دیّری، زهرا نعمتی‌مقدم، عباس قنبری، زینب راسخ‌خو.