الهام بهروزی
اقتدار به خودی خود نه برای زنان و نه برای مردان بد نیست
اما هر زمان این ویژگی در فردی بیش از حد پررنگ شود، بعد منفی مییابد و او را از
خویشتن خویش و جهان پیرامونی خود دور و دورتر میسازد. فیلم «روزهای نارنجی» به
کارگردانی آرش لاهوتی (که نخستین تجربه وی در سینماست) تلاش کرده تا اقتدار زنانه
را در جامعه امروز به تصویر بکشد اما او در نمایش اقتدار زنانه ناکام مانده است و
به اشتباه گمان کرده که اگر زنی جسورانه و بیباکانه صدایش را روی مردان پیرامون
خود بالا ببرد یا کارهای مردانه را بدون واهمه انجام دهد؛ یعنی مقتدر است!
این فیلم با محوریت زن شکل گرفته است و راوی قصه زنی ۴۵
ساله (با بازی هدیه تهرانی) در شمال کشور است که واسطه استخدام کارگران فصلی است. هدیه
تهرانی، علی مصفا، مهران احمدی، علیرضا استادی، ژیلا شاهی، رویا حسینی، صدف عسگری،
لیلی فرهادپور، اکرم علمدار، امین گلستانه و سیامک ادیب بازیگران این فیلم هستند.
لاهوتی در «روزهای نارنجی» در نمایش اقتدار شخصیت اول فیلم
دچار اغراق شده است تا جایی که در بخشهای از آن مردانگی همسر «آبان» تحت شعاع یکهتازی
و رفتار بهظاهر مقتدرانه او زیر سوال میرود و تضعیف میشود تا جایی که مجید
(همسر آبان) در برشی از زندگی برای پاسخ به داد و بیدادهای گاه و بیگاه زنش به
خیانت متمایل میشود که البته این نقشه هم ناتمام میماند. این در حالی است که
کارگردان میتوانست با تعریف یک قصه جذاب، اقتدار زنانه را به شکل ملموستر و
منطقیتری بهتصویر بکشد و لازم نبود بهدلیل نبود قصه کمجان فیلم مردانگی همسر
آبان را تحقیر کند و او را فردی ترسو و جبون نشان دهد.
البته علی مصفا که ایفاگر نقش همسر آبان است، این نقشش را
دوست دارد و در این باره در نشست خبری این فیلم در جریان جشنواره فیلم فجر گفته
بود که «خانم تهرانی فیلمنامه را خیلی دوست داشت و اصرار کرد در فیلم حضور پیدا
کنم. من این نقش را دوست داشتم درحالی که چنین شخصیت منفعلی را ممکن است خیلیها
بازی نکنند. همچنین تصویری که این فیلم از زن ایرانی ارائه میداد برای من خیلی
جذاب بود این تفاوت چهره زن در این فیلم با تصویری که در خارج از کشور از زن ایرانی
وجود داشت در جشنوارههای خارجی جالب توجه بود.»
بدیهی است که اگر کارگردان بهجای تاکید بر قابهای زیبا در
فیلم روی قصه و سوژه انتخابی خود تمرکز میکرد با فیلمی با قصه ناتمام و ساختار
معیوب مواجه نبودیم. البته در این میان شاید کارگردان شخصیت آبان را در فیلم «روزهای
نارجی» به این دلیل خلق کرده است که گوشهای از سختکوشیها و احساس مسوولیت زنان
شمالی را در زندگی به رخ بکشد و این نکته را یادآوری کند که در این خطه گاه نقش
زنان در مقایسه با مردان برای ساختن زندگی پررنگتر است تا جایی که بخش اعظم
مسوولیت زندگی را برعهده میگیرد و به همین دلیل از زنانگی خود غافل میشود؛ چیزی
که در این فیلم مجسم شده و آبان چنان در کالبد زنی خودساخته و بدون نیاز به مرد
فرورفته که جنبههای زنانه در او کمفروغ شده است و در مقابل اما همسرش (با بازی
علی مصفا) به مردی وابسته، بیمسوولیت و راحتطلب و منفعل بدل شده است و در بزنگاه
زندگی بهجای اینکه باری از شانه او بردارد بر سنگینی دردهایش میافزاید.
روی هم رفته این فیلم به دلیل الکن بودن قصهاش نتوانسته
جایگاه زنان شمالی را آنگونه که باید به تصویر بکشد و آنقدر فیلم یکنواخت و بدون
دیالوگ پیش میرود که مخاطب از نیمه آن را رها میکند چون فیلم حرف و گره خاصی
ندارد که مخاطب را به خود جذب کند.
یک منتقد سینما در خصوص این فیلم گفت: «روزهای نارنجی» میتواند
قصه تعریف کند؛ اما مواد لازمِ ساختاری را ندارد، فیلم طرح موضوع میکند ولی
موضوعش آنقدر هم جدی به نظر نمیرسد؛ فیلمِ زنانهای است که میخواهد یک طرفه به
قاضی برود اما فیلمساز فراموش کرده که باید به روابط زن و شوهر بپردازد، زیرا مساله
اصلی اثر همین است.
افشین علیار در ادامه با بیان اینکه لاهوتی فیلمش را در
لانگشاتهای فراوان ساخته و متر و معیار فیلم شخصیت «آبان» به عنوان زنی شمالی
است که یکتنه کارهای مردانه میکند تا زندگیاش بچرخد، افزود: اساسا مشخص نیست
چرا لاهوتی برای اینکه محیط فیلم زنانه باشد، شخصیت مرد فیلم را به این اندازه
منفعل نشان میدهد؛ مردی ذلیل و ترسو که وقتی قرار است با همسرش بحث کند، دستانش میلرزد
یا اینکه آبان در بیشتر سکانسها با مجید با لحنی تند حرف میزند. این نشانههای
منسوخ شده از زنسالاری که مرد هیچ نقشی در زندگی یک زن ندارد، بر اساس الگوهای
تکراری در اولین فیلم لاهوتی جا گرفته اما در این میان درونگرایی آبان هیچ سنخیتی
با انفعال او ندارد؛ یعنی اگر او مثلا یک نویسنده بود میتوانستیم نوع رفتارش را
باور کنیم، همین باعث شده شکل و اندازه قصه از فیلم بیرون بزند.
وی با اشاره به اینکه فیلمساز بهجای تمرکز در نشان دادن
روابط زن و شوهر بیشتر ترجیح میدهد به خردهروایتها بپردازد، تصریح کرد: مثلا آن
دختر معتاد چه چیزی را به فیلم اضافه میکند؟ کاظم هم برای فیلم آنچنان مهم نیست
جز چند دیالوگی که درباره گذشته آبان میگوید که آن هم چندان تاثیرگذار نیست. قصه
آنقدر کمجان است که نمیتواند به اصل داستان بپردازد. در «روزهای نارنجی» موقعیت
جدید وجود ندارد، رابطه زن و شوهری کمرنگ شده است اما فیلمساز ترجیح میدهد جوابی
به این موضوع ندهد تا تعلیق به وجود بیاید.
این نویسنده و منتقد سینما در ادامه با تاکید بر اینکه لاهوتی
تصمیم میگیرد یک خیانت هم به فیلم اضافه کند و مجید را در دام خیانت بیندازد که
البته خیانت هم شکل نمیگیرد و رها میشود، گفت: در چند سکانس اتفاق خاصی رخ نمیدهد
جز چند نمای کارت پستالی، مجید بعد از ۲۰ سال یکشبه متحول میشود! این اندازه از
تحول در یک شب به هیچ وجه متقاعدکننده نیست.
وی با نقد رویکرد کارگردان در تضعیف جایگاه مرد در این اثر
خاطرنشان کرد: فیلمساز آنقدر مرد را مفلوک نشان میدهد که او ترک خانه میکند و در
انتهای فیلم هم کارگر همسرش میشود و همه چیز در سکوت دو نفره ختم به خیر میشود!
لاهوتی علاقه داشته که جای زن و مرد را عوض کند، البته مشکل اساسی فیلم روزهای
نارنجی در فیلمنامه است، چرا؟ فیلمساز بیشتر حواسش به میزانسنها و خلق قابهای زیبا
بوده است و سعی داشته نماهایش را کشدار ترسیم کند که بیشتر به ملودرام نزدیک شود؛
اما «روزهای نارنجی» در ساختار سینمایی ضعف اساسی دارد و در ساختار هم نمیتواند
به شخصیتهایش نزدیک شود. شخصیت زن باید استوار و محکم جلوه میکرد اما اقتدار و ایستادگی
او الکن مانده است، به طوری که انگار این شخصیت از یک بیماری خاصی رنج میبرد، بیرمقی
و سکوت و نگاههای او به شدت بیمنطق است.
علیار در پایان یادآور شد: آبان برای جبران دزدی انبار پول
بهرهای میگیرد و حتی نمیتواند حق و حقوقش را از صاحب کارش بگیرد، این چطور میتواند
مقتدر باشد قطعا اقتدار یک زن در بیادبی او نسبت به شوهرش خلاصه نمیشود، هدیه
تهرانی نتوانسته از پس نقش آبان بربیاید، نقشش تخت، بیانعطاف و بیواکنش است؛
همان تهرانی با بغض فروخورده همیشگی است که البته قالب همین نقش را در سریال همگناه
نسبتا بهدرستی ایفا کرده بود، مصفا هم مثل همیشه نقش مرد منفعل و عقیم را بازی
کرده که نکته جدیدی در بازیاش دیده نمیشود. روزهای نارنجی ریتم کندی دارد و
انگار فیلم قصد به پایان رسیدن ندارد و در بیشتر سکانسها درجا میزند. فیلمساز
احساس میکند اگر فیلمش در لانگشات روایت شود جشنوارهایتر میشود. بهدلیل قابهای
کشدار و طولانی و دوربین لرزان که هیچ منطق و نسبت سینمایی با آن چیزی که در محتوا
شکل میگیرد، ندارد و مخاطب را اذیت میکند، «روزهای نارنجی» تبدیل به اثری عقیم
و بلاتکلیف شده است.
در پایان یادآوری میشود، فیلم سینمایی «روزهای نارنجی»
تاکنون در ۳۰ جشنواره و رویداد سینمایی در خارج از ایران به نمایش در آمده و ۹ جایزه
نیز دریافت کرده است. جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره مانهایم، جایزه فیپرشی
جشنواره مانهایم، جایزه کلیسای جهانی، جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره پیونگ یانگ،
جایزه بهترین فیلم جشنواره یاری سوئد، جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره سینه ایران
تورنتو، جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره سینه ایران تورنتو، تقدیر ویژه بهترین بازیگر
زن جشنواره مانهایم، جایزه ویژه هیات داوران بهترین بازیگر زن جشنواره اینجین ایندیا
اسپانیا، نامزد جایزه چشم طلایی جشنواره زوریخ، نامزد بخش کارگردانان جدید جشنواره
سائوپایولو، نامزد بهترین فیلم بخش نگاه نو جشنواره فیلم فجر، نامزد جایزه بهترین
فیلم اول جشن منتقدان سینمای ایران و نامزد بهترین بازیگر زن جشن منتقدان سینمای ایران
بخشی از جوایز و نامزدیهای «روزهای نارنجی» اولین فیلم بلند سینمایی آرش لاهوتی
در سراسر جهان است.
این فیلم بهدلیل شیوع کرونا از ۲۱ مهرماه در دو سایت فیلیمو
و نماوا به صورت آنلاین به اکران درآمده است.