الهام بهروزی
سینمای ایران به‌تازگی برای حضور در اسکار ۲۰۲۱، فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی را به‌عنوان نماینده خود در این رویداد معتبر جهانی معرفی کرده است.
این فیلم از سوی هیات معرفی فیلم ایرانی به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی اسکار ۲۰۲۱ که متشکل از محمدعلی نجفی (کارگردان)، سیدجمال ساداتیان (تهیه‌کننده)، آتیلا پسیانی (بازیگر)، کمال تبریزی (کارگردان)، سیدمحمد داودی (فیلمبردار)، نرگس آبیار (کارگردان)، فرهاد توحیدی (فیلمنامه‌نویس) و آنتونیا شرکاء (منتقد) بود، معرفی شده است.
البته مجید مجیدی پیش از این تجربه حضور در اسکار را با فیلم «بچه‌های آسمان» داشته است و دو بار هم آثار دیگرش؛ یعنی «رنگ خدا» و «باران» به این رویداد جهانی به‌ترتیب در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۱ معرفی شده بودند که در نهایت برای حضور در این جایزه پذیرفته نشدند! حال برای چهارمین‌بار اثر دیگرش از سوی سینمای ایران برای حضور در اسکار معرفی شده است و باید دید که این بار با این اثر می‌تواند اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان بیاورد یا خیر!
فیلم «خورشید» قصه کودکان کار را روایت می‌کند و به داستان نوجوانی به اسم علی می‌پردازد که از طرف یک مرد به‌دنبال یک زیرخاکی می‌رود. بی‌شک مجیدی که کارگردانی واقع‌گرا و پیشتاز در نمایش فقر در لایه‌های زیرین جامعه ایرانی است، در این اثر تلاش کرده تا با نگاهی جهان‌شمول پرتره‌ای از زندگی کودکانی را ارائه کند که به جای کودکی کردن، درگیر دنیا کار می‌شوند و از این رهگذر در مسیر انواع آسیب‌های اجتماعی نظیر آزار جنسی، بیگاری، بزه‌کاری و... قرار می‌گیرند.
مجیدی در «خورشید» که درامی اجتماعی و کودک‌محور است، از بازی بازیگران مطرحی مثل علی نصیریان، جواد عزتی و طناز طباطبایی در کنار بازیگران گمنامی چون روح‌الله زمانی، ابوالفضل شیرزاد، شمیلا شیرزاد، علی غابشی، مانی غفوری، محمدمهدی موسوی و صفر محمدی وام گرفته و داستانی تاثیرگذار و جاری در جامعه امروز خلق کرده است.
این فیلم تنها نماینده ایران در بخش اصلی هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز بوده و روح‌الله زمانی جایزه مارچلو ماسترویانی را به‌عنوان بهترین بازیگر نوظهور این جشنواره دریافت کرده است. همچنین با انتخاب منتقدان هالیوود ریپورتر، خورشید در شمار بیست فیلم برتر دو جشنواره ونیز و تورنتو در سال ۲۰۲۰ قرار گرفت. افزون بر این، این فیلم پیش از این در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر، جایزه بهترین فیلم را از آن خود کرده است.
در ادامه گفت‌وگویی را با افشین علیار، نویسنده، منتقد و عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران پیرامون انتخاب فیلم «خورشید» به‌عنوان نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۱ و ویژگی‌های این فیلم صورت داده‌ایم که در ادامه می‌آید.
آقای علیار هفته گذشته فیلم «خورشید» به‌عنوان نماینده ایران از سوی کمیته معرفی نماینده ایران در اسکار برای حضور در این رویداد معتبر سینمای جهان معرفی شد، از دید شما این انتخاب از میان نامزدها انتخاب بجایی بود؟
طبق روال هر ساله، امسال هم فیلم‌های زیادی برای شرکت در اسکار نامزد شدند؛ اما در آخر چهار فیلم «دشت خاموش»، «جنایت بی‌دقت»، «خورشید» و «درخت گردو» شانس‌شان برای انتخاب جدی‌تر شد. البته من «دشت خاموش» و «جنایت بی‌دقت» را ندیدم اما این دو فیلم در جشنواره‌های مختلف مثل ونیز درخشیدند و منتقدان خارجی درباره این دو فیلم نظرات مثبتی نوشتند. «درخت گردو» را در جشنواره فیلم فجر سال گذشته دیدم اما خب، این فیلم به دلایل مختلف که بعدها در نقدی مفصل به آن خواهم پرداخت، نتوانست نظر بیشتر منتقدان را جلب کند ولی «خورشید» به‌دلیل موضوع و ساختاری که دارد، گزینه مناسبی برای اسکار است؛ در وهله اول خودِ فیلم پتانسیل‌های لازم محتوایی و ساختاری را داراست اما اینکه این فیلم در جشنواره ونیز در بخش رقابتی توانسته شیرطلایی کسب کند، مهم‌ترین دلیل دیده‌شدن خورشید در اسکار یا سایر جشنواره‌ها خواهد بود.
ایران تقریبا از آغاز تا کنون به‌استثنای وقفه‌ای کوتاه در دوره‌ای، عمدتا حضور فعالی در اسکار داشته است اما در میان آثار ارسالی تنها دو اثر اصغر فرهادی موفق شده است که در این رویداد بدرخشد و این جایزه جهانی را برای سینمای ایران به ارمغان بیاورد، از دید شما دلایل توفیق آثار فرهادی در این رویداد چیست؟
ببینید اصغر فرهادی یک فیلمساز جهانی است. موضوعاتی که او برای فیلم‌هایش انتخاب می‌کند هم جهانی است. فیلم «جدایی نادر از سیمین» یا «فروشنده» با یک نگاه جهانی ساخته شده‌اند؛ به‌طوری که موضوع این فیلم‌ها تنها متعلق به کشور ما نیست. بنابراین سمت و سوی آثار فرهادی در موازات نام او میان فیلمسازان جهان نکته مهمی محسوب می‌شود اما نگاه سیاست‌زده جشنواره‌های خارجی را هم نباید نادیده بگیریم.
آیا به توفیق مجیدی هم در این رویداد خوش‌بین هستید با توجه به درخشش اخیر این اثر در سطح بین‌المللی؟
فیلم‌های مجیدی در سال‌های مختلف به اسکار فرستاده شده و یک‌بار در سال ۱۹۹۸ برای فیلم «بچه‌های آسمان نامزد شده است. بنابراین مجیدی هم نام شناخته شده‌ای در رویدادهای معتبر سینمایی است همان‌طور که در اشاره کردم موفقیت فیلم خورشید در ونیز نکته قابل اهمیتی است.
آقای علیار سینمای مجیدی بر واقعیت استوار است و اهل پیچیدگی نیست تا جایی که مخاطب در برخی از پلان‌های آثارش از او جلو می‌افتد اما با این حال، چون آثارش برآیندی از جامعه و واقعیت‌هایش است، همواره مخاطب دارد. آیا مجیدی در خورشید هم در نمایش واقعیت سوژه انتخابی‌اش موفق ظاهر شده است؟
بله، مجیدی رئالیست‌ساز است که به آدم‌های جامعه‌اش اهمیت خاصی می‌دهد، سوژه و پرداخت به موضوعات و آدم‌هایی که ما نمی‌بینیم در آثار مجیدی به درستی نشان داده می‌شود. خورشید هم مثل دیگر آثار مجیدی است که این بار به کودکان کار پرداخته است. موضوع مهمی که قبل از این فقط چند مستند با این ایده ساخته شده اما فیلم خورشید روایتی منسجم دارد و نگاهی درست به امید دارد؛ امیدواری عنصر مهمی است که مدت‌هاست از آثار سینمای ایران حذف شده است. در کنار امیدواری این فیلم یک نوجوان قهرمان هم دارد که من را یاد نوجوان فیلم «بچه‌های آسمان» می‌اندازد.
در آثار پیشین مجیدی، نگاه ویژه‌ای به مسائل ماورائی و عرفانی در بطن متن وجود دارد؛ آیا این نگاه در این اثر هم دیده می‌شود؟
خیر. در این فیلم خبری از مسائل عرفانی و ماورائی و دینی وجود ندارد. خورشید یک اثر کودک و نوجوان‌محور است، یک قهرمان نوجوان دارد که برای رسیدن به آرزویش دست به کار خطرناکی می‌زند.
نیکلاس باربر (منتقد ایندی وایر) در نقدی بر فیلم «خورشید» مدعی شده که مجیدی این فیلم را بر اساس روایت دیکنزی (نگاه واقع‌گرایانه اجتماعی به فقر) ساخته است. آیا شما به آن عقیده دارید و مجیدی را در روایت این درام و نمایش معضلات کودکان کار موفق می‌دانید؟
بی‌شک من هم با نظر نیکلاس باربر موافق هستم؛ اساسا مجیدی با فیلم خوشید به سینمای خودش برگشته است. همان شکل و شمایل حقیقی اجتماعی که قطعا واقع‌گرایانه است. موضوع فقر در سینمای مجیدی کاملا مشهود است. او به درد اجتماعی که فقر هم جزئی از آن است، اشراف کامل دارد. شما هیچ‌وقت نمی‌بینید مجیدی در فیلم‌هایش به سراغ خانواده یا آدم‌های ثروتمند برود؛ چراکه مدیوم سینمای او بر اساس واقعیت جامعه است؛ به‌طور مثال، من سینمای کیارستمی و ابوالفضل جلیلی و مجیدی و امیر نادری را در یک ژانرِ به خصوص می‌دانم، نگاهِ واقع‌گرایانه این چهار کارگردان به‌طور واضح اجتماعی قلمداد می‌شود. مجیدی هم قالب سینمایی خودش را با فیلم خورشید حفظ کرده است.
از دید شما خورشید دارای قصه جذابی است یا خیر، مانند بسیاری از آثار امروزی دچار گسست قصه یا بی‌قصگی شده است؟
ببینید به‌عنوان کسی که در این پانزده سال سعی کردم آثار سینمای ایران را به‌طور جدی دنبال کنم و سالانه برای نود درصد از آثار اکران‌شده یادداشت مکتوب بنویسم، فقر قصه‌پردازی و داستان‌پردازی را مهم‌ترین ضعف آثار سینمایی می‌دانم،. مهم‌ترین عنصر برای ساخت یک فیلم قصه منسجم است که می‌بایست در قالب فیلمنامه روایت شود؛ اما این عنصر در سینمای ایران بسیار کمیاب شده است. شاید در فیلم‌های هنر و تجربه‌ای بیشتر شاهد چنین پیشرفتی در ایده و قصه و فیلمنامه باشیم اما نکته حائز اهمیت در فیلم «خورشید» همین است که این فیلم دارای یک قصه استاندارد و منسجم است. قصه بر اساس ساختار کلاسیک که تدام مناسبی هم دارد شکل گرفته است. این شکل‌گیری باعث‌شده مخاطب با قصه و روند آن همراه شود. فیلم خورشید اگرچه در محتوا پیچیدگی خاصی ندارد اما از نظر ساختار یک اثر سخت محسوب می‌شود؛ البته حضور نیما جاویدی به‌عنوان فیلمنامه‌نویس در این اثر از نکات مهم است و همین‌طور هومن بهمنش به‌عنوان فیلمبردار.
کیفیت و تدوین فیلم در جذابیت فیلم بسیار تاثیرگذار است، آیا «خورشید» از نظر کیفی هم قابل قبول است؟
همان‌طور که گفتم ساختار فیلم سخت محسوب می‌شود و چیدمان میزانسن در بعضی از سکانس‌ها بیننده را حیرت‌زده می‌کند، ریتم کلی فیلم اگرچه به نظرم کُند پیش می‌رود اما مجیدی توانسته مسیر روایت را درست انتخاب کند. برای همین به هیچ وجه مخاطب از روند فیلم کلافه نمی‌شود؛ البته که بخش‌هایی از فیلم و پایان آن با غافلگیری همراه است که باعث تامل مخاطب می‌شود و مهم‌ترین بخش فیلم بازی بازیگر نوجوان فیلم است.
بازیگران در پیشبرد متن تاثیر بسزایی دارند و اگر بازی الکن و ضعیفی نمایش دهند، بی‌شک کیفیت فیلم هم پایین می‌آید؛ شما بازی بازیگران «خورشید» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سوال خوبی بود، مجیدی متخصص در انتخاب بازیگر است و این بار هم با قرار دادن نابازیگر و بازیگر در کنار هم توانسته کست مناسبی را انتخاب کند از علی نصریان و جواد عزتی تا روح‌الله زمانی و بقیه بازیگران نوجوان که در واقعیت هم کودکان کار هستند، در سطح استاندار ایفای نقش می‌کنند، دیدید که روح‌الله زمانی چطور در جشنواره ونیز درخشید، قطعا هوشمندی مجیدی در انتخاب بازیگر در همه فیلم‌هایش قابل ستایش است.
از دید شما «خورشید» می‌تواند پرتره موفقی از سینمای ایران را در اسکار به نمایش بگذارد؟
قطعا می‌تواند، این فیلم اگر در سینماهای ایران هم اکران شود با استقبال مخاطب مواجه می‌شود و به‌دلیل موضوع اجتماعی که دارد معتقدم نگاهش به کودکان کار و آسیب‌های اجتماعی جهانی است. شما فکر کنید اگر این فیلم در اروپا یا امریکا هم ساخته می‌شد منطق روایی‌اش یکسان بود، همچنان امیدواریم این‌گونه از فیلم‌ها که نقطه روشن و امیدواری است، بیشتر ساخته شوند.
پربازدید ها