حسین قاسمی

سال 1393 بود که یک هیات قطری به ریاست معاون وزیر امور خارجه این کشور به بوشهر و هرمزگان سفر کردند تا به زعم خودشان شرایط را برای سرمایه‌گذاری در این دو استان جنوبی ایران جهت تدارک مواد غذایی، میوه و مواد صنعتی و کانی فراهم کنند. امروز نزدیک به هفت سال از آن سفر می‌گذرد و تقریبا قطری‌ها که قرار بود 500 میلیون دلار در بوشهر سرمایه‌گذاری کنند، نه تنها به‌دلیل مشکلات عجیب‌وغریب در ایران و به‌خصوص استان بوشهر این کار را نکردند، بلکه خیلی زود بی‌خیال بازار ایران و محصولات تولیدی کشورمان هم شدند.

چند سال بعد از آن ماجرا و پس از تحریم و محاصره قطر توسط کشورهای عربِ همسایه و برادرش! آن‌ها به سراغ ایران آمدند، البته نه به این دلیل که قرار بود از ایران محصولی وارد کنند، بلکه می‌خواستند از ایران به محصولات ترکیه‌ای دسترسی داشته باشند و به همین دلیل سیل کامیون‌های ترکیه‌ای که به بنادر جنوبی ایران رهسپار می‌شدند تا خود را به قطر برسانند، به چشم می‌آمد. با این همه، به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های اقتصادی، بسته‌بندی نامناسب و مهمتر از همه، بی‌مسوولیتی در قبال محصولات تولیدی و مشکلات ناشی از آن و در نهایت نبود فکر تجاری و اندیشه بازرگانی در نزد ایرانی‌ها قطری‌ها روی خوش به کالای ایرانی نشان ندادند.

بازار میوه قطر از دست رفت

تا پیش از این، محصولات باغی ایران در قطر و سایر کشورهای عربی مشتری‌های خوبی داشت اما، چندی پیش بود که نائب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: ترکیه جایگاه ایران را در بازار میوه قطر گرفت.

به گفته صدرالدین نیاورانی گفت: در میانه سال ۲۰۱۷ میلادی، تنش دیپلماتیک میان قطر و برخی کشورهای عربی به محوریت عربستان‌سعودی، به تحریم قطر از سوی این کشورها منجر شد و در مقابل، ایران و ترکیه به حمایت از قطر پرداختند. در اوج این مناقشه سیاسی و اقتصادی، رقابت میان ایران و ترکیه برای تصاحب بازار امیرنشین قطر بالا گرفت و طی ماه‌های ابتدایی بسته‌شدن مرز عربستان به روی قطر، سیل کالاهای ایرانی که عمدتا محصولات خوراکی و مواد غذایی را شامل می‌شد، روانه این کشور کوچک در جنوب خلیج ‌فارس شد.

نائب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در ادامه به بررسی دلایل و عوامل این اتفاق اشاره کرد و گفت: در حالی که شهروندان قطر به‌خوبی از کالاهای ایرانی استقبال کرده بودند و علاوه بر خرید محصولاتی از ایران که همواره یک پای ثابت در قطر داشت، به مصرف کالاهای جدید وارد شده از ایران نیز روی آورده بودند، توافق دولت ایران و ترکیه برای اجازه ورود و تردد کامیون‌های ترک به داخل کشور و حمل مواد غذایی از ترکیه با کامیون‌های یخچال‌دار تا بنادر جنوبی ایران، به یکباره ورق را برگرداند و کشور ترکیه بدون آنکه راه دسترسی مستقیمی به قطر داشته باشد، بازار این کشور را از ایران ربود.

به گفته وی، به‌دنبال این توافق، تعداد زیادی از کامیون‌های ترک حامل محصولات و کالاهای این کشور وارد ایران شد به‌طوری که صف چندین کیلومتری از کامیون‌های ترکیه در بندر بوشهر ایجاد شد و این کشور موفق شد با صادرات محصولات تازه مواد غذایی به قطر بازار صادراتی این کشور را از ایران تصاحب کند.

در حال حاضر صادرات ایران به قطر صفر نشده و به‌رغم بازگشایی مرز این کشور با عربستان‌سعودی، برخی از محصولات ایرانی همچنان در این بازار مبادله می‌شود. قطر از جمله بازارهای صادراتی سنتی و قدیمی ایران است و در برخی محصولات از جمله گیلاس، خشکبار، انواع سیب، کیوی و انار، رقابت اصلی از آن تجار و تولیدکنندگان ایرانی است.

تغییری در تجارت ایران و قطر نیست

با این حال، پس از توافق کشورهای عربی با قطر و همچنین احتمال برخی گشایش‌های اقتصادی، هنوز هم کشورمان در بازارهای عربی حضوری کم‌رنگ دارد. رئیس اتاق بازرگانی ایران و قطر در مورد وضعیت رابطه تجاری ایران و قطر اظهار کرد: تجارت ایران و قطر در حالت سکونی است که در حد 240 تا 250 میلیون دلار است که کمی کم و زیاد می‌شود ولی روند تقریبا آرامی دارد که طی یک‌سال گذشته تغییر چندانی نکرده است و تا زمانی هم که مسائل کلی اقتصاد حل نشود بر همین منوال است.

عدنان موسی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا ادامه داد: تا زمانی که پروژه‌های بزرگ تعریف و روابط خوب نشود، مسائل اقتصادی در اولویت قرار نگیرند و مسائل سیاسی منطقه حل نشود نباید انتظار خاصی داشت. در سال 2019 کل واردات قطر حدود 29 میلیارد دلار بود که سهم ما از این مقدار بین 230 تا 250 میلیون دلار بود. وقتی صادرات ما حمایت نشده و محدود می‌شود، وقتی صادرکننده ما در بازار بسیار رقابتی و پیچیده قطر تنها گذاشته می‌شود، وقتی هیچ حمایت خاصی از بخش خصوصی انجام نمی‌شود؛ چرا باید انتظار داشته باشیم تحولی صورت بگیرد؟ آیا تا به‌حال در حوزه صادرات حمایت خاصی از بخش خصوصی انجام گرفته است. صادراتی هم که انجام‌شده با نیروی بخش خصوصی و مبارزه با قوانین داخلی و چالش‌ها و مانع‌هایی که برای یک صادرکننده در کشورمان وجود دارد در کنار تحریم‌های بین‌المللی است. مقدار صادراتی که می‌بینیم یک توان شخصی بدون حمایت دولت است.

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و قطر در پاسخ به سوالی پیرامون تهاتر بین ایران و قطر گفت:‌ واردات ما از قطر حدود 40 تا 50 میلیون دلار بوده است بنابراین تهاتری صورت نمی‌گیرد. اگر هم باشد، به مقدار خیلی کم بین تجار بخش خصوصی انجام شده است. تجارت و اقتصاد می‌طلبد که با مقاصد صادراتی روابط حسنه و خوب داشت تا بتوان وارد قراردادهای کوتاه‌مدت و بلندمدت شد تا صادرات و واردات انجام شود. قطر بر اساس منافع کشور و مردم خود مشکل خود را با کشورهای همسایه حل کرده است. با حل مشکل بین قطر با کشورهایی مثل عربستان بازار بسیار رقابتی‌تر می‌شود.

به گفته وی، اما اگر ما بتوانیم در قالب تعریف مگاپروژه‌ها در منطقه بین کشورهای ایران، کویت، عمان، قطر، بحرین، عربستان و امارات و با محوریت عمان و قطر داشته باشیم قطعا به ضرر کشور ما نخواهد بود و می‌توانیم منافعی برای کشورمان داشته باشیم.

وی در ادامه درپاسخ به سوالی مبنی بر امکان تشکیل اتحادیه اقتصادی بین کشورهای حاشیه خلیج ‌فارس بیان کرد: ایجاد اتحادیه اقتصادی بین کشورهای خلیج ‌فارس مستلزم رفع مشکلات سیاسی بین این کشورهاست. قطر و عمان دوست ایران هستند، کویت کشور بی‌طرف منطقه است، اگر با محوریت اینها این اتحادیه تشکیل شود ما یک بازار 400 تا 500 میلیارد دلاری را در منطقه داریم که بسیاری از این نیازها می‌تواند از بازار ایران رفع شود. ایران باید با محوریت عمان و قطر مگاپروژه‌هایی را در منطقه تعریف کند که در نهایت خروجی‌ آنها به‌نفع ایران خواهد بود.