الهام بهروزی
استان بوشهر در درازنای تاریخ از جایگاه بسیار ارزنده‌ای برخوردار بوده است و به‌واسطه نقش مهم تاریخی و استراتژیکی که داشته و دارد در بطن خود میراث فرهنگی (چه ملموس و چه ناملموس) جای داده است که به‌عنوان سند زنده‌ای، جبروت و شکوه گذشته این اقلیم را به نمایش می‌گذارد.
جای جای این خطه از شمالی‌ترین نقطه تا جنوبی‌ترین آن دربردارنده بناها، منظرها و محوطه‌های باستانی و تاریخی بسیار چشم‌نوازی است که به یادگار از حکومت‌های قدرتمند هخامنشی، ساسانی، افشار، زند، قاجار و ... بر این آب و خاک مانده‌اند. افزون بر این، بوشهر از زخم و نفوذ استعمار بی‌نصیب نمانده است و رد پای آن را می‌توان در بناها و آثار به‌جای مانده از سلطه انگلیسی‌ها، پرتغالی‌ها و... بر این بخش از کشور مشاهده کرد؛ بناهایی که امروز هر کدام برگی از تاریخ به‌شمار می‌روند و دست تاریخ‌پژوهان را در واکاوی تاریخ و تمدن این سرزمین باز می‌گذارد.
وجود این میراث ارزشمند در نقاط مختلف استان بوشهر به خودی خود موجب پررنگ شدن نام بوشهر در حوزه میراث فرهنگی شده است و برخی از این آثار به‌دلیل قدمت و نقشی که در تاریخ داشته و همچنین معماری خاص و کم‌نظیرشان نه تنها مستعد ثبت ملی، بلکه شایسته ثبت جهانی هستند که البته در سفر علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به استان بوشهر، وعده ثبت جهانی سیراف در قالب یک پرونده داده شد. وعده‌ای که برای بوشهری‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ چراکه این بندر باستانی بخش مهمی از تاریخ ایران را خود جای داده است و خیلی پیش‌تر از این باید این اتفاق مهم می‌افتاد. هرچند در این زمینه چند سالی است که پایگاه میراث فرهنگی سیراف فعال شده تا با انجام مطالعات کارشناسی‌شده و ایجاد یک‌سری زیرساخت‌هایی زمینه ثبت جهانی این بندر تاریخی تسریع شود.
غیر از این بندر تاریخی، جزیره خارگ هم در حوزه میراث فرهنگی (هم ملموس و هم ناملموس) یکی از نقاط مهم استان بوشهر به‌شمار می‌رود که به‌واسطه جای دادن آثار تاریخی کم‌نظیری چون کتیبه هخامنشی، قنات‌ها، کلیسای نسطوریان، گور معبدهای پالمیران و... حکمرانی مردمان این سرزمین را بر خلیج فارس به همگان نشان می‌دهد ولی متاسفانه این جزیره مرجانی تاکنون موفق نشده است که دارای یک پایگاه میراث فرهنگی شود تا به شکل اصولی و علمی زمینه حفاظت از این آثار منحصربه‌فرد فراهم شود، هرچند خوشبختانه این جزیره به‌دنبال پیگیری‌های صورت‌گرفته به‌زودی صاحب این پایگاه می‌شود البته اگر عده‌ای خاص بگذارند که این پایگاه راه‌اندازی شود؛ چون متاسفانه این عده پیگیر این هستند که در این جزیره به‌جای پایگاه یک نمایندگی مستقر شود که حوزه فعالیت آن بسیار محدودتر از پایگاه است!
اما از این بحث که عبور کنیم می‌رسیم به بحث میراث ناملموس استان که یکی از شاخص‌ترین آنها دانش ساخت لنج‌سازی است که سال ۲۰۱۱ به‌عنوان «میراث درخطر و نیازمند پاسداری فوری» ثبت یونسکو شد و ایران متعهد شد که به‌صورت منظم طرح‌های پاسدارانه خود را در این زمینه ارائه کند اما آذرماه سال جاری هیات دولت مصوبه‌ای را دال بر امحای لنج‌های چوبی و فایبرگلاس تصویب کرد که در ظاهر کاملا متناقض با مصوبه یونسکو در پاسداری این دانش دیرینه و اجدادی اهالی جنوب بود و همین مساله موجب واکنش کنشگران محیط زیستی و فعالان این حوزه شد.
چراکه در این مصوبه آمده است: «هیات وزیران برنامه جایگزینی شناورهای سنتی تجاری (چوبی و فایبرگلاس) با ظرفیت کمتر از ۵۰۰ تن (لنج تجاری) را با هدف حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیت‌های غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیت‌های کشتی‌سازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و نیز افزایش ایمنی دریایی، به تصویب رساند.»
بدیهی است این طرح در حالی در کمیسیون اقتصاد، به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی در جلسه‌ای ارائه شد که یکی از غایبان آن علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی بود. در حالی که مونسان متولی گردشگری در ایران است و بایستی نظر خود را در خصوص این طرح ارائه می‌داد. البته در این مصوبه پس از اصلاح، در توضیح شناور سنتی تجاری نوشته شده: شناورهایی با شکل و طرح لنج با فرم‌های معمول بوم، ناکو، سمبوک، جالبوت (شناور چوبی بادبانی) با جنس بدنه چوبی و فایبرگلاس که کاربری آنها در گواهینامه ثبت «باری» درج شده است.
در این میان به عقیده کارشناسان، اینجا یک نکته اساسی وجود دارد و آن هم اینکه شناور با طرح لنج و فرم معمول بوم همان لنج‌های چوبی بادبانی هستند که در میان دریانوردان قدیمی به عروس دریا شناخته می‌شوند. از طرف دیگر در این طرح اعلام شد کارگروهی با مسوولیت سازمان بنادر و دریانوردی و با عضویت نهادهایی از جمله وزارت میراث فرهنگی در مدت یک ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این آیین‌نامه، برنامه جایگزینی شناورهای دریایی سنتی را طی پنج سال با شناورهای فلزی و با حذف و تغییر کاربری آنها، به هیات وزیران ارائه کند.
پس از آنکه پیش‌نویس این طرح در جلسات مختلفی به شور گذاشته شد، اصلاحاتی در آن صورت گرفت که بخشی از این اصلاحات مربوط به کاربری گردشگری می‌شد. به این معنی که در این طرح آمده تغییر کاربری شناورهای جایگزین شونده به تفریحی و گردشگری، با رعایت استانداردها و دستورالعمل‌های وزارت راه و شهرسازی (سازمان بنادر) و وزارت میراث فرهنگی بلامانع است. منتها خلائی که در این طرح احساس شد، نبود طرح‌های تشویقی برای حفاظت از این میراث ارزشمند است.
هرچند در این میان وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به موضوع به‌صورت جدی ورود کرده است و به امحای لنج‌های تاریخی واکنش نشان داده و خواهان حمایت جدی از این دانش دیرینه و میراث کهن شده است؛ اما باید دید که دولت یازدهم طرح تشویقی هم برای حفاظت از لنج‌های چوبی که نماد و اساس دریانوردی در جنوب کشور به‌شمار می‌روند در این مصوبه لحاظ خواهد کرد.
در این رابطه، معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در پاسخ به این پرسش که آیا این مصوبه برابر با نابودی دانش لنج‌سازی که به‌عنوان «میراث در خطر» ثبت یونسکو شده است و مغایر با طرح‌های پاسدارانه میراث فرهنگی در این زمینه نیست، به بامداد جنوب گفت: من مصوبه هیات دولت را مطالعه کردم و این‌گونه نیست. اتفاقا در این مصوبه درج شده است که لنج‌های تاریخی می‌توانند با رویکرد گردشگری و... به فعالیت خود ادامه دهند؛ ولی در اینجا یک مساله وجود دارد که هیچ‌گونه تشویقی برای جلوگیری از امحای این لنج‌ها لحاظ نشده نبود که این موضوع می‌تواند مشکل‌ساز شود. از این‌رو، آقای مونسان وزیر محترم میراث فرهنگی نامه‌ای را در این زمینه برای آقای جهانگیری فرستادند که مشوق‌ها و حمایت‌هایی برای رونق و حفاظت از این میراث ارزشمند تعیین شود.
محمدحسین طالبیان در ادامه با تاکید بر اینکه البته در این میان یک کارگروه در زمینه مصوبه هیات دولت درباره لنج‌های چوبی و فایبرگلاس تشکیل شده که وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم یکی از اعضای آن است، افزود: در این کارگروه قرار است جزئیات این مصوبه مورد بحث و بررسی قرار بگیرد تا نگرانی‌هایی که وجود دارد رفع شود. به هرحال دانش لنج‌سازی در فهرست میراث جهانی ثبت شده است و یکی از تعهدات ماست و ما به‌عنوان فوکال پوینت (نقطه کانونی) این کار را دنبال می‌کنیم و قطعا لنج‌های چوبی تاریخی مشمول این مصوبه نخواهد شد.
وی در ادامه در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اهمیت راه‌اندازی پایگاه میراث فرهنگی در جزیره خارگ تصریح کرد: ببینید در کشور بالغ بر ۱۴۷ پایگاه میراث فرهنگی داریم که ۱۰۰ پایگاه، ملی هستند و ۴۷ تا هم جهانی. قطعا وجود این پایگاه‌ها بسیار مهم هستند؛ چون کارهای کارشناسی و چندرشته‌ای انجام می‌دهند و با حضور دائم‌شان به حفاظت و برنامه‌ریزی اصولی در خصوص آثار باستانی و تاریخی کمک می‌کنند. افزون بر این، در طول زمان دانشی در این مناطق ذخیره می‌شود که حتی در اطراف این پایگاه‌ها آثار دیگری هم که وجود دارند در زیر چتر حفاظت این پایگاه‌ها قرار مي‌‌دهد. به همين خاطر ما در هر نقطه‌اي كه از نظر تاريخي مستعد باشد و دستمان برسد به راه‌اندازي پایگاه میراث فرهنگی اقدام می‌کنیم. از این‌رو با توجه به پتانسیلی که این جزیره در زمینه آثار باستانی و تاریخی دارد، به‌زودی یک پایگاه میراث فرهنگی در آنجا دایر می‌شود و یکی از متخصصان حوزه میراث فرهنگی نیز مدیریت آن را عهده‌دار خواهد شد.
معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در پایان در خصوص ثبت جهانی سیراف هم تاکید کرد: سیراف یکی از بنادر باستانی و مهم تاریخی ماست ولی با توجه به وسعت کشور، برای اینکه استان‌های ما یک توزیع متوازن و متعادل داشته باشند، تلاش می‌کنیم که از هر استانی آثاری را چه در فهرست ملموس و چه در فهرست میراث ناملموس برای ثبت جهانی انتخاب کنیم که الان از استان بوشهر مجموعه کاروانسرای برازجان را در پرونده ثبت جهانی قرار داده‌ایم. این نکته را فراموش نکنید که ما سالی یک سهمیه بیشتر نداریم و این کار را برای دشوار می‌کند. از این‌رو، سیراف در فهرست موقت ثبت جهانی است. منتها ما داریم تلاش می‌کنیم که یک پرونده میراث جهانی کرانه خلیج فارس را تنظیم و آماده کنیم که شامل بندرگاه‌ها، معماری و منظر کرانه‌های خلیج فارس نظیر گوردخمههای سیراف و... می‌شود که در این زمینه کنک خیلی خوب کار کرده است. سیراف هم پیشینه تاریخی بسیار خوبی دارد و قطعا در این پرونده گنجانده می‌شود و به امید خدا به‌زودی کل کرانه خلیج فارس به اتفاق هم در این پرونده برای ثبت جهانی گنجانده می‌شود که این مهم در اولویت ما قرار دارد.
