الهام بهروزی
روز جهانی سمنها یا سازمانهای مردم نهاد (۲۷ فوریه برابر
با ۹ اسفندماه) بهانهای برای نمایش و معرفی اهداف و تجربیات این نهادها در عرصه
جهانی است تا به کمک آن سمنها بتوانند در پیشبرد اهداف و فعالیتهای خود در جامعه
هدف موفقتر و موثرتر ظاهر شوند.
بیشک پیدایش سمنها در ایران گامی بزرگی در عرصههای
اجتماعی، محیط زیستی و میراث فرهنگی بهشمار میرود؛ چراکه بهواسطه حضور این
نهادهای خودجوش و مردمی بود که مردم مطالبهگری و دفاع از حقوق خود و سایر پدیدهها و
موجودات را یاد گرفتند و توانستند با کنشها و واکنشهای بهموقع مقابل بسیاری از
تصمیمات اشتباه یا اجرای طرحهای غیراصولی و کارشناسیشده ایستادگی کنند و آن
تصمیمات یا پروژهها را متوقف یا ملغی کنند.
قطعا اگر ایستادگی سمنها نبود امروز شاهد فاجعههای بیشتری
در محیط زیست ایران میبودیم، هرچند در برخی از نقاط سمنها دیر به خود آمدند و
متاسفانه طرحها و پروژههایی اجرایی شد که منجر به مرگ و ویرانی بخشی از محیط
زیست، انقراض برخی از گونههای جانوری کمیاب، خشک شدن برخی از رودخانهها و دریاچهها،
احداث و جانمایی غیر اصولی برخی از سدها، آلودگی بیشتر هوای کلانشهرها و برخی از
شهرهای بزرگ، نابودی سواحل طبیعی در شمال و جنوب کشور، دریاخواری و ساحلسوزی، مرگ
دستهجمعی پرندگان در میانکاله و برخی از نقاط دیگر، نابودی مساحت زیادی از مراتع
و جنگلهای کشور از جمله جنگلهای هیرکانی و جنگلهای بلوط به بهانه جادهسازی و
ویلاسازی و چرای بیش از حد دامها، ایجاد سیلابهای مرگآفرین و بسیار ویرانگر در
برخی از استانهای شمالی، جنوبی و مرکزی و... شدند. همه و همه این اتفاقات ناگوار
پیامدهای تصمیمات نابخردانهای است که دولتمردان و مدیران در سالهای قبل و اکنون اتخاذ
کردند تا به گمان خود توسعه پایدار را در مناطق مختلف کشور ایجاد کنند.
حال اگر پیش از این سمنها به اهمیت و تاثیرگذاری خود در
مقابل این تصمیمات واقف بودند و از سوی مردم زودتر باور میشدند چه بسا که امروز
با بسیاری از این پدیدههای تلخ و خشم طبیعت روبهرو نمیشدیم اما خوشبختانه در
سالهای اخیر با شناسایی جایگاه و اهمیت سازمانهای مردمنهاد به جامعه و افزایش
باورمندی مردم به این نهادها و حمایت از آنها، شاهد ایستادگی و کنشهای
تاثیرگذار و بهموقع این نهادها هستیم که نشاتگرفته از ساز و کارهای اصولی است که
در این سالها در سایه آموزش و تجربهاندوزی کسب کردهاند.
استان بوشهر یکی از استانهایی است که خوشبختانه در سالهای
اخیر توانسته با راهاندازی و ثبت سمنهای فعال و دغدغهمند، در حوزههای محیط
زیستی و میراث فرهنگی و ... موفق ظاهر شود و هر جایی که پروژه یا طرحی مغایر با
اصول و قوانین محیط زیست، میراث فرهنگی و... اجرایی شوند با ورود و اعتراض بجای
سازمانهای مردمنهاد به تعطیلی یا اصلاح کشیده شوند و مسوولان و ادارات مربوط را
به تصمیمگیری درست سوق دهند.
از اینرو، وجود و فعالیت سمنها در جامعه امروز بوشهر با
افزایش آگاهی جوامع محلی و ساماندهی و ارتباطگیری موثر با رسانههای ملی و محلی
توانستهاند گامهای استواری را در حفاظت و مراقبت از میراث طبیعی و محیط زیست بکر
استان و دیگر فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی این خطه بردارند که نمونه کنشهای موثر
این سمنها را میتوان در تعطیلی یا اصلاح بسیاری از پروژههایی که مغایر با مفاد
قانونی در حوزههای محیط زیستی و سایر حوزههای دیگر بود، مشاهده کرد.
نماینده سازمانهای مردم نهاد استان بوشهر در خصوص اهمیت
سمنها به بامداد جنوب گفت: سمنهای پلی میان مردم و مسوولان هستند که بخشی از
فعالیتهای خود را در راستای پیشبرد اهداف جامعه در سطح استانی، منطقهای، ملی و
بینالمللی انجام میدهند. در حقیقت، سمنها طیف وسیعی از نهادهای مدنی غیردولتی
را در برمیگیرند که به همت مردم شکل گرفته و با مشارکت و همکاری آنها به فعالیت
خود ادامه میدهند. امروزه سمنهای متعددی با موضوعات و زمینههای متنوعی در سطح
محلی، ملی و بینالمللی در سراسر جهان به فعالیت میپردازند. عضویت داوطلبانه،
برخورداری از اهداف غیرانتفاعی مانند کمک به افراد کمبرخوردار، ارائه خدمات آموزشی،
امدادی، رفاهی، خیریه و بسیاری موارد دیگر از جمله مهمترین زمینههای فعالیت این
سازمانهاست.
محمد کنگانی در ادامه با اشاره به اینکه امروز در استان
بوشهر سمنهای متعددی در حوزههای خیریه، محیط زیست، میراث فرهنگی، اجتماعی و
فرهنگی و... فعالیت میکنند، افزود: بر اساس آخرین آمارها، حدود ۲۴۰ سمن در استان
فعالیت دارند که محدوده فعالیت ۷۰ سمن استانی و بقیه شهرستانی است.
وی با تاکید بر اینکه این سمنها که برساخته گروهی از مردم
و بهصورت خودجوشند، امروز در حال فعالیت برای پیشبرد اهداف عالی جامعه محلی و
پیراونی خود هستند، تصریح کرد: این سازمانهای مردم نهاد که در عرصه بینالمللی
تحت عنوان NGO (Non governmental
Organization) شناخته میشوند، اغلب سازمانهای
غیردولتی مستقلی هستند که بودجه خود را از راه کمکهای مردمی تامین و کمتر از بودجههای دولتی استفاده میکنند. حال
در ایران بهدلیل نبود منابع مالی و همچنین قوانین حمایتی و اصولی این سازمانها
در تامین منابع مالی خود بهشدت در تنگنا قرار دارند و بسیار پیش آمده که سمنی در
همان آغاز تاسیس بهدلیل کمبود منابع مالی از فعالیت انصراف داده و مجوز خود را
غیر فعال کرده است.
کنگانی در ادامه با تاکید بر اینکه استانداری بهعنوان یک
نهاد مرجع و حامی سازمانهای مردم نهاد میتوان زمینه مناسب را برای شناخت بیشتر سمنها
به دستگاههای دولتی ایجاد کند، تصریح کرد: با شناساندن سمنها به دستگاههای
دولتی هماهنگی و همافزایی بیشتری میان این دو ایجاد میشود و از این طریق سمنها
میتوانند با انجام یکسری کارها نظیر برگزاری دورههای آموزشی و همچنین فعالیتهای
فرهنگی در بعد فرهنگسازی و آگاهیبخشی یاریگر آن دستگاه باشند و بخشی از منابع
مالی خود را نیز تامین کنند که متاسفانه تا این لحظه شاهد کنش خوبی از سوی
استانداری برای ایجاد تعامل بیشتر سمنها با دستگاههای دولتی نبودهایم!
وی در ادامه مهمترین چالشهای سمنها را در استان بوشهر
«فقر منابع مالی» و «فقر آموزش» دانست و افزود: بسیاری از سمنهای استان برای
ارتقا و کیفیتبخشی به فعالیتهای خود نیاز به حضور در دورهها و کارگاههای تخصصی
آموزشی با تدریس اساتید مطرح و نخبه کشور دارند تا با بهروزرسانی اطلاعات و کسب
مهارت بیشتر و تجربهاندوزی بتوانند تاثیرگذارتر و آگاهانهتر به مطالبهگری و
فعالیت بپردازند.
نماینده سازمانهای مردم نهاد استان بوشهر در خصوص مهمترین
دغدغه این روزهایش گفت: ساماندهی و شاخهبندی سمنهای استان بر اساس موضوعات و
رویکرد فعالیتهایشان مهمترین دغدغهای است که این روزها دارم؛ چراکه با ساماندهی
موضوعی سمنها، آنها در پیشبرد اهداف خود موثرتر و قویتر ظاهر میشوند.
وی با تاکید بر اینکه خوشبختانه در سالهای اخیر سمنهای
محیط زیستی و میراث فرهنگی در استان بوشهر بسیار موفق ظاهر شدهاند، افزود: این
سمنها با کنشها و واکنشهای اعتراضی و بهموقع توانستهاند بسیاری از مصوبات و
تصمیمات اشتباه را با راهاندازی پویشهای مردم و رعایت قوانین متوقف یا تعطیل
کنند که بارزترین این حرکتها را میتوان در تعطیلی معدن مرمریت در منطقه حفاظت
شده کوه بیرمی، تعطیلی پروژه پرورش لارو میگو در روستای گردشگری چاهک، توقف عملیات
احداث سایت پرورش لارو میگو در محدوده تالاب دیر- بردستان و... مشاهده کرد که با
تجمعی کاملا اصولی به مطالبهگری برخواستند و مسوولان و دستگاههای مرتبط را بهدلیل
نادیده گرفتن قوانین محیط زیستی زیر سوال بردند و آنها را به پاسخگویی و اصلاح یا
حذف آن مصوبه دعوت کرند.
کنگانی با اشاره به اینکه هر چند در دو حوزه محیط زیست و
میراث فرهنگی آییننامهها و قوانین کاملا مشخص و واضحی وجود دارد؛ اما همچنان
شاهد اهمالکاری و تصویب یکسری مصوباتی در گوشه و کنار استان هستیم که کاملا با
قوانین وضعشده مغایرت دارند، تصریح کرد: در بسیاری از پروژههایی که به بهانه
توسعه پایدار در استان از مدیران اجرایی و دستگاههای دولتی مصوب میشوند قوانین
دیده نمیشوند، در حقیقت آنها آگاهانه با پیداکردن سوراخهایی در این قوانین
هستند تا بتوانند پروژههایی کاملا غیراصولی را در نقاط حساس و بکر استان وضع کنند
که با این کار مردم را دور میزنند اما خوشبختانه امروز مردم بهواسطه وجود سمنهای
فعال و دغدغهمند آگاه شدهاند و تمامقد در برابر طرحهایی که پیامدی جز تخریب
محیط زیست و میراث طبیعی و فرهنگی استان دارند، میایسند تا زمانی که آن پروژه متوقف
نشده است، دست از مطالبه برنمیدارند.
کنگانی در ادامه به یکی از اقدامات غیراصولی مدیران اجرایی
در جنوب استان اشاره و تصریح کرد: سواحل بنود یکی از بکرترین و بدون اغراق
زیباترین سواحل استان بوشهر است که در خود بخش از لوکشین فیلم تاریخی و ارزشمند
«محمد رسولالله» و همچنین چندین غار ماسهای و صخرهای طبیعی را جای داده است که
مراقبت و محافظت از آن امری ضروری است؛ چراکه هر ساله میزبان خیلی عظیمی از
گردشگران و مسافران است، از این رو میطلبد ساماندهی شود اما شما ببینید مسیری که اخیرا به این
ساحل کشیده شده و متاسفانه برخی هم آن را با دهل جار زدند و زبان به تحسین آن
گشودند چقدر بیکیفیت و غیراستاندارد است! این مسیر بدون شانه راه و زیرسازی مناسب
بر همان جاده قدیمی ساخته شده است. این در حالی است که میتوان با رسیدگی به آن،
مسیر را هم برای صیادان بومی و هم برای گردشگران داخلی و خارجی استاندارد و بیخطر
کرد.
مدیر موسسه سیراف پارس موزه در پایان یادآور شد: سمنها با
عشق و علاقه و بهصورت خودجوش به ميدان آمدهاند تا بتوانند به سهم خود در حفظ
داراييها و شناسایی ميراث طبيعی، فرهنگی، اجتماعی و فکری منطقه بکوشند و با آموزش
و فرهنگسازی در جامعه پیرامونی خود مانع از دخل و تصرفهای بیجا در طبیعت و فرهنگ
و منطقه خود باشند و بسان پلی میان مردم و مسوولان سازش ایجاد کنند. بنابراین میطلبد
که نمایندگان مجلس بهمنظور قدرتبخشیدن و تقویت سمنها قوانینی را وضع کنند که
دیگر هر کسی نتواند تهدیدی برای سمنهای دغدغهمند و مطالبهگر باشد. و بتوانند به
بقای خود ادامه دهند.