|
الهام بهروزی
«حرا زنده میماند» بهعنوان شعار امسال دوستداران و فعالان محیط زیستی شهرستان دیر در راستای حفظ، احیا و توسعه جنگل حرای این بندر کهن انتخاب شده است تا در سال ۱۴۰۰ با حرکتهای اصولی، علمی و حرفهای مسوولان حراکش و همچنین سرمایهگذاری که هیچ عقیدهای به رویشگاه حرا و حیات آن ندارد، به خود بیاورند.
بدیهی است جنگل حرای دیر بهدلیل قرار گرفتن در جوار این شهر یکی از منحصربهفردترین جنگلهای جهان بهشمار میرود؛ چراکه اغلب مانگروها دور از شهر و مزاحمتهای انسان در محدوده خورها و تالابها و در رقابت با سایر درختان دیگر هستی خود را گستراندهاند تا مامن و پناهگاه غنی و بکری برای سایر موجودات دیگر نظیر پرندگان آبزی و کنار آبزی و مهاجر، ماهیان و آبزیان و سایر موجودات خشکزی باشد.
بنا بر نظر کارشناسان علوم دریایی، حرا یکی از حیاتبخشترین درختان جهان شناخته میشود که نه تنها برای سایر موجودات و جانداران دیگر فواید بیشماری بههمراه دارد بلکه برای انسانها و سلامت آنها بسیار موثر و مفید است. برای مثال همین جنگل حرای دیر، افزون بر اینکه امروز زیستگاههای متعددی را در خود جای داده است، نقش زیادی را در اکسیژنسازی و تصفیه هوای این بندر ایفا میکند که از شرق و غرب در معرض آلودگیهای صنایع آلایندهای چون پتروشیمیها (عسلویه و دیر) قرار دارد.
از اینرو، این جنگل از اهمیت و جایگاه بسیار ممتازی در پهنه محیط زیست استان بوشهر برخوردار است اما با همه اینها، سال گذشته برخی از مدیران استانی به بدترین شکل ممکن، سوءمدیریت و ناآگاهی خود را در خصوص اهمیت این اکوسیستم غنی با صدور مجوز احداث سایت پرورش لارو میگو در حریم آن به نمایش گذاشتند؛ هرچند این طرح از همان آغاز اجرا با واکنش بهموقع سمنها و فعالان محیط زیستی استان و مردم طبیعت دوست دیری مواجه و در نتیجه پیگیریهای مجدانه آنها و ورود برخی از دستگاههای متولی و ستادی کشوری با حکم قضائی متوقف شد اما سرمایهگذار این طرح هر از چندگاهی با حرکتهای غیرقانونی در ایامی که کار متوقف شده است، به ادامه عملیات اجرای سایت خود اقدام میکند و مشخص نیست که به پشتگرمی چه کسی یا کدام دستگاه اینگونه بیپروا به قانون پوزخند میزند؟!
اما از سوی دیگر هم سمنها و انجمنهای مردمنهاد نیز با شیوهای اصولی و مردممحور از مطالبه بحق خود دست برنمیدارند و با امید اجرایی شدن نص قانون در حفظ جنگل حرا از چنگال سودجویان بهمنظور تحقق شعارها و دغدغههای دلسوزانه خود با کاشت نهالهای نوپا به آن جانی دوباره میبخشند. جنگلی که امروز از یک سو از سوی شهرداری این شهر با اجرای طرحهایی کاملا مضحک چون بلوار خلیج فارس و ساحلسوزی (پر کردن ساحل با قلوههای سنگ) و از سوی دیگر با رای ناشیانه مدیران بیخرد، با مسدود شدن ورودی آبهای شیرین و بالادست به تاج خود در تنگنا و تهدید نابودی قرار گرفته است!
با همه این تهدیدها، کانون رشد و توسعه «نجیرم» و انجمن «سوکا» و مردم فرهیخته و حرادوست دیر از ششم تا دهم فروردین سال جاری در حرکتی خودجوش با رعایت پروتکلهای بهداشتی اقدام به کاشت ۱۲ هزار نهال حرا در این جنگل کردند. کاری سترگ و البته دشوار اما تضمینکننده بقای جنگل. نقطه عطف این حرکت، مشارکت خانوادهها بهویژه نوجوانان و کودکان بود که با حضور پررنگشان در کشت حرا، پیام خود را که همان «جنگل حرا زنده میماند و بساط خود را از دور و بر آن جمع کنید و بروید» است به مسوولان، شهرداری و سرمایهگذار سایت پرورش لارو میگو در محدوده تالاب دیر- بردستان به صورت واضح و مبرهن بیان کردند.
کودکان صاحبان اصلی جنگل حرای دیر هستند
مدیر انجمن «سوکا»ی دیر که از موثرترین سمنهای استان بوشهر در حوزه حفاظت از محیط زیست بهویژه جنگل حراست، در خصوص کاشت ۱۲ هزار نهال در فروردین امسال در دیر به بامداد جنوب گفت: کانون رشد و توسعه «نجیرم» و انجمن «سوکا» از سال ۱۳۹۵ برنامه احیا و گسترش جنگل حرا را در قالب یک برنامه درازمدت در دستور کار خود قرار داده و امسال نیز با کاشت ۱۲ هزار نهال حرا این برنامه را ادامه داده است.
محسن خیراندیش در ادامه با اشاره مساحت فعلی جنگل حرای دیر بیان کرد: این جنگل در حال حاضر حدود ۱۱ هکتار مساحت دارد که در این چند سال با تراکم درختان حرا به گستره آن اضافه شده است و امسال نیز محدوده آن با کاشت ۱۲ هزار نهال حدود سه یا چهار هکتار افزایش یافت که مطابق هر سال این محدوده هم در سامانه سازمان جنگلها و مراتع نیز ثبت میشود.
وی در ادامه به دشواری نهالکاری در جنگل اشاره و تصریح کرد: در این پویش با همکاری بینظیر مردم و جوانان طی پنج روز و صبح و عصر نهالها کاشته شدند که باتلاقی بودن محدوده انتخابی کاشت در مقایسه با سالهای گذشته، کار را دشوارتر کرده بود ولی با کمک و غیرت جوانان به بهترین شکل ممکن نهالها کاشته شد. البته باید اشاره کنم که در این پویش مثل همیشه حضور و مشارکت خانوادهها خیلی لذتبخش بود. پدر و مادرهای زیادی به همراه فرزندان خود در این برنامه شرکت داشتند و این امیدوارکننده بود. همچنین در این برنامه کودکانی حضور داشتند که از اولین برنامه کاشت نهال (سال ۹۵) همراه ما بودند و به پویش رنگ و بوی تازهای بخشیدند. در حقیقت آنها خود را صاحب این طبیعت و جنگل حرا میدانند.
رئیس خانه مشارکت مردمی سلامت شهرستان دیر در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه در این پویش با توجه به موج چهارم کرونا برای حفظ سلامت مردم چه تدابیری اتخاذ شد، گفت: بهطور کلی نگرانی اصلی ما در این برنامه مساله سلامت مردم بود و به همین دلیل کلیه برنامههای فرهنگی و جانبی آن را لغو کردیم و فقط در هوای آزاد و با رعایت مسائل بهداشتی نهالهای حرا کاشته شد.
وی با اشاره به جایگاه ممتاز جنگل حرای دیر توضیح داد: تفاوت و اهمیت جنگل حرا بندر دیر در نزدیکی آن به منازل مسکونی و قرار گرفتن در حومه شهر است که به گواه کارشناسان امر، از معدود جنگلهای حرایی است که از این ویژگی منحصربهفرد برخوردار است. همانطور که میدانید، جنوب استان بوشهر در محاصره صنایع نفت و گاز قرار گرفته و از طرفی چند شرکت پتروشیمی در غرب این بندر مستقر شدهاند که در آلوده شدن هوای آن نقش پررنگی را ایفا میکنند و شاید آخرین نقطه تنفسی مردم دیر این جنگل و تالاب دیر- بردستان است که این مساله اهمیت حفاظت و نگهداری از این پهنه مهم و ارزشمند را دو چندان میکند.
خیراندیش در خصوص اهمیت این جنگل در رونق صنعت گردشگری در جنوب استان یادآور شد: وجود درختان شگفتانگیز مانگرو خود بهعنوان پدیده اصلی گردشگری بهحساب میآید و استقرار این جنگل در کنار ساحل ماسهای و در حومه شهر بهترین فرصت را برای همشهریان فراهم کرده است که اوقات فراغت خود را در کنار پدیدههای بینظیر خدادادی بگذرانند. از همین جا از همه مسوولان استانی و شهرستانی تقاضا داریم که یک بار دیگر در صدور مجوزهای خود در محدوده این جنگل و تالاب دیر- بردستان بازنگری کنند.
وی ادامه داد: بیشک در این شرایط بد اقتصادی کسی مخالف تولید و اشتغال نیست اما همانطور که در اعتراضهای مکرر مردمی به آن اشاره شده است، مشکل ما جانمایی غلط سایت پرورش لارو میگو است که اجرایی شدن آن در این محدوده، پیامدهای سوئی برای اکوسیستم غنی حرا و همچنین تالاب دیر- بردستان و زیستبوم آن دارد وگرنه کسی مخالفتی با ایجاد این مرکز ندارد. طبیعتا اجرای این سایت در فاصله ۸۰۰ متری منازل مردم و در حریم جنگل حرا کاملا اشتباه و غیرکارشناسیشده و مغایر با قوانین محیط زیستی است. قرار نیست به بهای ایجاد چند شغل، جنگلی را که چند صد سال از عمر آن میگذرد، تخریب کنیم! از اینرو انتظار میرود که مسوولان با جانمایی این سایت در نقطه مناسب و در مکانی دیگر، اشتباه خود را جبران کنند.
خیر اندیش در پایان در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا سرمایهگذار طرح پرورش لارو میگو در حریم جنگل به مطالبه بحق مردمی برای جلوگیری از اجرای این طرح احترام گذاشته است یا همچنان مصرانه در حال اجرای آن است، گفت: حقیقت امر این است که سرمایهگذار این طرح از حدود چند ماه پیش اقدام به ایجاد تاسیسات آن کردهاست ولی برنامه احیا و گسترش این جنگل از شش سال گذشته طراحی و برنامهریزی شده بوده است. البته در حال حاضر پروژه متوقف است ولی بنا به گزارشات و تصاویر موجود در فضای مجازی در بعضی از روزها بهصورت غیرقانونی این پروژه در حال کار است!
جنگلهای حرا اکوسیستم دریایی را پشتیبانی میکنند
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی کشور مدر ادامه این گزارش در خصوص اهمیت نهالکاری در توسعه جنگل حرا به بامداد جنوب گفت: جنگل حرا بهصورت طبیعی دارای عرصهای است که این عرصه نیاز به حمایت و نگهداری همهجانبه دارد، یکی از راهکارهای حفاظت از جنگلهای حرا، کاشت اصولی و توسعه جنگل حرا با توجه به توان اکولوژیک رویشگاه است، چراکه توسعه اصولی رویشگاه حرا زمینه افزایش تنوع زیستی و افزایش هسته مرکزی را فراهم میآورد و منطقه بینابینی و ضربهگیر را توسعه میدهد که این توسعه در حفاظت و جلوگیری از هرگونه تخریب جنگل حرا بسیار موثر است.
احسان عابدی ادامه داد: علاوه بر موارد فنی، مشارکت عموم مردم در کاشت نهال حرا باعث آشنایی و شناخت بیشتر آنها با جنگل و گیاه حرا میشود که این شناخت پایه و اساس حفاظت از جنگل مانگرو و هر نوع اکوسیستم دیگر است. اصولا جنگلهای حرا مناطق نوزادگاهی و زایشگاه آبزیان هستند و اکوسیستم دریایی را پشتیبانی میکنند، گونههایی مانند میگو، لابستر و خرچنگ براي تولید مثل وابسته به جنگلهای حرا هستند و تخریب یک جنگل به معنی از بین بردن تمامی گونههای ساکن در منطقه است. پرندگان کنار آبزی مانند فلامینگو، گیلانشاه، حواصیل، اگرت، ماهی خورک و آبچلیک از گروهایی هستند که از تهدید جنگل حرا آسیب میبینند و تخریب جنگل را تسریع میبخشند. همچنین جنگلهای مانگرو بهدلیل ریشههای هوایی و ریشههای در هم تنیدهای که دارند، باعث تثبیت رسوبات ساحل و مانع تخریب آن میشوند.
به گفته وی، محیطهای اکوتون یا بینابینی مانند خورها و جنگلهای حرا که همزمان از سوی دریا و خشکی تحت تاثیر قرار میگیرند، منشا فواید بیشماری برای اکوسیستمهای دریایی و خشکی هستند که شمارش تک تک این موارد خود بحث مفصلی میطلبد.
این کنشگر و پژوهشگر علوم دریایی و اقیانوسی در خصوص پیامدهای سوء تخریب جنگلهای حرا تاکید کرد: نابودی همیشه به معنی حذف یک اکوسیستم نیست. نابودی در علم محیط زیست دریایی معانی متفاوتی دارد، برای مثال، شما میتوانید خلیج فارس را با تمام حد و حدودش را داشته باشید اما وقتی خالی از زیستمند باشد، خالی از انواع آبزیان باشد، نابود است، در واقع خلیج فارس تبدیل به استخری میشود که فقط ظاهری از آن به جا میماند، این بدان معنا است که ظاهرا خلیج فارسی وجود دارد اما بهدلایل بیشمار که مهمترین آن سوءمدیریت است، خلیج فارس نابود شده است. در خصوص جنگل حرا هم همین است، جنگل حرا با همه اجزای خودش جنگل است، جنگل فقط درخت نیست، جنگل حریمی دارد که آن حریم سرشار از زیستمندانی مانند خرچنگها، حلزونها، ماهی گلخورک، جلبکها و ... است که اگر آنها از بین بروند، گیاه حرا به تنهای کاری از دستش بر نمیآید؛ چراکه اجزای آن بایستی در کنار هم کار کنند تا پایداری جنگل میسر شود.
وی در ادامه با بیان اینکه پیامدهای سوء ناشی از تخریب جنگل حرا، بسیار بیشمار است که در اینجا به اختصار به تعدادی از آنها اشاره میکنم، افزود: تخریب جنگلهای حرا باعث از بین رفتن زیستمندان آن میشود، پرندگان، ماهیان، میگو، حشرات، سختپوستان، نرمتنان و جلبک از زیستمندان اصلی رویشگاههای حرا هستند. بزرگترین ذخیرگاه کربن آلی یا کربن آبی، همین جنگلهای حرا هستند، تخریب هر نهال حرا یعنی آزادسازی کربن به جو، جوی که سرشار از کربن است و باعث ایجاد گرمایش جهانی شده است، با ورود این کربنهای ناشی از تخریب جنگلهای حرا وضعیتی وخیمتر خواهد داشت.
عابدی با اشاره به اینکه تولید اکسیژن در حرا بیش از هر گیاه دیگری است از جمله صد فایده این اکوسیستم است که تولید اکسیژن در منطقه صنعتی جنوب استان بوشهر غنیمتی است.، گفت: در منطقهای که میزان SO2 در اکثر مواقع بالای حد نرمال و استاندار است، نقش چنین اکوسیستمهایی واقعا لازم و ضروری است که نه تنها نباید تخریب شوند بلکه باید توسعه بیابند. علاوه بر این، جنبههای بصری و زیباییهای جنگلهای حرا نیز بسیار حائز اهمیت است که میتواند محل بسیار مناسبی برای جذب بومگرد و گردشگر باشد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی کشور در ادامه به غیر اصولی بودن بلوار خلیج فارس در محدوده جنگل حرا اشاره و تاکید کرد: هرگونه ساخت و ساز در محدوده جنگل حرا تهدید است، حتی ساخت مرکزی به عنوان نهالستان حرا، و یا هرچیزی که فکرش را بکنید ساختش در جنگل حرا ممنوع است و تهدیدات جدی را برای جنگل رقم میزند. بنابراین اصلا تفاوتی ندارد که به چه هدفی، جاده شهرداری نیز در حریم جنگل حرا بنا شده است، اینها همه تهدید هستند و بایستی سریعتر جمعآوری شوند.
عابدی در پاسخ به این پرسش که احداث سایت پرورش لارو میگو در حریم جنگل حرا چقدر تهدیدآمیز است و آیا پساب این سایت به مرگ این اکوسیستم غنی منجر نمیشود، توضیح داد: چرا میگویید پساب، از همین الان پاکتهای سیمان ناشی از ساخت مرکز تکثیر میگو در جنگل و تالاب بیداد میکند، از همین الان دو هکتاری که زیرسازی شده است کلی نابودی را بهوجود آورده است، جنگل پر شده از پاکتهای سیمان، پساب که داستانهای خودش را دارد. فقطعا پسابهای مرکز تکثیر میگو اولین کاری که میکند جنگل را میخشکاند، دوم شناگاه مردم منطقه را از بین میبرد، سوم منظره زیبای تالاب و جنگل حرا را بهشدت زشت و کریه میکند. اینها موارد اصلی این ماجرای تلخ هستند که هر کدام برای صادر نشدن مجور ساخت در محدوده جنگل حرا و تالاب ملی دیر-بردستان کفایت میکرد که متاسفانه نکرد و این فاجعه بزرگ اتفاق افتاد.
این کنشگر و پژوهشگر حوزه علوم دریایی و اقیانوسی در خصوص دشواریهای نهالکاری در جنگل حرا تاکید کرد: کاشت نهال حرا سختیها و مشکلات خاص خود را دارد، طبیعتا فردی که میآید و نهال حرا میکارد برای عکس گرفتن و انجام کارهای نمایشی نمیآید، واقعا برای کاشت نهال میآید و بهنظر من حضور مردم در آیین کاشت نهال در فروردین امسال در دیر فوقالعاده بود، کاشت ۱۲۰۰۰ نهال حرا شوخی نیست و اگر حضور مردم نبود به هیچ عنوان چنین کاشتی امکانپذیر نبود.
وی در ادامه عملکرد همه مسوولانی که پای مجوز ساخت مرکز تکثیر میگو در جنگل حرای بندر دیر و تالاب ملی دیر- بردستان را امضا کردهاند، شرمآور و بی نهایت ناشیانه معرفی کرد و گفت: در این زمینه بهوضوح شاهد تصمیمگیری بیخردانهای بودیم که اصلا به پیامدهای ناشی از آن اندک توجهای نشده است. الان ضرورت دارد مسوول بداند که اشتباه کرده است، از مردم معذرتخواهی کند، مجوزهای قبل را باطل کند و جلو صدور هرگونه مجوز ساخت در محدوده جنگل و تالاب را بگیرد.
در پایان این گزارش یادآوری میشود که سرنوشت این جنگل زیبا امروز به رای دستگاه قضا و بازنگری دستگاههای متولی و ستادی کشور گره خورده است که امید میرود با تمکن به قانون و اجرای آن، دست سودجویان و سودگران بیگانه با توسعه پایدار از این اکوسیستم غنی کوتاه شود و همچنین شهرداری این شهر بهدلیل اجرای طرحهای کاملا غیراصولی و کارشناسینشده در حریم این جنگل و بخشی از سواحل این بندر مورد مواخذه و برخورد قانونی قرار بگیرد تا بدین شکل این سرمایه عظیم طبیعی در نهایت امانت به مالکان حقیقی خود که همان کودکان هستند، سپرده شود.