الهام بهروزی

زمین به‌عنوان زیستگاه انسان به‌دلیل تخریب‌های فزاینده محیط زیستی در تهدید است. بدیهی است تخریب محیط زیست و مقابله با آثـار و پیـامدهای‌ مـنفی آن امروز به یک معضل جدی برای جوامع جهانی در آغاز هزاره سوم بدل شده است. به عقیده صاحب‌نظران و کارشناسان، مقابله بـا خـطرات زیست‌محیطی، پذیرش مسوولیت‌ها و وظایف خاصی را از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی در همه سطوح ملی و جهانی می‌طلبد. در این زمینه ممکن است بحث‌ درباره‌ تغییر الگوهای رفتاری در حـوزه‌هایی چـون تولید، توزیع و مصرف کـالا لازم آیـد. ساماندهی اقتصادی ایجاب می‌کند ‌که‌ تغییراتی اساسی در شیوه تولید، روابط تولیدی، مالکیت ابزار تولید، کالاهای تولیدی، مواد اولیه‌ لازم‌ برای تولید، نحوه توزیع و الگوهای مصرف پدید آید. دولت و سازمان‌های جهانی‌ ذیربط نیز باید در ایجاد چنین فضای پژوهشی و تضارب و تعامل افکار شرکت کنند.

بدیهی است یکی از تهدیدهای جدی زیست‌بوم زمین زباله‌ها و پسماندها هستند. از این‌رو، همه ساله اقدام‌هایی به‌صورت نمادین در راستای آگاه‌سازی، حساس‌سازی و حفظ ارزش‌های زمین از سوی سازمان‌های حفاظت محیط زیست در تمامی جوامع صورت می‌پذیرد. در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست ایران این برنامه‌ها را در مناسبت‌های مختلف در قالب پاکسازی منطقه‌هایی از کشور از زباله‌ها و پسماندها، دعوت از سمن‌ها و مشارکت‌های مردمی در راستای فرهنگ‌سازی محیط زیست با برگزاری برنامه‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی و استفاده نکردن از پلاستیک و به‌کارگیری کیسه‌های تجزیه‌پذیر در طبیعت انجام می‌دهد.

در این میان، روز «زمین پاک» فرصتی برای بازنگری و تامل بشر در فعل و انفعلات خود در روی زمین است؛ البته این عنوان یک عنوان تشریفاتی نیست؛ بلکه مقدمه‌ای برای شروع یک جنبش برای بیدارسازی بشر در داشتن زمینی پاک و به‌دور از آلودگی‌ها و پلشتی‌هاست. بنابراین ضروری است برای داشتن زمینی پاک، فرهنگ حفاظت و نگهداری از زیست بوم آن به شکل درست و اصولی آموزش داده شود تا باور و اراده به داشتن محیطی سالم در انسان امروزی نهادینه شود.

بدیهی است در سال ۱۹۷۰ بود که در پاسخ به بحران محیط زیست، روز ۲۲ آوریل مصادف با دوم اردیبهشت و هر چهار سال یک بار سوم اردیبهشت‌ماه، به عنوان روز زمین پاک انتخاب شد. روزی برای ارتقای آگاهی و آموزش در مورد مسائل زیست محیطی و ترویج فرهنگ حفاظت و پاسداری از زمین. از همین روی، سازمان محیط زیست امسال شعار «احیای زمین، افزایش بهره‌وری برای توسعه‌ پایدار» را به‌عنوان شعار هفته زمین پاک برگزیده است تا اهمیت این موهبت الهی را به همگان یادآور شد؛ حتی در بحران کرونا.

نگارنده پیش از این، گزارش‌های متعددی را در خصوص دفع نامناسب پسماندها در سایت‌های غیراستاندارد در مناطق مختلف استان بوشهر و پیامدهای سوء آن بر زندگی مردم و محیط پیرامونی نوشته است. در این گزارش در خصوص وضعیت نامطلوب دپوی پسماندها و شیرابه‌های مضر و آلوده آن در شهر اهرم خواهد نوشت که افزون بر اینکه چهره زمختی به ناحیه بالادست این شهر بخشیده، بوی متعفنی را در فضای پیرامونی خود به‌ویژه دهکده گردشگری آبگرم این شهر پراکنده ساخته است.

در تماس‌های مکرر با روزنامه بامداد جنوب، شهروندان اهرمی و دوستداران محیط زیست از عملکرد ضعیف شهرداری این شهر در ساماندهی زباله‌ها و جمع‌آوری پسماندها از سطح شهر و رهاسازی غیراصولی آن‌ها در سایت غیراستاندارد آن سخن گفتند.

در این میان، یک کنشگر محیط زیستی اهرمی به بامداد جنوب گفت: در حال حاضر دپو و تخلیه زباله‌ها در منطقه بالادست اهرم درست در یک کیلومتری دهکده گردشگری آبگرم این شهر انجام می‌شود. این سایت درست در دامنه کوه و در بالای خط راه آهن و شرق شهر قرار دارد. این در حالی است که آبگرم دو چشمه معدنی در خود جای داده است (چشمه آبگرم اهرم در سال 86 به‌عنوان دهکده آب‌درمانی در ایران انتخاب و در بین چهارصد چشمه آبگرم معدنی کشور یکی از پنج چشمه آبگرم معدنی نمونه برگزیده شد)، افزون بر اینکه یکی از جاذبه‌های بکر اهرم به‌شمار می‌رود از نظر درمانی نقش موثری را در منطقه ایفا می‌کند؛ اما قرار گرفتن این سایت در کنار این دهکده، مسائل و مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی عدیده‌ای را برای آن ایجاد کرده است. این محل دپو تقریبا در تمام ایام سال در حال سوختن است که دود ناشی از آن موجب انتشار گازهای خطرناکی چون دی‌اکسین در محیط اطراف می‌شود.

وی که تمایلی به فاش شدن نامش نداشت، ادامه داد: این سایت صورت چندش‌آوری به دامنه کوه داده و این موضوع دوستداران طبیعت را معترض کرده است؛ چراکه در محدوده شکار ممنوع تنگ باهوش و همچنین در محدوده تحت حفاظت منابع طبیعی شهرستان قرار گرفته است و با توجه به ارتفاعی که نسبت به دهکده آبگرم دارد بی‌شک برای چشمه‌های آبگرم و خود شهر اهرم بی‌خطر نیست.

این فعال مدنی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه شیرابه‌های ناشی از زباله‌ها و پسماندهای این سایت به کجا سرریز می‌شود، توضیح داد: ظاهرا به دامنه کوه و دره بالادستی شهر و دهکده آبدرمانی سرازیر می‌شود که بهتر است متولیان و کارشناسان بهداشت و محیط زیست به این موضوع ورود و نظر تخصصی خود را در خصوص پیامدهای ناگوار شیرابه‌ها مطرح کنند.

وی در ادامه از عملکرد شهرداری در ساماندهی و جمع‌آوری پسماندها در سطح شهر ابراز نارضایتی کرد و گفت: شهرداری با در اختیار داشتن سه یا چهار وسیله حمل و تخلیه زباله در جای‌جای شهر ناعادلانه عمل می‌کند (در بعضی از مناطق به‌صورت روزانه و در بعضی دیگر یک روز در میان اقدام به جمع‌آوری زباله می‌کند، در برخی از محلات هم بعید می‌دانم اصلا ماشین زباله برای جمع‌آوری برود!). بنابراین به هیچ عنوان شیوه جمع‌آوری زباله و به‌ویژه مدیریت پسماند زباله از مبدا تا مقصد در این شهر رضایت‌بخش نیست. برای مثال، رودخانه فصلی باهوش که در جنوب شهر و در حاشیه یکی از خیابان‌های شهر (بلوار کشاورز) واقع شده، امروز به محلی برای دپو پسماندهای شهری و نخاله‌های ساختمانی بدل شده است، به‌گونه‌ای که در حاشیه این مسیر و این رودخانه با صحنه‌های دلخراشی روبه‌رو هستیم اما شهرداری انگار نمی‌بیند این حجم از آلودگی محیطی را! من در عجبم شهروندان یا مسوولانی که تعطیلات خود را در منطقه گردشگری خاییز به‌منظور تمدد اعصاب در ویلاهای خود و یا آشنایان و دوستانشان سپری می‌کنند، پس از برگشت از این منطقه خوش آب و هوا، آیا چهره زشت پسماندهای پشت دیوار حفاظتی رودخانه و نیز بستر رودخانه به آن‌ها حس ناخوشایند و تلخی را منتقل نمی‌کند؟! متاسفانه این بلوار تنها سه مخزن زباله دارد که آن هم به‌تازگی تعبیه شده‌اند!

این شهروند با تاکید بر اینکه به‌دلیل نبود مدیریت صحیح پسماند در این ما با مشکلات متعددی در این حوزه دست به گریبان هستیم، افزود: دفع غیراصولی فاضلاب به‌ویژه در کانال‌های آبی که از وسط شهر می‌گذرد یک از این مشکلات است که در تابستان کانونی برای جمع شدن حشرات موذی است و افزون بر اینکه موجب انتشار بیماری می‌شود، آلودگی زیست محیطی هم به همراه دارد، متاسفانه هر رهگذری که از کنار این کانال‌ها عبور می‌کنند، روان‌شان خدشه‌دار می‌شود.

وی در ادامه به رهاسازی غیر اصولی نخاله‌های ساختمانی در رودخانه باهوش اشاره و تصریح کرد: محلی که برای تخلیه نخاله‌های تعبیه شده، جای بدی نیست اما متاسفانه به‌دلیل نبود نظارت صحیح بر دفع نخاله‌ها در اهرم، شهروندان بیشتر نخاله‌های خود را در بستر این رودخانه فصلی می‌ریزند که این یک تهدید برای محیط زیست اهرم به‌شمار می‌رود!

این کنشگر محیط زیستی همچنین در خصوص تعداد مخازن زباله و جانمایی آن در سطح شهر اهرم گفت: تعداد این مخازن بسیار اندک هستند. به عبارتی، این مخازن نه از نظر کیفی و نه از نظر کمیتی اصلا جوابگوی زباله‌ها و پسماندهای تولیدی خانوارهای اهرمی نیست و سنخیتی هم با ساختار و موقعیت‌های شهر ندارد به طوری که در بعضی از مواقع زباله از این مخازن سرریز شده و با پلکیدن حیوانات ولگردی مثل گربه‌ها سگ‌ها در این مخازن فضای مشمئزکننده و دلخراشی را در کوچه‌ها مشاهده می‌کنیم!

وی در خصوص رفتار شهروندان اهرمی در مدیریت پسماندها و زباله‌های شهر هم یادآور شد: متاسفانه شهروندان هم پسماندهایشان را بدون تفکیک در کیسه‌های زباله می‌ریزند. متاسفانه هیچ‌گونه آموزشی یا فرهنگ‌سازی در این خصوص در این شهر انجام نشده است. هرچند پتانسیل لازم برای فرهنگ‌سازی وجود دارد (استفاده از تلویزیون بزرگی که در قلب شهر قرار دارد یا تولید محتوا از سوی شهرداری در این خصوص در فضای مجازی) و می‌توان به بهترین شیوه کارهای فرهنگی در زمینه پسماند انجام داد .

این کنشگر در پاسخ به این سوال که اداره محیط زیست شهرستان در زمینه مدیریت صحیح پسماند در اهرم به شهرداری آیا تذکری نداده است، گفت: این سوال را باید متولیان و سازمان محیط زیست پاسخ دهند که آیا اقدامی کرده‌اند یا خیر؛ ولی شواهد نشان می‌دهد که اقدام قابل قبولی در این حوزه صورت نداده‌اند. در غیر این صورت وضعیت شهر این نبود.

وی در پایان تاکید کرد: با توجه به ساختار اهرم، به‌نظر می‌رسد که وضعیت دفع و دپوی پسماند در این شهر نیازمند بازتعریف است. همچنین مدیریت پسماند آن نیاز به خانه‌تکانی اصولی دارد. در این صورت می‌شود به ظهور شهروندانی آگاه و مسوول در تفکیک پسماندهای تر از خشک از مبدا تا مقصد، برنامه‌ریزی و تنظیم برنامه منظم و مدون برای جمع‌آوری زباله از محلات، جانمایی مناسب سایت دفع پسماند، نظارت بر تخلیه نخاله‌ها در منطقه تعیین شده، رعایت حقوق پاکنان محترم، لایروبی منظم کانال‌های آب و ... دل بست. متاسفانه در حال حاضر دوستداران محیط زیست و شهروندان مسوولیت‌پذیر از این همه بی‌توجهی نسبت به داستان پسماند و مصائبی که برای زیست‌بوم شهر ایجا شده، دل‌آزده هستند و از مسوولان و مدیریت شهری و اعضای کمیته مدیریت پسماند انتظار دارند که این معضل را جدی بگیرند و راهکارهای راهگشایی را برای خروج از این وضعیت بسیار نامطلوب و دلخراش تدبیر کنند.