الهام بهروزی
جزیره خارگ به گفته جلال آل‌احمد، «در یتیم» خلیج فارس است که در خود آثار باستانی و تاریخی ارزشمندی را جای داده است. قطعا حضور این میراث ارزنده و کهن، گویای دیرینگی تاریخ و تمدن این جزیره مرجانی است که با پذیرا شدن صنعت نفت امروز به اهمیت خود بیش از پیش افزوده است.
بدیهی است این جزیره یکی از جزایر مهم و راهبردی خلیج فارس به‌شمار می‌رود که از هر بعد، اعم از اقتصادی، سیاسی، تاریخی، فرهنگی و ... به آن نگاه شود، حائز اهمیت است؛ اما آنچه اهمیت خارگ را دوچندان می‌کند وجود آثار غیرمنقول غنی و کهنی است که معرف بخشی از هویت تاریخی ایران و خلیج فارس است ولی بسیاری از این آثار سال‌های سال به‌دلایلی نامعلوم آن‌گونه که باید مراقب و شناسایی نشده‌اند. این در حالی است که حفظ این میراث غنی یک ضرورت است.
بر اساس اسناد، این جزیره در درازنای تاریخ، محلی برای مبادلات و رفت و آمد اقوام مختلف بوده است و میراث‌دار آیین‌های کهنی است که امروز به‌عنوان میراث ناملموس جنوب گویای زوایای پنهان این آب و خاک است. بی‌شک شناسایی این داشته‌های منقول و غیرمنقول، ملموس و غیرملموس در سطح جهانی گام بزرگی در راستای معرفی هویت و اصالت ایران، خلیج فارس و ساکنان آن خواهد بود.
اینک با راه‌اندازی پایگاه ملی میراث فرهنگی در اسفندماه سال ۹۹ امید می‌رود که تمام غفلت‌هایی که در این سال‌ها در حوزه آثار باستانی و تاریخی این جزیره صورت گرفته، با برنامه‌ریزی و تدوین نقشه‌راهی جامعه جبران شود و بستر مناسب برای معرفی این جزیره مرجانی کهن و میراث گرانبهایش به ایران و جهان فراهم شود.
مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی جزیره خارگ در خصوص چگونگی راه‌اندازی این پایگاه به بامداد جنوب گفت: راه‌اندازی پایگاه میراث فرهنگی در جزیره تاریخی و کهن خارگ ضرورتی بود که از سال ۸۹ در پی عملی شدن آن بودیم. آن زمان اقداماتی هم در این زمینه انجام شد؛ اما به‌دلیل برخی مسائل مسکوت ماند تا اینکه با حمایت مدیران ستادی در وزارتخانه و همچنین مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر سرانجام این پایگاه در اسفندماه سال ۹۹ راه‌اندازی شد. اکنون در این پایگاه اولویت کار و برنامه ما ابتدا شناسایی، حفظ، مرمت و صیانت از آثار و در قدم بعدی معرفی ظرفیت‌های گردشگری این جزیره تاریخی و کهن و بهره‌گیری از آن در راستای توسعه این صنعت در استان است.
شهرام اسلامی در ادامه با تاکید بر اینکه هم‌اکنون مشغول آماده‌سازی و مستندنگاری بیش از ۱۰ پرونده از میراث ملموس و ناملموس این جزیره برای ثبت در فهرست آثار ملی هستیم، افزود: خوشبختانه در همین مدت کوتاه تعامل بسیار خوبی با مجموعه‌های نفت و مدیریت نظارت بر طرح‌های عمرانی مناطق نفت‌خیز، مدیریت عملیات عمومی و شورای اسلامی شهر و شهرداری خارگ برقرار کرده‌ایم. از اقدامات خوبی که در این بازه زمانی کوتاه میسر شده می‌توان به انعقاد تفاهمنامه همکاری مشترک میان وزارت نفت و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اشاره کنم که ماه گذشته محقق شد. قطعا این تفاهمنامه می‌تواند نقشه‌راه جامع و کاملی برای همکاری مشترک با مجموعه‌های نفتی در کشور به‌ویژه در استان بوشهر و جزیره تاریخی و کهن خارگ باشد.
وی در ادامه به آثار ملی در یتیم خلیج فارس اشاره و تصریح کرد: این جزیره تاریخی و کهن دارای پنج اثر ثبت شده در فهرست ملی است که شامل بقعه میرمحمدابن حنفیه، معابد ساسانی، کتیبه هخامنشی، قنات‌های تاریخی خارگ و کلیسای نسطوریان می‌شود؛ اما جزیره خارک دارای ظرفیت‌ها و آثار ثبت‌نشده بسیاری است که هم‌اینک مشغول مستندنگاری آنها هستیم تا هر چه زودتر به ثبت ملی برسند. افزون بر این، دو اثر شاخص در این جزیره وجود دارد که قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی را دارند و درصدد هستیم تا بستر مناسب را برای ثبت جهانی این آثار را فراهم آوریم.
به گفته مدیر پایگاه میراث فرهنگی خارگ، هر کشور سالانه یک سهمیه برای معرفی به یونسکو برای ثبت آثار در فهرست جهانی دارد. با توجه به اینکه ایران تا کنون تنها ۴۷ اثر را در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسانده و آثار بی‌شماری نیز در فهرست انتظار دارد، از این‌رو جزیره خارک شانس کمتری برای ثبت آثار در فهرست جهانی دارد. بدیهی است در سال‌های گذشته قنات‌های ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شدند؛ ولی قنات‌های خارگ در این فهرست جای نگرفتند که می‌توان با مستندنگاری و آماده‌سازی پرونده قنات‌های تاریخی خارگ، آنها را بدون در نظر گرفتن نوبت و سهمیه به فهرست جهانی قنات‌های ایران الحاق کرد. همین موضوع در خصوص کلیسای نسطوریان خارک نیز صادق است که در ثبت جهانی کلیساهای ایران، کلیسای نسطوریان خارگ به‌عنوان تنها کلیسای بازمانده از دوره ساسانی به یونسکو معرفی نشده است که می‌توان با برنامه‌ریزی و کاوش و مستندنگاری دقیق در کلیسای نسطوریان این پرونده را نیز به فهرست جهانی کلیساهای ایران الحاق کر. با این حساب می‌توان با ثبت جهانی این دو اثر نام خارگ، استان بوشهر و همچنین خلیج‌فارس را بدون نوبت و سهمیه در فهرست جهانی یونسکو به ثبت جهانی رساند که این یک ظرفیت بسیار ویژه و مهم برای استان و همچنین خلیج فارس است.
اسلامی با تاکید بر اینکه در این زمینه صحبت‌های مقدماتی با مدیران پایگاه‌های جهانی قنات‌ها و کلیساهای ایران انجام شده است و هم‌اکنون نیازمند تامین اعتبار برای مستندنگاری و جمع‌آوری اطلاعات و همچنین کاوش در این خصوص هستیم، افزود: زیرا سازمان یونسکو حساسیت و توجه بسیار ویژه و خاصی بر مستندنگاری و جمع‌آوری و تهیه پرونده آثار ثبت جهانی دارد که امیدوارم مسوولان استانی در تخصیص اعتبارات لازم به این پایگاه برای ثبت جهانی این آثار در جزیره تاریخی و کهن اهتمام ویژه داشته باشند.
وی در پاسخ به این پرسش که افزون بر ثبت جهانی آثار مذکور، آیا با توجه به صنعتی بودن جزیره خارگ برنامه‌ای هم برای رونق صنعت گردشگری به‌ویژه گردشگری صنعتی در این منطقه دارید، توضیح داد: من جزیره خارک را با پیشوند تاریخی و کهن بیان می‌کنم؛ چراکه صنعت و به‌ویژه نفت یکی از برهه‌های تاریخی این جزیره است و در آینده نیز خواهد بود. حال در گذار از این تاریخ صنعتی بایستی به داشته‌های تاریخی آن اهمیت داد، همان‌طور که اشاره کردید ویژگی‌های صنعتی جزیره در کنار ویژگی‌های تاریخی و طبیعی آن یکی دیگر از قابلیت‌های گردشگری این جزیره است. این جزیره برای مردمان استان بوشهر نیز ناشناخته است چه رسد به هموطنان خودمان در کشور و گردشگران خارجی! زیرا یکی از مشکلات جدی برای ورود گردشگران به جزیره خارک مباحث امنیتی و خاص آن است. در این راستا، با در نظر گرفتن ویژگی‌های امنیتی این جزیره با توجه به کلام مقام معظم رهبری که می‌فرمایند: «در تحریم‌ها و تهدیدها، فرصت‌های بی‌شماری نهفته است.» بنابراین ما بهره‌گیری از همین ویژگی امنیتی و آزاد نبودن ورود هموطنان به جزیره، طرح گردشگری خاص و ویژه را در قالب گردشگری وی‌آی‌پی تهیه و تدوین کرده‌ایم که آمادگی تشریح و ارائه و همچنین مدیریت آن در جزیره خارگ با لحاظ کردن موارد و حساسیت‌های امنیتی هستیم.
به عقیده اسلامی، یکی دیگر از ظرفیت‌های گردشگری جزیره خارگ، جذب گردشگران خارجی است که البته تحقق این مهم نیاز به تعبیه زیرساخت‌های اصولی و اساسی نظیر احداث فرودگاه استاندارد، راه، کشتی، هتل و و... است. البته در حال حاضر ما سالانه شاهد حضور هزاران نفر از ملوانان کشتی‌های خارجی در این جزیره هستیم که با برنامه‌ریزی و تعبیه تمهیدات لازم می‌توان بستر مناسب را برای رونق گردشگری جزیره با معرفی ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری جزیره خارگ و در مجموع استان بوشهر و حتی دیگر نقاط کشور در قالب نمایشگاه دائمی و فروشگاه صنایع دستی در این جزیره تاریخی و کهن فراهم آورد. این ملوانان که در حقیقت حکم گردشگران خارجی را دارند، با پای خود و با شناور خود به این جزیره ورود کرده و بدون نیاز به زیرساخت آنچنانی به‌ویژه در بحث اسکان و هتل از ظرفیت‌های گردشگری این منطقه بهره‌مند می‌شوند. همچنین از حضور این گردشگران به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه می‌توان برای معرفی فرهنگ ایرانی- اسلامی و جاذبه‌های باستانی و تاریخی و زیبایی‌های طبیعی و منحصربه‌فرد این جزیره استفاده کرد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی خارگ در ادامه به برخی از میراث ناملموس مردمان این جزیره اشاره و تصریح کرد: این جزیره تاریخی علاوه بر دارا بودن ظرفیت‌های ویژه در حوزه آثار غیرمنقول، در حوزه میراث ناملموس نیز ظرفیت‌های بسیار خاص و ویژه‌ای دارد که یکی از آنها اجرای مراسم آیینی «زار» یا همان «لیوا» است که درکنار چهار اثر ناملموس دیگر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. موسیقی زار یکی از آثار به‌جا مانده از حضور قوم‌های مختلف به‌ویژه زنگبار افریقا در نواحی جنوبی ایران و خلیج فارس و به‌ویژه جزیره خارگ است. این موسیقی هم‌اکنون در جزیره خارگ به حیات خود ادامه می‌دهد اما به سختی! قطعا حفظ آن مستلزم توجه ویژه مسوولان و نهادهای فرهنگی است.
به گفته وی، به‌منظور حفظ و معرفی این اثر ناملموس (موسیقی زار) اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پایگاه ملی میراث فرهنگی جزیره خارگ برنامه‌های ویژه و خاصی را پیش‌بینی کرده است که یکی از آنها اجرای جشنواره موسیقی نواحی جنوبی و سواحل و بنادر کشور در این جزیره است که با همکاری نهادهای فرهنگی و اجرایی در دوران پساکرونا اجرایی خواهد شد. از دیگر برنامه‌های ما برای معرفی این اثر ارزنده و پیشینه‌دار، شرکت دادن آن در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی موسیقایی است که این امر نیز نیازمند حمایت و توجه دستگاه‌های فرهنگی استان است.
اسلامی با تاکید بر اینکه برای حفظ آیین زار در جزیره نیازمند راه‌اندازی خانه موسیقی در جزیره خارگ هستیم، تصریح کرد: با ایجاد این ظرفیت می‌توان سازها، نواها و حرکات این آیین را حفظ و معرفی کرد و آموزش داد. امیدوارم بتوانیم با برنامه‌ریزی این آثار را حفظ و صیانت کنیم و این ظرفیت‌های فرهنگی منحصربه‌فرد را به گردشگران و دوستداران فرهنگ و تمدن ایران بازشناسی کنیم. البته حفظ و معرفی این میراث ناملموس نیازمند تخصیص اعتبار لازم از سوی نهادهای مسوول به‌ویژه کمیته برنامه‌ریزی شهرستان و استان است.
وی در بخش دیگر گفته‌های خود به ضرورت مرمت برخی از آثار غیرمنقول جزیره کهن خارگ اشاره و تصریح کرد: در این رابطه، از سال گذشته پروژه ساماندهی معابد پالمیری، کتیبه هخامنشی و کلیسای نسطوریان به اجرا درآمد که هم‌اکنون نیز در حال اجرا است که با هماهنگی‌های صورت گرفته با مدیریت طرح نظارت بر طرح‌های عمرانی مناطق نفت‌خیز و مدیریت عملیات عمومی امسال بودجه و اعتبار قابل‌توجه و خوبی را برای مرمت و ساماندهی بقعه پیرمحمدبن حنفیه در نظر گرفته شده است که امیدوارم به‌زودی با تخصیص این اعتبار این پروژه عملیاتی شود.
اسلامی در خصوص تاثیر سوء کرونا بر گردشگری جزیره بیان کرد: اپیدمی بیماری کرونا همه فعالیت‌ها را تحت الشعاع خود قرار داده و میراث فرهنگی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. متاسفانه به دلیل شیوع این بیماری همان اندک گردشگری که قادر به ورود و حضور در جزیره بودند، از حضور در جزیره بازماندند، از این‌رو، تاسیسات گردشگری در این جزیره نیز مانند بقیه نقاط کشور آسیب‌های فراوانی دیده تا جایی که برخی از این تاسیسات به تعطیلی کشیده شده‌اند. امیدوارم پس از پایان این اپیدمی و با تسهیل ورود گردشگران به جزیره تا حدی بتوان از زیان‌های واردشده به تاسیسات و زیرساخت‌های گردشگری کاست.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی خارگ، یکی از برنامه‌های مهم و اساسی این پایگاه ملی را احداث موزه دانست و گفت: احداث این موزه در قالب تفاهمنامه میان وزارت نفت و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با عنوان مطالعه جانمایی مکان‌یابی و احداث موزه منطقه‌ای نفت مطرح و مورد توافق واقع شده است که جزیره خارگ با توجه به دارا بودن ظرفیت‌های بسیار زیاد و بالقوه در حوزه صنعت نفت و همچنین آثار تاریخی یکی از بهترین مکان‌ها برای احداث این موزه است.
اسلامی در پایان یادآور شد: پایگاه ملی میراث فرهنگی جزیره خارگ به‌دلیل تازه‌تاسیس بودن نیازمند حمایت همه‌جانبه مردم و مسوولان است. در همین رابطه، وزارت نفت هم‌اکنون همکاری و تعامل بسیار خوبی را با این پایگاه آغاز کرده که امید است در آینده این تعاملات بیشتر و بهتر شده و مسوولان استانی نیز از فعالیت‌های این پایگاه حمایت لازم را کنند. خوشبختانه اکنون کلیه شرکت‌ها و ادارات در جزیره خاک ملزم به اخذ استعلام از این پایگاه به‌منظور حفظ و صیانت از حریم و حفاظت فیزیکی آثار تاریخی قبل از اجرای پروژه‌های عمرانی خود شده‌اند.
پربازدید ها