الهام بهروزی

اینجا بوشهر است؛ شهری با فرهنگی غنی و ادبیاتی پویا و زایا. بدیهی است در زایایی ادبیات و غنای فرهنگی این دیار، شاعران و نویسندگان صاحب‌سبک و عوامل مختلفی دخیل بوده و هستند که پاسداشت و بازشناسی آن‌ها ارزش‌گذاری و ادای دین به جایگاه آن‌هاست. افرادی که در طول قرن‌ها و سال‌های متمادی با خلق آثار شگرف، زوایای پیدا و پنهان آیین‌ها، سنت‌ها، سبک زندگی، رسوم، نگرش و اندیشه‌ورزی مردمان جنوب را به تصویر کشیده‌اند و به معرفی بیش از پیش فرهنگ و تاریخ این استان ادب‌پرور و حاصل‌خیز مبادرت ورزیده‌اند.

در میان چهره‌های ادبی روزگاران نه چندان دور این منطقه می‌توان به فایز دشتی و مفتون بردخونی اشاره کرد که نامی آشنا در شعر جنوب هستند و در کسوت سروده‌های عاشقانه‌ جانسوزشان همچنان حضور و نمود پررنگی در زندگی جنوبی‌ها دارند و دمساز محافل اهالی این خطه هستند. در میان شاعران و نویسندگان نامدار بوشهر در روزگاری نزدیک‌تر هم چهره‌های موفقی مثل صادق چوبک، رسول پرویزی، منوچهر آتشی، نجف دریابندری، محسن شریف، ایرج صغیری، رمضان امیری، محمد شریفیان، محمدرضا نعمتی، محمدرضا صفدری، احمد آرام، سیدجعفر حمیدی و... رخ عیان می‌کنند که با خلق سروده‌ها و داستان‌های کم‌نظیری توانسته‌اند فرهنگ و ادبیات استان بوشهر را به کشور بشناسانند.

افرادی که با نگاهی جامعه‌شناختی و تصویرسازی از اقلیم، مردم و رسوم جنوب، جایگاه فرهنگی بوشهر را در ادبیات داستانی و هنر کشور حفظ و به ارتقای آن کمک کرده‌اند. بدون شک، متولیان شهری و مسوولان اجرایی و فرهنگی به‌واسطه خدمات فرهنگی اهالی فرهنگ و هنر موظف هستند تا به طرق مختلف قدردان حرکت‌ها و اقدامات فرهنگ‌محور این قشر باشند. طبیعتا یکی از راه‌‌هایی که می‌توان به کمک آن مقام و جایگاه چهره‌های فرهنگی، ادبی، هنری و علمی را ارزش‌گذاری و پاس داشت، نامگذاری معابر، کوچه‌ها و خیابان‌ها به نام آن‌هاست. بدین شکل دائما نام آن‌ها در میان ساکنان و شهروندان تکرار می‌شود و این کار مانع از فراموشی این افراد از حافظه جمعی می‌شود. افزون بر این، با هویت‌بخشی به گذرگاه‌ها و خیابان‌ها به شهر‌ها نیز هویت داده می‌شود و همچنین با قرار گرفتن نام مشاهیر محلی و ملی بر کوچه‌ها و خیابان‌ها بخشی از هویت فرهنگی آن به شهروندان و مسافران بازنمایی می‌شود.

در این باره یک پژوهشگر اجتماعی می‌گوید: «نام‌گذاری خیابان‌ها و کوچه‌ها و پارک‌ها می‌تواند با محوریت مشاهیر (میدان فردوسی)، تأسیسات و تجهیزات شهری (گاز، برق، بی‌سیم، پل خاکی)، بزرگان محلی (وکیل آباد) و سایر موارد باشد. به هر طریق این نام‌گذاری‌ها در نگاه اول بایستی متناسب با خلقیات، آداب و رسوم و نظرات شهروندان ساکن در محلات باشد. مگر اینکه معابر و میادین تازه تاسیس بوده و بافت مسکونی پیرامون آن شکل نگرفته باشد.»

حمید مسعودی در مورد شاخص‌های انتخاب نام معابر ادامه می‌دهد: «شاخص‌های نامگذاری معابر، مدیران شهری را به سمت انتخاب نام‌هایی متناسب با فرهنگ جامعه سوق می‌دهد؛ این اسامی بایستی با ویژگی‌های محله ارتباط و سنخیت داشته باشد؛ شهروندان به اسامی علاقه‌مند بوده و =ارتباط برقرار و به اسامی اعتماد کنند و آن را به سرعت در صحبت‌های روزمره خود به کار ببرند. این حداقل حقی است که شهروندان در نامگذاری معابر محله خود دارند و مدیریت شهری و شورای شهر نباید از آن غافل باشند. ساده‌ترین کار نیز انجام یک نظرسنجی از بافت مسکونی در کنار سایر شاخص‌هاست. اسامی تحمیلی اگرچه در بلندمدت و به ناچار در بین مردم مطرح می‌شود ولی به‌کاربردن آن رضایت‌خاطر را به‌دنبال ندارد.»

وی همچنین در خصوص اهمیت و کارکرد نامگذاری معابر و میادین شهری می‌گوید: «نامگذاری و بازنامگذاری میادین و معابر شهری کارکردهای مختلفی دارد؛ تسهیل مدیریت بهینه در شهر، هویت‌بخشی به فضاها، ایجاد احساس تعلق در بین شهروندان، مدیریت بهینه اطلاعات شهری شهروندان، تعیین جایگاه شهروندان و کسبه مستقر در آن، تشخیص نگرش به بافت خاص شهری از جمله این کارکردهاست؛ اما آنچه اهمیت بسزایی دارد، کارکرد سیاسی نامگذاری معابر است. کارکرد سیاسی صرفا به معنای جوانب حکومتی و دولتی نیست، بلکه بیشتر نگاه از بالابه‌پایین را مطرح می‌کند. کارکرد سیاسی زمانی می‌تواند تبعات کمتری داشته باشد که همسو با سایر شاخص‌های ذکر شده باشد. امروزه شاهد تغییر اسامی معابر و میادین در شهرها بدون توجه به تبعات آن هستیم و این تغییرات بیشتر نگاهی یک‌سویه به نامگذاری معابر بوده و مردم در آن جایگاهی ندارند. پیشنهاد می‌شود در راستای کاهش این تبعات، کمیته نامگذاری معابر در شورای شهر روش‌های انتخاب نام و تغییر آن را توسعه داده و تمامی جوانب را در نظر بگیرد.»

بدیهی است در استان بوشهر چند سالی است که تحرکی برای نامگذاری برخی از خیابان‌ها و گذرگاه‌ها به نام مشاهیر و چهره‌های علمی و فرهنگی ایجاد شده است ولی روند آن کند بوده و چندان نتوانسته رضایت مردم را جلب کند. البته پیش از این، تنها یک خیابان در بوشهر به نام یکی از چهره‌های ادبی این منطقه ثبت شده است که آن هم خیابان نجف دریابندری، نویسنده و مترجم فقید جنوب کشور است که با ترجمه آثار فاخری چون «پیرمرد و دریا» (ارنست همینگوی)، «بیگانه‌ای در دهکده» و «هاکلبری فین» (مارک تواین)، «پیامبر و دیوانه» (جبران خلیل جبران) و «رگتایم» و «بیلی باتگیت» (دکتروف)، تاریخ فلسفه غرب خدمت بزرگی به ادبیات جهان و جامعه ایرانی را با این آثار مانوس کرد. قطعا این اقدام حرکت روبه‌جلویی در زمینه پاسداشت مفاخر ادبی و هویت فرهنگی جنوب بود.

هر چند با این حرکت فرهنگی انتظار می‌رفت که خیابان‌های بیشتری دست‌کم در شهر بوشهر به نام چهره‌های ادبی و هنری نامگذاری شود اما ظاهرا در حال حاضر شورای شهر و شهرداری بندر بوشهر عزمی برای این کار ندارند. این در حالی است که به‌تازگی پنج خیابان در پایتخت کشور مزین به نام پنج چهره شاخص استان بوشهر شده است که این مساله، موجب شور و شعف مردمان محجوب این اقلیم شده است.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دشتی استان بوشهر در این باره گفت: خیابان‌های «ایمان» و «میلاد» واقع در بلوار شهید دادمان شهر تهران به ترتیب به‌نام فایز دشتی و شهید نادر مهدوی از مفاخر این شهرستان نامگذاری شد. با پیشنهاد و پیگیری سید علی‌اکبر فاطمی، نماینده استان بوشهر در شورای عالی استان‌ها و مصوبه روز یکشنبه نشست شماره ۶۲ کمیسیون نامگذاری و تغییر نام معابر و اماکن عمومی شهر تهران، شماری از معابر این شهر به نام مفاخر، مشاهیر و ادیبان استان بوشهر نامگذاری شد که در این راستا این دو خیابان به نام این چهره‌های برجسته شهرستان دشتی و استان بوشهر تغییر کرد.

حمید زارعی با بیان اینکه فایر دشتی دوبیتی‌سرای روستای کردوان علیا از بخش کاکی شهرستان دشتی است که در قرن ۱۳ هجری خورشیدی به سال ۱۲۱۳ متولد و ۱۲۸۹ دار فانی را وداع گفت، افزود: این شاعر برجسته دشتی پس از باباطاهر همدانی معروف‌ترین دوبیتی سرای ایران است و به جای اشعار عرفانی و معنوی باباطاهر، شعرهای خود را در ارتباط با عشق به پری و بیان سوز هجران سروده است.

وی با اشاره به اینکه شهید نادر مهدوی متولد ۱۴ خرداد ۱۳۴۲ روستای بحیری شهرستان دشتی است که در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۶۶ در دوران دفاع مقدس در درگیری با ناو و هلیکوپترهای امریکایی در خلیج فارس به اسارت درآمد و روی عرشه ناو یو اس اس چندلر به زیر شکنجه سربازان امریکایی به درجه رفیع شهادت نائل شد. وی در عملیات کربلای ۳ نیز که در ۱۱ شهریور ۶۵ منجر به فتح اسکله و پایانه نفتی الامیه عراق در دوران جنگ تحمیلی رژیم بعث صدام علیه جمهوری اسلامی ایران شد، حضور داشت و با یاران و همرزمانش ضربات مهلکی و سنگینی به صادرات نفت عراق از طریق خلیج‌فارس وارد کرد.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان دشتی در پایان تاکید کرد: نام‌گذاری خیابان‌های پایتخت به نام مفاخر و بزرگان استان‌ها و شهرستان‌ها اقدامی ارزنده و شایسته از طرف کمیسیون نام‌گذاری و تغییر نام معابر و اماکن عمومی شهر تهران است که علاوه بر معرفی و شناسایی آنها، باعث ترویج و گسترش فرهنگ منطقه دشتی نیز می‌شود.

در پایان یادآوری می‌شود، خیابان ایمان واقع در بلوار دادمان به نام فایز دشتی، خیابان جهاد واقع در بلوار دادمان به نام مفتون بردخونی، خیابان معراج در بلوار دادمان به نام فاضل جمی، خیابان میلاد واقع در بلوار دادمان به نام سردار شهید نادر مهدوی و خیابان گلها در بلوار دادمان به نام سردار شهید احمد تنگستانی نامگذاری شد. حال باید دید در شهر بوشهر هم چنین اراده‌ای در میان مسوولان شهری و فرهنگی برای نامگذاری معابر و خیابان‌ها به نام نویسندگان، شاعران و چهره‌های هنری به‌وجود می‌آید یا خیر!

البته با توجه به حرکت‌های نامحسوس فرهنگی اخیر شهرداری بوشهر این امید قوت می‌گیرد که در آینده‌ای نزدیک با نامگذاری خیابان‌های بیشتری به نام چهره‌های شاخص ادبی و هنری و علمی استان در سطح شهر بوشهر روبه‌رو شویم. بدون شک گره خوردن نام خیابان‌ها به نام مشاهیر جنوب، بستری باشکوه برای بازنمایی جایگاه و شان فرهنگی منطقه است و به هویت‌بخشی شهر انسجام و اعتبار بیشتری می‌بخشد. البته مطلوب این است که خیابان‌هایی که برای این مهم انتخاب می‌شود، جاهای پرت و دورافتاده شهر نباشد؛ چراکه این افراد با خدمات فرهنگی برجسته خود سهم بسزایی را در معرفی تاریخ و هویت فرهنگی جنوب و مردمانش ایفا کرده‌اند، پس شایسته است که خیابان‌هایی در جاهای خاص و منحصربه‌فرد شهر که پیشینه فرهنگی و تاریخی دارند برای نامگذاری به نام شاعران و نویسندگان اختصاص داده شود.