فاطمه آبادی

بر کسی پوشیده نیست که نفت در اقتصاد ایران نقش مهمی دارد. حدود ۵۰ درصد از درآمد‌های ملی بودجه و ۸۰ درصد از صادرات کشور از منابع نفتی تامین می‌شود البته در دهه‌های مختلف روند افزایش قیمت و درآمدزایی نفت متفاوت بوده و در دهه ۸۰ و فواصل سال‌های ۸5-۸9 (برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) به اوج خود رسیده است. نمی‌توان نادیده گرفت که افزایش قیمت نفت به‌صورت مقطعی در بهبود وضعیت برخی از شاخص‌های اقتصادی در کشور موثر بوده، اما در یک نگاه کلی نتوانسته است شاخص‌های کیفی توسعه اقتصادی از جمله فقر، بیکاری و نابرابری را التیام بخشد.

سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده که پارسال درآمد نفت ایران تنها ۱٫۲ میلیارد دلار بوده است. این بحث مطرح می‌شود که سرنوشت مذاکرات وین در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و از سوی دیگر چین، بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران در سال‌های تحریم، نفت بیش از نیاز خود را خریداری و ذخیره کرده است. حالا در این شرایط نگرانی برای درآمد‌های نفتی بیشتر از گذشته شدت گرفته است.

کارشناس ارشد حوزه انرژی در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری ایرنا، با اشاره به اینکه اولویت هر دولتی و نه تنها دولت سیزدهم، باید توسعه منابع نفت و گاز، افزایش صادرات نفت و توجه به سرمایه‌گذاری در این زمینه باشد، بیان کرد: باید با تشویق برای سرمایه‌گذاری و انجام دادن آن توسعه صنعت نفت مورد توجه قرار گیرد. این سرمایه یا باید از مسیر تعامل با کشور‌های خارجی و تامین ارز انجام شود و یا تلاش کنیم از منابع داخل کشور آن را تامین کنیم.

نرسی قربان با اشاره به اینکه علاوه بر توجه به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفت و گاز و افزایش صادرات نفت باید بهینه‌سازی مصرف نیز مورد توجه باشد، افزود: در مورد مصرف حامل‌های انرژی هم باید سیاست‌هایی که مصرف را کنترل می‌کند، انجام داد.تا مسائل بین‌المللی حل نشود، صادرات و سرمایه‌گذاری تحت تاثیر قرار خواهد داشت و تغییر در این زمینه نیازمند تعامل بین‌المللی است.

استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران هم معتقد است که مهم‌ترین اولویت دولت سیزدهم در حوزه نفت و انرژی تثبیت وضع موجود برای پیمانکاران و ادامه فعالیت‌های توسعه‌ای است. از دیگر اولویت‌ها تثبیت وضع موجود و دادن اطمینان به پیمانکاران و دست‌اندرکاران است که شرایط از این، سخت‌تر نمی‌شود و پروژه‌ها با همان شدت پیش می‌رود و کار‌های جاری ادامه پیدا خواهد کرد. همچنین باید روی توسعه پتروپالایشگاه‌ها و اورهال پالایشگاه‌ها تلاش جدی شود تا حجم بیشتری از نفت خام تولیدی کشور به فرآورده نفتی تبدیل شود.

حسن مرادی تاکید کرد که گرفتن بازار‌های سنتی نفت ایران و رفع تحریم‌ها برای دستیابی به بازار‌های جدید نیز بر روی میزان صادرات و تولید نفت ایران نقش مهمی خواهد داشت. وزیر نفت دولت سیزدهم باید این اطمینان را برای اعضای اوپک ایجاد کند که روند فعلی ادامه‌دار است.

یک استاد دانشگاه تهران نیز جذب سرمایه برای توسعه میادین مشترک نفت و گاز را مهم‌ترین اولویت دولت سیزدهم در حوزه نفت و گاز می‌داند و با اشاره به اینکه باید ابتدا وضعیت صادرات نفت و دور زدن تحریم‌ها مشخص شود، گفت: صنعت نفت مشکلات قبلی مانند جذب سرمایه برای توسعه میادین مشترک را دارد. چیزی که اکنون صنعت نفت با آن روبه‌رو است اینکه فروش نفت به شرکای تجاری و مشتریان قبلی را با الزامات و ضمانت‌ها انجام دهد.

آلبرت بغازیان با اشاره به اینکه باید در بحث میادین مشترک منافع را بر اساس قرارداد جدی آی‌پی‌سی محکم کنند، افزود: تا به راحتی نتوانند با فشار امریکا و اروپا قرارداد‌ها را ملغی کنند. مشکلی در فروش و صادرات نفت نداریم، با این حال دور زدن تحریم‌ها هزینه‌های بالایی دارد. برای آنکه برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشیم باید به شرایط بین‌المللی نیز توجه کنیم و درآمد‌های ارزی را مورد توجه قرار دهیم در غیر این صورت نمی‌توانیم ظرفیت‌سازی لازم در صنعت نفت را داشته باشیم.

سرعت واکسیناسیون کرونا و تصمیم کشور‌ها برای رونق دوباره صنعت گردشگری به‌خودی خود باعث شده است که چشم‌انداز‌ها افزایش تقاضای جهانی برای نفت را نشان دهد و این افزایش تقاضا شامل نفت ایران نیز می‌شود. ۲۷ کشور اروپایی گفته‌اند که تصمیم دارند صنعت گردشگری را در تابستان رونق دهند؛ بنابراین احتمال دارد که تقاضا در بازار عوض شود و نفت ایران در شرایط تحریم هم مشتریان خود را پیدا کند.

اینطور پیش‌بینی می‌شود که ایران می‌تواند تا اواخر شهریور تا ۵۰۰ هزار بشکه به صادرات فعلی نفت خود اضافه کند و با ادامه روند واکسیناسیون کرونا تا فصل پاییز و زمستان، ۲۵۰ هزار بشکه دیگر نیز به صادرات نفت کشور افزوده شود. علاوه بر اینکه تولید فعلی ایران آمادگی اضافه کردن این میزان را دارد.

ایران در حال حاضر ۷۰ میلیون بشکه نفت به‌صورت ذخیره دارد و هنوز نتوانسته برای آن مشتری پیدا کند. اگر برجام احیا شود بازگرداندن مشتری‌های سنتی ایران در کوتاه‌مدت ممکن به‌نظر نمی‌رسد. چراکه کرونا کشور‌های نفتی را دچار کسری بودجه کرده است و همه به‌دنبال بازاریابی خود پس از مهار کرونا هستند و ازسوی دیگر ایران در دوره تحریم بازار سنتی خود را به عربستان و روسیه داده است و پس گرفتن بازار ایران از این کشور‌ها به‌سادگی ممکن نیست.