الهام بهروزی
بوشهر یکی از استانهای پیشرو در حوزه صنعت نشر است. صنعتی
که نقش موثری در پویایی جریانهای فکری و هویت فرهنگی این منطقه ایفا کرد. با تاملی
در تاریخ این بندر کهن، روشن میشود که نخستین چاپخانه بوشهر در قرن بیستم میلادی
و در عصر قاجار «مظفری» نام داشته که به سال 1319 هق/ 1900 م به همت میرزا
عبدالحمیدخان متینالسلطنه ثقفی و به مدیریت و سرپرستی میرزا علیآقا لبیبالملک شیرازی
تأسیس شد. وی این چاپخانه را از هندوستان به بوشهر وارد کرد، در آن هنگام ایران
رابطه اقتصادی خوبی با هندوستان داشت و کالاهای مختلفی از جمله کتاب، روزنامه، وسایل
و ابزار چاپ و تحریر از آن کشور وارد میکرد. چاپخانه «مظفری» سنگی بود و در آن
روزنامههای «طلوع» و «مظفری» و تعدادی کتب و جزوه درسی به چاپ رسید. دومین چاپخانه
شهر بوشهر «احمدیه» نام داشت که به همت چهار نفر از جمله آقالبیبالملک شیرازی، سیدعبدالله
علوی معروف به سیدعبدالله صحاف و میرزا علیآقا مشهور به «نمکی» به سال 1329 هق
تأسیس شده است.
به گفته عبدالرحمن برزگر، کارشناس فرهنگی جنوب کشور،
چاپخانه علوی دیگر چاپخانهای بود که در این منطقه راه خود را در حوزه چاپ و نشر
روزنامه و کتاب باز کرد. بر اساس گفتههای وی، مرحوم سیدعبدالله علوی یک دستگاه
چاپ با کمک مرحوم سیدحسین بلدیه (اولین شهردار بوشهر) از هندوستان وارد کرد و در
15 شعبان سال 1333 هق «چاپخانه مبارکه علوی» را بنیان گذارد. این چاپخانه که تا
به امروز نیز به کارش ادامه میدهد، در طول دهههای اخیر در چاپ روزنامه و کتاب در
بوشهر نقش مؤثری داشته است. در این چاپخانه از دوران رضاشاه تا اندکی پس از کودتای
سال 1332، روزنامههای «نورافشان»، «خلیج ایران»، «ندای جنوب»، «سنگلاخ» و «دریاکنار»
و در سالهای پس از انقلاب هفتهنامههای «آیینه جنوب»، «نسیم جنوب»، «پیام جنوب»،
«پیغام»، «سراج ساحل»، «صدای بوشهر»، «ماهرویان» و «چشمانداز جنوب» به چاپ رسیده
است. همچنین چندین جلد کتاب درسی و غیردرسی از جمله قرآن رمزدار در این چاپخانه به
زیور طبع آراسته شده است.
با این اوصاف، بوشهر جزء طلایهداران صنعت نشر در
ایران محسوب میشود و در آن برهه آثار قابلتاملی را راهی بازار کتاب کرده است.
خوشبختانه این شهر در دهه ۹۰ با فعالیت نشرهای فعال در مرکز و گوشه و کنار استان
در جنوب کشور توانسته است در حوزه نشر و چاپ کتاب نقش مانایی را ایفا کند؛ نشرهایی
که با نگاهی بومی و با انتشار آثار ارزنده و پرمحتوا در سطح ملی خود را مطرح کردهاند.
یکی از این نشرها، نشر «دریانورد» است که مدیریت آن برعهده غلامحسین دریانورد،
نویسنده، نمایشنامهنویس و شاعر خوشقریحه گناوهای و چهره برتر هنر انقلاب اسلامی
استان بوشهر در سال ۹۸ است.
این نشر در
سالهای اخیر با انتشار آثار باکیفیتی در حوزه تاریخ و فرهنگ شفاهی استان بهویژه
گناوه، نمایشنامه، مجموعهداستان، دفتر شعر و... به یکی از نشرهای فعال و مطرح
استان بدل شده است تا جایی که بسیاری از نویسندگان، شاعران و روزنامهنگاران هماستانی
برای انتشار آثار خود به نشر دریانورد مراجعه میکنند. این نشر که بهتازگی سالگرد
۲۰ سالگی خود را پشت سر گذاشته است، در سال ۹۹ نیز با وجود بحران کرونا و تورم
سرسامآور، روزهای پرکاری را پشت سر گذاشته و آثاری از احمد آرام، عبدالکریم
نیسنی، اشرف سلطانینیا و میترا خواجهییان و... راهی بازار کتاب کرد تا به سهم خود
در گردش چرخ نشر استان سهیم باشد. از نقاط قوت این نشر در چهار، پنج سال اخیر میتوان
به انتشار آثار متعددی در حوزه نمایش استان اشاره کرد که بسیاری از این کتب امروز
به آثار مرجع تئاتر بوشهر تبدیل شدهاند.
مدیر نشر «دریانورد» در خصوص سال تاسیس و قدمت این نشر
به بامداد جنوب گفت: این انتشارات در سال ۱۳۸۰
تاسیس شد و مجوز آن هم در تاریخ ۱۵
مرداد همین سال صادر شد. الان که به کارنامه انتشارات بعد از
گذشت ۲۰ سال
نگاه میکنم و نگاهی به فهرست کتابهای چاپ شده، میاندازم میبینم ادبیات، فرهنگ
و تاریخ محلی جنوب بهخصوص استان بوشهر در آن جایگاه ویژهای دارد. خب، البته این
امر طبیعی است؛ چراکه این انتشارات با نشانی استان بوشهر تاسیس شده است و
نویسندگان و پژوهشگران این خطه آن را بیشتر در دسترس خود میبینند و برای چاپ
آثارشان به این انتشارات رجوع میکنند.
غلامحسین دریانورد در ادامه در پاسخ به این پرسش مبنی
بر اینکه مهمترین
چالشی که در سالهای اخیر در حوزه نشر با آن مواجه بودید، کدام بوده است، توضیح
داد: اگر ساختار یک انتشارات و مراحل
انتشار و فروش یک کتاب را به سه بخش قبل از تولید، تولید و توزیع تقسیم کنیم.
مرحله سوم که در نگاه اول سادهتر مینماید؛ سختتر و چالشبرانگیزتر است و علت
آن هم بیشتر این است که مراکز توزیع و پخش کتاب در مرکز و پایتخت قرار دارد و یک
انتشارات محلی و شهرستانی امکان دسترسی و چانهزنی با این مراکز را ندارد و این
مراکز نیز به آثار منتشرشده این انتشارات علاقهای نشان نمیدهند و بیتوجه هستند.
متاسفانه استان بوشهر نیز فاقد اتحادیه ناشران است که میطلبد با همکاری ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر این مشکل مرتفع
شود.
وی در ادامه گرانشدن کاغذ را دیگر چالش حوزه نشر در
سالهای اخیر دانست و افزود: خب، گران شدن کاغذ درد دیگری بر
رنجها و دردهای دیگر یک بنگاه فرهنگی است. گرانی افسارگسیخته این روزها که دیگر
مردم واقعا طاقت آن را ندارند؛ همراه با تحریم و بلایاهای دیگر، کار را بسیار سختتر
کرده است. در حالت عادی نیز تهیه و خرید
کتاب برای خیلیها غیرضروری و کالایی لوکس محسوب میشود؛ حالا قیمت کاغذ تقریبا به
۱۰ برابر رسیده است، مردم اگر بتوانند برای خرید کتابی هم اقدام کنند، این کتاب،
کتاب کمک درسی خواهد بود آن هم با قیمتهای نجومی. خود شما به تیراژ این روزهای
کتابها واقف هستید!
این شاعر و نویسنده باتجربه بوشهری در ادامه به تاثیر
سوء کرونا و آسیبهای این ویروس مسری و کشنده به صنعت نشر بهویژه ناشران شهرستانی
اشاره و تصریح کرد: هیچکسی منکر تاثیر این بیماری و انتشار ویروس بر اقتصاد و
فرهنگ این کشور نیست؛ انتشارات نیز بهعنوان یک موسسه فرهنگی و اقتصادی از آنجا که
کالایی به نام کتاب تولید میکند؛ از این موضوع مستثنی نیست. تا این لحظه ضرر و زیانهای
فراوانی از وقوع و شیوع کرونا به صنعت نشر وارد شده است. خب، با توجه به بزرگی و
کوچکی هر انتشارات این ضررها بزرگ و کو چک بوده است. وقتی در ایام کرونا که مثل
حالا که در پیک پنجم آن قرار داریم، یک انتشارات نتواند حتی یک نشست حداقلی فیزیکی
رونمایی یک کتاب منتشرشده خود را برگزار کند و از این طریق به معرفی کتاب و
نویسندهاش بپردازد یا اینکه در طول سال امکان حضور در نمایشگاهی برایش میسر نشود،
مشخص است که ضرر میبیند!
دریانورد در ادامه در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا
از حمایتها و سیاستهای دولت در سالهای اخیر در حوزه نشر رضایت دارید، گفت: حمایت
جدی دولت در این سالها بیشتر با خرید کتاب از
ناشران و نویسندگان اتفاق افتاده است که باید ممنون هم باشیم. همچنین در این
سالها کسب مجوز کتابها روانتر شده است؛
اما متاسفانه دولت بهخصوص در شهرستانها به ناشران بهعنوان یک موسسه تولیدی که
کالایی فرهنگی تولید میکند؛ نگاهی جدی ندارد و در صدد رفع مشکلات اساسی آنها بر
نمیآید. مثلا کاش دولت با دادن وامهای کمبهره به ناشران برای تهیه یک دفتر کار یا ایجاد کتابفروشی کمک میکرد یا ...
وی همچنین در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه ناشران
بومی تا چه میزان در توسعه فرهنگی منطقه خود نقش دارند، بیان کرد: قطعا پاسخ این
سوال مستلزم یک پژوهش مستقل است. البته فکر نمیکنم کسی منکر تاثیر ناشران بومی در
توسعه فرهنگی جامعه خود باشد. میزان آن را همان طور که گفتم باید از طریق شما
خبرنگاران و پژوهشگران مشخص شود.
مدیر انتشارات «دریانورد» در پایان در خصوص مهمترین
معیارهای این نشر در انتخاب آثار بومی برای انتشار تاکید کرد: حقیقتش این است که یک انتشاراتی حرفهای معمولا بر
اساس نیازهای جامعه دست به تولید کتاب میزند؛ بر همین اساس برای تولید کتاب مورد
نظر خود به نویسندگان و پژوهشگران رجوع کرده و قرارداد میبندد و در تمام مراحل
کار با کمک ویراستاران در کنار نویسنده و یا پژوهشگر است؛ ولی وقتی پای انتشاراتیهای
کوچک یا متوسطی مثل ما در میان باشد که شهرستانی هستیم و تقریبا بیشتر انتشاراتیها
هم شامل میشود؛ معمولا منتظر هستیم که خود نویسنده و یا پدیدآورنده به ما رجوع
کنند. حالا تقریبا آنان هستند که نیازهای جامعه را رصد و اثر خلق کردهاند. خب، خیلی هم سپاسگزاریم که
به انتشاراتی مثل ما رجوع میکنند. خوشبختانه تاکنون بیشتر این کتابهای منتشر شده
در این انتشارات مورد نیاز جامعه بوده و با استقبال مردم مواجه شده است و اینکه
استانداردهای لازم را برای چاپ و انتشار را هم دارند. اگر نگاهی به فهرست
انتشاراتی ما بیندازید، میبینید که این دوستان نویسنده چه آثار باارزشی خلق کردهاند.