الهام بهروزی
صنعت گردشگری مانند سایر صنایع و مشاغل دیگر در یکی دو سال اخیر تحت تاثیر کرونا دستخوش رکود و تحولاتی شده است که برای خروج از این وضعیت نیازمند تدبیر راهکارها و سیاست‌های کارشناسی‌شده و هدفمند است. بدیهی است همه‌گیری کرونا از یک‌سو موجب بسته شدن مرزهای کشورهای زیادی به روی گردشگران شد و از سوی دیگر، خود گردشگران خارجی نیز در بحران کرونا به‌منظور حفظ و تامین جان خود و دیگران ترجیح دادند که در این ایام پرخطر سفر نکنند، از همین‌رو، این موارد موجب کاهش یکباره سفر و رکود صنعت گردشگری جهان شد.
با این اوصاف، در دوران پساکرونا جذب گردشگران مساله مهمی است که کشورها بایستی آن در اولویت خود قرار بدهند و با شناسایی راه‌ها و ظرفیت‌های تازه و نادیده گرفته شده زمینه را برای جذب آنها فراهم کنند. یکی از این ظرفیت‌ها گردشگری خوراک است که به لاتین Gastronomy Tourism خوانده می‌شود. گردشگری خوراک یا گردشگری غذایی را می‌توان به عنوان یک پدیده اجتماعی معرفی کرد که به‌طور معمول با یک بازدید کلی از مراحل و نحوه تهیه غذا همراه است. این بازدید شامل آشنایی با انواع خوراکی و نوشیدنی، بررسی میکروبیولوژی مواد خوراکی، بازدید از مزارع کاشت و پرورش مواد گیاهی و گوشتی و نحوه عرضه آن به بازار نیز می‌شود. در واقع هر کسی که به هر شکلی با غذا سر و کار دارد، قسمتی از گردشگری غذایی محسوب می‌شود.
چند صباحی است که بحث گردشگری خوراک و رونق آن در ایران به‌ویژه در نقاطی که دارای تعدد و تنوع خوراکی هستند مثل گیلان، مازندران، بوشهر، مشهد، شیراز و... مطرح است که بی‌شک با توجه کردن به این صنعت می‌توان به اقتصاد و معیشت مردم در نقاط مختلف کشوز کمک شایانی کرد و افزون بر این، ذائقه گردشگران را به‌شکلی صحیح و تجربی با غذاهای بومی و نوستالژی ایرانی آشنا و مانوس کرد.
استان بوشهر یکی از استان‌هایی است که در زمینه غذاهای دریایی و همچنین گیاهی از تنوع و تعدد زیادی برخوردار است و مستعد این است که با توجه‌کردن به این مقوله، به توسعه صنعت گردشگری در استان به‌خصوص در دوران پساکرونا کمک کرد. غذاهایی مثل لخلاخ (دمپخت ماهی)، قلیه میگو، قلیه ماهی، میگو دوپیازه، دمپخت میگو، ماهی شکم‌پر، دال عدس، لِلًک، پَهتی، ماهی شور، دمدخت میگو، رشته تپونک (رشته شکم‌پر) و... این ظرفیت را دارند که نگاه و توجه گردشگران را به خود جذب کنند و مورد خوشایند آنها واقع شوند.
بی‌شک گردشگران داخلی و خارجی نقش بسزایی را در معرفی و شناسایی غذاهای بومی در گردشگری خوراک ایفا می‌کنند. در حقیقت آنها همچون مبلغانی در نوشته‌ها یا تعریف‌های خود از سفر و غذاها و نوشیدنی‌های مناطق مختلف پرده برمی‌دارند که موجب شناسایی ظرفیت‌های مغفول مانده غذایی نقاط مختلف به دیگران و جذب آنها می‌شود.
رئیس انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان بوشهر با تبریک روز جهانی گردشگری و همچنین هفته گردشگری و با اشاره به شعار جهانی این هفته در سال ۲۰۲۱؛ «گردشگری برای رشد فراگیر» که از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) انتخاب شده است، به بامداد جنوب گفت: در شرایطی که کرونا ضربات سنگینی به جامعه توسعه‌یافته و در حال توسعه وارد کرده، گردشگری عاملی موثر برای رشد فراگیر است که با استفاده از ظرفیتی که دارد می‌تواند به بازیابی جوامع کمک کند؛ چراکه گردشگری این توانایی منحصربه‌فرد را دارد که همه را با خود همراه کند و اطمینان حاصل کند که کسی از رشد عقب نخواهد ماند.
عماد شیرویس در ادامه با تاکید بر اینکه گردشگری در دوران پساکرونا مثل سابق، گردشگری انبوه نخواهد بود، افزود: زیرا سلیقه‌ها و نوع دیدگاه‌ها در دوران پاندمی کرونا نسبت به سفر تغییر کرده است تا جایی که افراد برای سفر بیشتر خواهان سفرهای اختصاصی و سفارشی برای خود و همراهانشان هستند. از این‌رو، این مساله موجب تحول و تغییر در ماهیت گردشگری شده است. به‌نوعی می‌توان گفت، این تغییر دیدگاه و سلیقه به فرصتی برای فعالان بخش گردشگری و دفاتر خدمات مسافرتی، راهنمایان گردشگری، بومگردی‌ها، هتل‌ها و... تبدیل شده است.
به گفته وی، گردشگری خوراک یکی از فرصت‌هایی است که در دوران پساکرونا می‌توان از آن برای اشتغال‌زایی و درآمدزایی جامعه محلی و بهبود اقتصاد بخش گردشگری بهره برد؛ چراکه بیش از یک‌سوم هزینه‌های سفر گردشگران صرف خرید خوراک و نوشیدنی و سوغاتی می‌شود. خوشبختانه استان بوشهر در حوزه گردشگری خوراک از ظرفیت بالایی برخوردار است که می‌طلبد کارگزاران گردشگری استان با نوآوری و خلاقیت به توسعه این نوع گردشگری در استان مبادرت ورزند تا برای بنگاه‌های خود ارزش افزوده اقتصادی مضاعفی محقق کنند.
شیرویس در ادامه به نقش راهنمایان گردشگری و سایر فعالان و زیرساخت‌های گردشگری در توسعه گردشگری خوراک در استان اشاره و تصریح کرد: راهنمایان گردشگری فرهنگ غذایی بومی را به گردشگران معرفی می‌کنند. بدیهی است یکی از شاخه‌هایی که باید در دوره‌های آموزش راهنمایان گردشگری برگزار شود، آشنایی با خوراک‌های بومی و فرهنگ و آیین‌های مرتبط با خوراک و نوشیدنی هر استان و پهنه فرهنگی است، زیرا یک راهنما باید بتواند حین سفر با ارائه و توضیح مناسب در ارتباط با پیشینه یک خوراک برای گردشگر داخلی و خارجی آنها را به تجربه کردن طعم این نوع غذاها و آشنایی با فرهنگ و آیین آن شیوه پختن و مناسبت آیینی آن ترغیب کند. از سوی دیگر، دفاتر خدمات گردشگری نیز با تعريف تورهاي گردشگري خوراك و همچنين هتل‌ها و اقامتگاه‌هاي بومگردي در سطح استان با گنجاندن غذاهاي بومي و محلي در منوهاي خود مي‌توانند به توسعه گردشگري خوراك و شناسايي فرهنگ و عادات غذايي مردم اين منطقه اقدام كنند و از اين طريق به درآمدزايي و رشد اقتصادي بيشتري در شغل خود دست بيابند.
اين كارشناس حوزه گردشگري با تاكيد بر اينكه استان بوشهر با داشتن تنوع غذايي (از شمال استان گرفته تا جنوبي‌ترين نقطه آن) و همچنين ثبت ملي برخي از غذاهاي شاخص بومي نظير ماهي‌شور، شکر پلو و قیمه بوشهری، قلیه ماهی و... در زمینه ترویج گردشگری خوراک در استان بسیار مستعد است، تصریح کرد: البته ما نباید گردشگری خوراک را صرفا در سرو غذاها خلاصه کنیم؛ چراکه استان بوشهر انواع و اقسام ترشیجات، حلواها، دسرها، نوشیدنی‌ها و عرقیجات (مثل عرق تارونه)، محصولات کشاورزی اعم از خرما و مشتقات آن، انواع گوناگون میگو و ماهی خشک را دارد که ارائه این محصولات و خوردنی‌ها در بسته‌بندی‌های شکیل و مناسب می‌تواند نقش موثری را در توسعه گردشگری خوراک در استان ایفا کند.
شیرویس با بیان اینکه در حال حاضر گردشگری تجربه‌گرا و تلفیق آن با گردشگری خوراک می‌تواند حرکت خلاقانه‌ای برای بهبود شرایط اقتصادی اقامتگاه‌های بومگردی باشد، گفت: به‌نوعی اقامتگاه‌ها می‌توانند گردشگران را در فراوری و پخت غذاهای بومی و محلی مشارکت بدهند. به عبارتی، بدین‌شکل به توریست این فرصت را می‌دهند که پخت غذاهای محلی این منطقه را تجربه کند. این کار افزون بر جذابیتی که دارد، موجب ترویج فرهنگ غذایی جنوب نیز می‌شود.
رئیس انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان بوشهر با اشاره به برخی از غذاهای فراموش‌شده استان تاکید کرد: برخی از غذاهای استان متاسفانه امروز کمتر معرفی شده‌اند، به‌دلیل اینکه این غذاها بیشتر در سال‌های گذشته از سوی قشر کم‌درآمد استفاده می‌شده است و امروز تنها به شکل غذاهای نوستالژی در میان بومیان این منطقه استفاده می‌شود. این در حالی است که این غذاهای این پتانسیل را دارند که در منوی غذای اقامتگاه‌های بومگردی و رستوران‌ها قرار بگیرد. تحقق این مهم، در حقیقت فرصتی برای معرفی غذاهای کمتر دیده‌شده استان است که برخی از آنها قطعا مورد استقبال گردشگران گیاه‌خوار واقع می‌شود، مثل پَهتی چغندر، قلیه تخم‌مرغ، دال عدس، تلیت (ترید) کشک، تلیت ماست و... البته باید اشاره شود که پیش از این تلیت کشک و قلیه تخم‌مرغ در منوی برخی از اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها قرار گرفته و خوشبختانه استقبال خوبی هم از این غذاهای محلی شده است. بدون‌تردید این مساله نویدبخش فرصت‌های بیشتر برای فعالان بخش گردشگری برای بهره‌بردن از گردشگری خلاق است.
شیرویس با تاکید بر اینکه برای توسعه گردشگری خوراک در استان بایستی متولیان و سیاستگذاران در استان با مشارکت بخش خصوصی و دولتی فرصت‌های گوناگونی ایجاد کنند، تصریح کرد: بی‌شک برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری خوراک و فرهنگ غذایی استان به‌ویژه غذاهای دریایی بایستی رویدادها و جشنواره‌های غذایی متعددی طرح‌ریزی و اجرایی شود. نظیر جشنواره طبخ میگوی پرورشی که در دهه ۸۰ به همت اداره‌کل شیلات استان با همکاری شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی استان بوشهر برگزار شد و به شکل مثبتی زمینه ارتباط غذایی گردشگران را با میگوی پرورشی این منطقه فراهم آورد.
به گفته وی، بدیهی است امروزه برگزاری رویدادهای گردشگری خوراک و مدیریت آن در تمامی کشورها و همچنین شهرهای گردشگرپذیر جهان با رویکرد توسعه گردشگری و رونق اقتصادی این صنعت در حال برگزاری است اما متاسفانه خلأ برگزاری چنین رویدادهای منحصربه‌فرد و پرفایده‌ای در استان ما به‌شدت احساس می‌شود. البته هر از چند گاهی جشنواره‌هایی مثل جشنواره برداشت خرما در استان برگزار می‌شود ولی باید تاکید کرد که زمانی این جشنواره‌ها به پویایی و توسعه اقتصادی استان کمک می‌کند و نتایج مطلوبی به همراه دارد که این رویدادها دارای تقویم و زمانبندی منسجم و مستمری باشند تا شرکت‌های گردشگری و فعالان این بخش بتوانند بر اساس این جشنواره‌ها، بسته‌های سفر ایجاد کنند و به بازاریابی در این عرصه بپردازند.
رئیس انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان بوشهر در پایان یادآور شد: برای حفظ اصالت و ماهیت فرهنگ غذایی و نوشیدنی‌های بومی باید مستندسازی شود. سپس با برندسازی می‌توان بسیاری از غذاهای محلی این منطقه را هم به گردشگران شناساند و هم بستر مناسب را برای جهانی شدن این غذاها با چشیدن مزه و طعم لذیذ آنها فراهم آورد.
