الهام بهروزی
«عبابافی» با قدمتی بیش از ۵۰۰ سال، یکی از هنرهای اجدادی در استان بوشهر است که امروزه به همت هنرمندان شهرستان دشتی همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. بدیهی است عباهای دست‌بافته و تولیدی در منطقه دشتی استان بوشهر در روزگاری نه‌چندان دور در کشورهای خلیجی بازار بسیار پررونقی داشتند؛ چون عمده این عباها در این کشورها خریداری می‌شدند ولی با شروع تحریم‌ها، بازار عرضه این عباها در بازارهای کشورهای عربی با محدودیت‌هایی مواجه شد؛ اما با همه این‌ها، همچنان این عباها به عراق و کویت صادر می‌شوند تا نقطه امیدی برای رونق دوباره بازار این دست‌بافته‌های نفیس ایرانی در ورای مرزها وجود داشته باشد.
یادآوری می‌شود که پیش از این عبابافی در روستاهای متعدد استان بوشهر نظیر تنگ ارم، بنار آزادگان، زیارت، درازی، بحیری، سعدآباد، بردخون، کردوان سفلی و علیا و حومه شهر اهرم رواج داشته؛ اما امروز فقط در سه روستای بحیری، کردوان علیا و کردوان سفلی تولید می‌شود؛ آن هم با ظرافت و کیفیت بالا. بی‌شک این روستاها نقش بسزایی را در حفظ و احیای این هنر اجدادی ایفا می‌کنند تا جایی که روستای بحیری شهرستان دشتی به‌عنوان روستای عبابافی ایران ثبت ملی شده است.
در این راستا، یک احیاگر صنعت عبابافی در روستای بحیری به بامداد جنوب گفت: عباباباقی در این روستا حدود 200 تا 250 سال پیشینه دارد. البته در روزگاران گذشته این صنعت در اغلب روستاهای دشتی و استان رواج داشته ولی با تغییر سبک زندگی و پیش رفتن آن به سمت مدرنیته، عبابافی کم‌کم از رونق افتاده و الان فقط در سه روستا شهرستان دشتی به حیات خودش ادامه می‌دهد.
محمد فقیه با بیان اینکه این هنر به‌صورت سینه به سینه و نسل به نسل به امروز رسیده است ولی متاسفانه در روستای بحیری هم با مرگ عباباف‌های قدیمی این صنعت در معرض خطر فراموشی قرار گرفت، افزود: از این‌رو، با توجه به اهمیتی که این صنعت داشت، تصمیم گرفتیم که به هر شکلی که شده مانع از نابودی صنعت عباباقی در بحیری شویم، بنابراین با دایر کردن کارگاه‌های عبابافی و آموزش بافنده‌های جوان دوباره این هنر را زنده کردیم.
به گفته وی، در حال حاضر در این کارگاه‌ها 36 بافنده خانم و 2 بافنده آقا مشغول به بافت عبا هستند که برخی از کارگاه‌ها هم در خانه خود بافنده‌ها دایر شده تا با فراغت بیشتری به امر تولید عبا مشغول باشند.
فقیه با اشاره به اینکه مواد اولیه و اصلی عبابافی «پشم شتر» است، توضیح داد: مرغوب‌ترین پشم هم برای تولید عباهای باکیفیت، پشم شتری از نژاد «ضبّه» است؛ چون الیاف پشم این نژاد بلند است و برای ریسیدن بسیار مطلوب است. این نژاد در روستاهای اطراف دشتی مثل «درویشی»، «چاه‌گاه»، «دهداری»، «فقیه حسنان» و... وجود دارد و در همین روستاها، هم نخ عبا از سوی زنان ریسیده می‌شود.
وی در خصوص فرایند تولید نخ عبا توضیح داد: در گذشته این نخ‌ها به‌وسیله دست و به کمک دوک تولید می‌شدند اما امروز به‌دنبال پیشرفت تکنولوژی، این نخ‌ها به‌وسیله دستگاه‌های برقی با سرعت بالایی ریسیده می‌شوند که به گفته کارشناسان صنایع دستی، نخ‌های تولیدی این دستگاه‌ها بسیار مرغوب‌تر از نخ‌هایی هستند که با دست ریسیده می‌شوند.
این کارآفرین و احیاگر صنعت عبابافی در روستای بحیری درباره رنگ‌ها و تنوع نخ‌های عبا در این منطقه گفت: نخ‌هایی که در روستاهای شهرستان دشتی تولید می‌شوند در چهار رنگ خودرنگ هستند که شامل رنگ‌های سفید، مشکی، قهوه‌ای روشن و قهوه‌ای سوخته می‌شوند. این رنگ‌ها کاملا طبیعی هستند. در این میان سال گذشته، خود ما در ابتکاری خلاقانه، با ترکیب پشم سفید و پشم مشکی، رنگ خاکستری را تولید کردیم که با استقبال مواجه شد و این رنگ هم خودرنگ است و بدون هیچ‌گونه رنگ شیمیایی به دست می‌آید.
وی سپس درباره محبوبیت رنگ‌های عبا در نزد مشتریان تاکید کرد: از میان این رنگ‌ها، عباهای مشکی و سفید مشتری بیشتری دارند و بعد از آن رنگ‌های خاکستری، قهوه‌ای سوخته و قهوه‌ای روشن قرار می‌گیرند؛ به‌طوری که هر قواره عبای مشکی در بازار 12 میلیون تومان، خاکستری 10 میلیون تومان، سفید 8 میلیون تومان، قهوه‌ای سوخته 6 میلیون تومان و قهوه‌ای روشن 5 میلیون تومان به فروش می‌رسد. البته محصولات ما به‌صورت پارچه در قواره‌هایی با عرض 85 تا 90 سانتی‌متر و طول 7 متر و 20 سانتی‌متر تا 7.5 متر تولید می‌شوند و بیشتر هم به‌صورت دوخته‌نشده به بازار عرضه می‌شوند.
وی در خصوص وضعیت صادرات این عباها به کشورهای خلیجی توضیح داد: خوشبختانه 80 درصد مشتری‌های ما ما را کشورهای عربی و خلیجی مثل عربستان (با واسطه)، کویت، امارات، قطر، عراق، عمان و بحرین تشکیل می‌دهد که این پارچه‌ها به‌صورت چمدانی صادر می‌شوند؛ ولی یک ایراد این‌جا وجود دارد و آن هم این است که عمده سود به جیب واسطه‌ها سرازیر می‌شود تا ما تولیدکنندگان آن؛ چو امکان ارتباط گرفتن با بازارهای این کشورها برای ما وجود ندارد، ناچار به این رویه ادامه می‌دهیم. البته با روی کار آمدن مدیر جدید اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر، قرار شده که ساز و کار خاصی برای صادرات عبا و سایر صنایع دستی بومی استان بوشهر تعریف شود. در این راستا، رایزنی‌هایی هم صورت گرفته که در قطر همزمان با جام جهانی قطر غرفه‌های صنایع دستی ایران آن‌جا دایر شود که اگر این اقدم عملی شود، بی‌شک بازار جهانی عبای دست‌ساخت این منطقه رونق بیشتری می‌گیرد.
به گفته فقیه، بازار داخلی عباهای بافته شده در این منطقه هم منحصر به استان خوزستان و شهرهای مشهد و قم می‌شود که البته مشتریان پرو پاقرصی در این دو شهر مذهبی دارد؛ چون پارچه‌های عبایی که ما تولید می‌کنیم، پارچه‌های کوبیده و بسیار لطیف و مرغوب است. اگر بخواهم به یکی از ویژگی‌های پارچه عبای بافته‌شده از پشم شتر اشاره کنم، این است که این پارچه در زمستان گرم و در تابستان خاصیت خنک‌کنندگی دارد، از این رو، این پارچه برای کسانی که عبا استفاده می‌کنند، بسیار مناسب است. البته اشاره کنم که پارچه‌ای که ما تولید می‌کنیم، خاصیت درمانی هم دارد تا جایی که مچ‌بندهایی که از این پارچه تولید می‌شود برای درمان گرفتگی مچ بسیار موثر هستند و بین 3 تا 4 روز درد مچ را از بین می‌برند.
وی در پایان به دیگر منسوجات و محصولاتی که از پشم شتر تولید می‌شود، اشاره و تصریح کرد: در سال‌های اخیر با توجه به تغییر ذائقه و سبک زندگی مردم، تلاش کردیم تا علاوه بر عبا، محصولات دیگری مثل شال، مچ‌بند، مانتو، کیف، جلیقه، کت مردانه (زمستانه)، گلیم و سجاده تولید کنیم که خوشبختانه بازار خوبی هم پیدا کرده‌اند تا جایی که با توجه به مستحب بودن پشم (شتر) در عبادت، سجاده‌ها و گلیم‌هایی که از پشم شتر تولید می‌کنیم، مشتریان زیادی پیدا کرده‌اند و ما عمده کار را اغلب به خارج از کشور صادر می‌کنیم.
قابل ذکر است عباهایی که در منطقه دشتی بافت می‌شود، بسیار نفیس و ظریف هستند که نخ آن‌ها را زنان روستایی می‌بافند و در اختیار عبابافان قرار می‌دهند؛ زنانی که بدون هیچ پشتوانه‌ای و با حوصله به نخ‌ریسی مشغولند. معصومه عبدی‌پور یکی از نخ‌ریس‌هایی است که در روستای کردوان علیا از توابع شهرستان دشتی زندگی می‌کند، بیش از 32 سال است که به این پیشه مشغول است. وی در این باره پیش از این در گفت‌وگویی به بامداد جنوب گفته بود: پدرم عباباف بود و از کودکی با نخ و عبا در ارتباط بودم و به‌صورت سنتی نخ‌ریسی را از خانواده‌ام آموختم.
وی در خصوص پشمی که نخ عبا از آن تولید می‌شود، توضیح داده بود: نخ عبابافی فقط از پشم شتر تولید می‌شود و ما این پشم‌ها را هر سال در موسم بهار (عید نوروز) از شتردارانی که در روستاهای کره‌بند، سنا و روستاهای اطراف گناوه هستند، خریداری می‌کنیم. پشم شتر در سال یک‌بار چیده می‌شود و آن هم همزمان با عید نوروز است.
این بانوی هنرمند در مورد اینکه چقدر زمان می‌برد تا نخ برای یک عبا ریسیده شود، افزوده بود: اگر فرد زبردست و فرزی باشد، معمولا بین دو تا سه ماه ریستن نخ زمان می‌برد. آن هم به‌صورت «قُل‌ور» (به گویش محلی است، به این صورت در دوکی که پشم را در مرحله اولیه ریستن پیچانده بود، در محله نهایی با پیچاندن پشم به یک سمت نخ رشته و به روی دوک دیگر پیچانده می‌شد).
عبدی‌پور که بیش از نیمی از عمر خود را وقف نخ‌ریسی کرده، در مورد دشوار‌ترین قسمت کارش گفته بود: سخت‌ترین بخش نخ‌ریسی جدا کردن موی شتر از پشمش است و دیگر سختی کارمان هم این است که چون مدام به‌صورت نشسته این کار را انجام می‌دهیم، گردن‌درد و کمردرد هم به دنبال دارد. نخ‌ریسی کار آسانی نیست؛ اما به آن علاقه دارم.
وی در پایان در خصوص اینکه برای یک عبا چند دوک نخ استفاده می‌شود، یادآور شده بود: در مجموع برای هر عبا هفت دوک نخ برای طول (معادل یک کیلو) و برای عرض آن هم سه دوک و نیم نخ (نیم کیلو) استفاده می‌شود و عباهایی که با نخ‌ها سفید و سیاه بافته می‌شوند، پرطرفدارترین عبا به‌شمار می‌روند. البته در گذشته از عباهای این منطقه که نفیس و ظریف هستند، بیشتر استقبال می‌شد اما در سال‌های اخیر، بازار عبا کساد شده که امیدوارم دوباره روزهای پررونق این صنعت برگردد.
پربازدید ها