الهام بهروزی
قلعه نصوری یکی از بناهای تاریخی ارزشمند و منحصربهفرد
استان بوشهر است که بر تپهای بر فراز خلیج فارس جانمایی شده و دارای معماری کمنظیری
در جنوب کشور است. در کتاب «سیراف» تالیف غلامرضا معصومی در خصوص این قلعه آمده است:
«این قلعه در کنار جاده و روی تپهای بلند و مشرف به دریا به سمت غرب بندر طاهری بنا
شده است که آن را پدربزرگ شیخ ناصر نصوری (یکی از مالکین این بندر) بنا کرده است و
مربوط به اوایل دوره قاجاریه است. این قلعه مانند بناهای دیگر عهد قاجار دو حیاط اندرونی
و و بیرونی دارد و یک شاهنشین بالای همه اتاقها قرار گرفته است. چهار ستون زیبای
سنگی و گچبریهای داخلی ایوان غربی حیاط بیرونی این قلعه دارای ارزش تاریخی
و هنری است. این ایوان فقط یک راه به پشت بام دارد...». در بخش دیگری از این کتاب در
خصوص گچبریهای این عمارت نوشته شده است: «گچبریها این عمارت که بهوسیله استاد
علیاصغر شیرازی و به امر شیخ جبار جد شیخ ناصر نصوری در حدود 170 و اندی سال پیش انجام
گرفته است، غالبا نقش درختان، شاخ و برگ و گلدانهای زیبا و فرشتگان را در کنار هم نشان
میدهد. فرشتگان زیادی با نقش پرندگانی چون هدهد، طوطی و طاووس همراه با خطوط هندسی
تزئینی در این اثر هنری پدید آمده است. گذشته از گچبریهای تزئینی هیجده تابلو بسیار
زیبا و پرمعنی از بهترین مجالس شاهنامه فردوسی را برگزیده و در این ایوان با گچبریهای
جالب و بهطرز شیوا و گویایی جلوهگر ساخته است».
با این اوصاف، این بنا نه تنها از حیث معماری، بلکه از لحاظ
هویتی و فرهنگی بسیار حائزاهمیت است و از همین روی در میان بناهای شاخص تاریخی
بوشهر بسیار مورد توجه است. بدیهی است دوره جدید مرمت این بنا از سال 90 آغاز شد و
قرار بود که در کمتر دو سال به بهرهبرداری برسد اما هر بار بنا به دلایلی این مهم
به تعویق افتاد تا الان که با سرمایهگذاری بخش خصوصی دارد مراحل پایانی مرمت خود
را پشت سر میگذارد تا با کاربری جدید به چرخه حیات بازگردد.
مجری طرح مرمت و بهسازی قلعه نصوری در این باره به بامداد
جنوب گفت: با توجه به پیشینه و قدمت قلعه نصوری، ما در بحث مرمت و بازسازی آن
بسیار با حوصله، مداقه و تحقیق و بررسی تاریخی و فرهنگی بنا در گفتوگو با افراد
آگاه و تیم طراحی و کارشناسان مرمت پیش میرویم. چون این بنا از هر نظر منحصربهفرد
است و بخشی از تاریخ معماری شاخص استان بوشهر را در خود جای داده است که نباید با
کار شتابزده و بدون قاعده خدشهای به شکوه و تاریخ آن وارد شود.
حامد صفایی در ادامه با تاکید بر اینکه از این رو، ما در
گام نخست استحکامبخشی بنا را در اولویت قرار دادیم، افزود: در این راستا، دیوار
قلعه در قسمت شرقی بنا (که به سمت عسلویه است) بهدلیل ارتفاعی که با کوچه دارد،
نیاز بود که استحکامبخشی شود. از همین رو، ما از سطح کوچه تا پی عمارت را شروع به
دیوارکشی با تائید ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر و
مطابق با استاندارهای مرمت و سازههای مورد تائید نظام مهندسی کردیم که ارتفاع این
دیوار 4 متر و طول آن حدود 100 متر است که این کار در برآورد اولیه طرح مرمت قلعه
نصوری نبوده ولی ما بهمنظور تضمین استحکام بنا، این کار را انجام دادیم که این
دیوار کشی با مصالح باکیفیت کار شده، از اینرو، هزینه زیادی را تا به حال به
همراه داشته است ولی ما آن را متقبل شدیم تا مرمت این بنا به بهترین شکل ممکن محقق
شود.
وی در ادامه به سفارش در و پنجرههای عمارت اشاره و تصریح
کرد: همچنین در فاز دوم مرمت بنا، ساخت در و پنجرههای عمارت را در دستور کار قرار
دادیم که این کار ظریف را به آقای دشتی، از هنرمندان باتجربه هماستانی سپردهایم
که مهارت کافی را در ساخت در و پنجرههای سنتی و هنر گرهچینی دارد که به امید خدا
تا چند ماه دیگر تمام درها و پنجرهها مطابق با معماری بنا و با همان بافتار اولیه
آن به ما تحویل داده خواهد شد. این در و پنجرهها از چوبهای مقاوم در مقابل رطوبت
و سازگار با اقلیم جنوب ساخته میشود و از همین رو، هزینه هنگفتی را برای ساخت آن
متقبل شدهایم.
صفایی همچنین با اشاره به تکمیل سیستمهای فاضلاب و برق
قلعه نصوری در فاز دوم مرمت آن گفت: سیستم فاضلاب بنا از سوی تیم تاسیسات مورد
بررسی، عیبیابی و اصلاح قرار گرفت و با اصلاح نقشههای فاضلاب تمام مشکلات و
ایرادات زیرساختی آن برطرف شد. هچنین تاسیسات برقی عمارت که پیش از این ازسوی
حیوانات موذی مثل موش یا عوامل دیگری دچار نقص فنی شده بود، برطرف شده و در حال
جایگزین شدن به سیستمهای بهروزتر مطابق با صنعت هتلداری هستند.
وی همچنین در خصوص طراحی داخلی عمارت نصوری توضیح داد: در
حال حاضر تیم طراحی، مشغول طراحی و فضاسازی نمای داخلی تریدی (D3) قلعه است که طراح و سرپرستی این تیم را آقای پرند، از کارشناسان
باتجربه مرمت بناهای تاریخی کشور برعهده دارد که مرمت برخی از بناهای تاریخی استان
بوشهر مثل عمارت ملک در کارنامه وی دیده میشود. در این مرحله مهمترین چیزی که
برای ما مهم است، مطابقسازی اصلی بنا با نحوه اجرای مرمت آن است؛ یعنی تاکید ما
در مرمت بر حفظ اصالت معماری آن است.
مجری طرح مرمت و بهسازی قلعه نصوری در خصوص کاربری جدید این
بنای شاخص خاطرنشان کرد: مرمت و بهسازی و همچنین کاربری این قلعه طبق دستورالعملی
است که از روز اول از سوی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان
بوشهر به ما ابلاغ شده است. بنابراین ما اجازه هیچگونه تغییر کاربری یا دخل و تصرفی
را در ساختار اولیه و معماری بنا نداریم. همچنین فضاسازی و طراحی داخلی آن نیز طبق
همین دستورالعمل صورت خواهد گرفت. طبق این قرارداد، کاربری که برای قلعه نصوری
تعریف شده، هتل بوتیک است که در واقع یک مرکز اقامتی- پذیرایی خواهد بود که شامل
رستوران، اقامتگاه و گالری صنایع دستی میشود.
صفایی با اشاره به اینکه در مرمت بناهای تاریخی مثل قلعه
نصوری ما تمام دقت خود را به کار بستهایم که اصل بنا حفظ شود و اگر روزی کاربری
عمارت بخواهد به کاربری سابق خود برگردد، چنین چیزی ممکن باشد، تصریح کرد: با توجه
به وجود الواحی که از شاهنامه در بنا وجود دارد، این قلعه از نظر فرهنگی نیز بسیار
حائزاهمیت و منحصربهفرد است. بنابراین در مرمت آن تمام تلاش ما این است که خدشهای
به اصالت تاریخی و فرهنگی آن وارد نشود. به همین دلیل کار احیا را با حوصله و با
کمترین شتاب داریم پیش میبریم تا نتیجه مرمت با ماهیت تاریخی بنا کاملا تناسب
داشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه در مرمت قلعه نصوری تلاش کردهایم تا
تمام نشانهها و شواهد تاریخی بنا را بازشناسی کنیم تا دادههای متنوع بنا را به نمایش
بگذاریم، گفت: این اصلی است که در مرمت قلعه که قدمتی بالایی دارد، در اولویت قرار
دادهایم. در واقع باید تاکید کنم که ما در بعد مرمت قلعه با این استراتژی پیش
آمدهایم که بیش از هر چیزی تاریخ معماری استان و ویژگیهای شاخص آن را احیا و سپس
با زندهسازی این فضای دلنشین و منطبق با جغرافیای استان، ارزشهای تاریخی و فرهنگی
خود را به مهمانان و مسافرانی که به این منطقه سفر میکنند، بازشناسی کنیم.
مجری طرح مرمت و بهسازی قلعه نصوری در ادامه در خصوص پیشرفت
فیزیکی مرمت قلعه تصریح کرد: در حال حاضر پیشرفت فیزیکی این بنا 75 درصد است که
تقریبا میتوان گفت فقط نصب در و پنجرههای بنا و نازککاری آن مانده است؛ ولی به
دلیل تورم بالا و گرانی روزانه مصالح این بخش از کار با مشکل جدی روبهرو شده است؛
چراکه تا اینجا تمام مراحل کار مرمت قلعه با سرمایه شخصی خودمان و بدون دریافت
حتی یک ریال تسهیلات بانکی انجام شده است اما اکنون با توجه به اینکه پیشرفت
فیزیکی کار بالای 75 درصد است، به تازگی درخواستی را به صورت مکتوب با سفارش
فرمانداری کنگان دال بر دریافت تسهیلات از محل تبصره 18 به ادارهکل میراث فرهنگی،
صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر ارائه کردهایم که امید میرود که با موافقت
آقای سجادیمنش، مدیر جدید این ادارهکل که نگاه جدی به احیای بناهای تاریخی استان
و بازشناسی تاریخ و فرهنگ دیرینه استان دارد، همراه شود.
صفایی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه در صورت اختصاص
تسهیلات بانکی و حمایت ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر،
مرمت این قلعه کی به پایان میرسد، بیان کرد: با توجه به پیشرفت پروژه، در صورت
تائید و اختصاص تسهیلات بانکی، پیشبینی میشود که مرمت این بنا در نیمه دوم امسال
به سرانجام برسد و احتمال این میرود که اگر حمایت شویم همزمان به جام جهانی قطر
این قلعه فعالیت خود را به عنوان یک مرکز اقامتی- پذیرایی در جنوب استان شروع کند.
وی در پایان یادآور شد: بیشک بهرهبرداری این مرکز اقامتی
از یک سو به ظرفیت اقامتی در جنوب استان میافزاید و از سوی دیگر موجب اشتغالزایی
در این منطقه میشود که این امر موجب ترغیب سرمایهگذاران جوان به سرمایهگذاری در
بخش گردشگری در استان خواهد شد.