الهام بهروزی
شوخی با مشاهیر در قالب کاریکاتور شاید یکی از پرریسک‌ترین کارهایی باشد که یک هنرمند می‌تواند انجام بدهد، قطعا این کار تنها در سایه شناخت و مهارت ممکن می‌شود. درست همان کاری که آرش دهداری، کاریکاتوریست بوشهری مقیم خارج کشور انجام داده است. او با سوژه قراردادن مشاهیر بوشهری در عرصه ادبیات و سینما و فوتبال و... در نمایشگاه سه روزه کاریکاتور «چهره‌ها»، دنیای مهییجی از چهره‌های محبوب این بندر ارائه کرد که با استقبال خوب مردم هنردوست بوشهری مواجه شد.
این نمایشگاه از یکم تا سوم تیر 1401 در مدرسه تاریخی سعادت به همت موسسه فرهنگی هنری «دی‌بآذر» به مدیریت برادران خوبانی برگزار شد. باید اشاره کرد که موسسه دی بآذر در ادامه فعالیت‌های خود در دوران پساکرونا روی به توسعه هنر استان آورده تا به سهم خود در ترویج روحیه امید و شادی در استان نقش‌آفرین باشد. این نمایشگاه که هنر یکی از کاریکاتوریست‌های باتجربه بوشهر را به نمایش گذاشت، توانست به شکل ملموسی لبخند و شگفتی را بر چهره بازدیدکنندگان آن بنشاند؛ چراکه دهداری با انتخاب چهره‌های کاریزماتیک، توانسته بود طنزی لطیف و در عین حال احترام‌آمیز را در قالب آثار باکیفیتی به نمایش بگذارد که در نوع خود قابل درنگ بود.
طبیعتا در دوره فعلی که مردم در حال گذار از روزهای سخت و دلهره‌آور و پر از مرگ کرونا هستند، کارهای طنز مثل کاریکاتور می‌تواند نقش شگرفی را در بازگشت خنده به چهره آن‌ها و روحیه‌بخشی جامعه داشته باشد؛ زیرا این هنر با طنزی که در تار و پودش نهفته است، خواه ناخواه موجب گشادگی خاطر مردم می‌شود و آن را از تنگناهای فکری و معیشتی برای لحظاتی دور می‌سازد. بدیهی است آرش دهداری با برپایی این نمایشگاه فکاهی لبخند را بر لب‌های مردم بوشهر نشاند و بخشی از آلام و خستگی‌های روانی آن‌ها را که ناشی که کرونا و تورم و گرانی‌هاست، از خاطرشان زدود.
آرش دهداری متولد سال 1353 و دانش‌آموخته رشته پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و فوق تخصص رادیولوژی است که چندین سال است که مقیم استرالیاست. از سوابق هنری وی می‌توان به همکاری با نشریات دانشجویی و هفته‌نامه «نسیم جنوب» و «همشهری جوان» (از سال 98 تا 1400) در زمینه کاریکاتور و همچنین برپایی نمایشگاه‌های انفرادی کاریکاتور در شیراز (73)، بوشهر (79) و... اشاره کرد. در ادامه گفت‌وگویی را با این کاریکاتوریست به بهانه نمایشگاه «چهره‌ها» در بوشهر» انجام دادیم که در ادامه از نظر شما مخاطبان می‌گذرد.
آقای دهداری از کی و چطور هنر کاریکاتور را انتخاب کردید؟
کاریکاتور را به‌صورت جدی سال‌ها پیش با هفته‌نامه «نسیم جنوب» در بوشهر آغاز کردم. البته برای نخستین بار زمانی که دانش‌آموز دبیرستانی بودم مجذوب آثار استاد علیزاده شدم و شروع به کشیدن کاریکاتور کردم. دائم اشکال و تصاویر مختلفی را می‌کشیدم و تمرین می‌کردم تا اینکه علاقه‌ام به کاریکاتور بیشتر شد و همین مساله موجب شد که این هنر را جدی‌تر دنبال کنم.
در خصوص چگونگی برگزاری نمایشگاه کاریکاتور «چهره‌ها» در بوشهر آن هم در دوران پساکرونا بگویید؟
حدود دو، سه سال پیش بود که تصمیم گرفته بودم همزمان با هفته بوشهر نمایشگاه کاریکاتوری بر اساس چهره‌هایی از مشاهیر ادبی، فرهنگی و ورزشی بوشهر برپا کنم که متاسفانه با شیوع ویروس کرونا این نمایشگاه برگزار نشد. امسال این فرصت پیش آمد که به ایران آمدم و موفق شدم که این نمایشگاه را البته در سطح وسیع‌تری برگزار کنم. در این نمایشگاه 38 اثر که بخش عمده آن را مشاهیر بوشهری در برمی‌گیرد و بخش دیگر را مشاهیر ایران و جهان شامل برخی از نویسندگان، بازیگران، کارگردانان و ورزشکاران به نمایش بگذارم. این کارها همه دیجیتال است که با قلم نوری روی صفحه رایانه کار شده‌اند.
چقدر زمان برای خلق این آثار گذاشتید؟
تقریبا قدیمی‌ترین کار این نمایشگاه هشت سال پیش کشیده شده و آخرین کار هم دو هفته پیش از برگزاری نمایشگاه به‌وجود آمد. البته زمان خلق هر اثر متفاوت بود؛ گاه برای یک اثر پنج ساعت زمان گذاشتم و برای برخی دیگر شاید 20 ساعت که این بستگی به سختی و ویژگی چهره سوژه داشت.
در کاریکاتور بیشتر روی چه سوژه‌هایی کار می‌کنید؟
سوژه‌های من، بیشتر چهره است. در این نمایشگاه هم چهره‌های مشاهیری انتخاب شده که در حوزه‌های ادبی و ورزشی استان محبوب هستند. طبیعتا در دنیای زیبا و خلاقانه کاریکاتور چهره بایستی به‌شکلی پیش بروم که هم احترام و هم شأن این بزرگان حفظ شود و هم بتوانم تصویر متفاوتی را از آن‌ها ارائه کنم که بعد طنز آن برجسته شود. همه این‌ها بر اساس برداشت و شناختی محقق شده که از این شخصیت‌ها به‌دست آورده‌ام. در حقیقت باید بگویم که همه این کارها دلی است تا حس لازم را به مخاطبم منتقل کنم. بی‌شک در ترسیم این کاریکاتورها تکنیک‌های زیادی را تمرین کردم تا در اولین نگاه، چهره سوژه انتخابی‌ام قابل تشخیص باشد. بنابراین این نمایشگاه برای خودم یک چالش بود تا با دیدن بازخورد مردم، خودم را بهتر و بهتر در زمینه ترسیم چهره مشاهیر محک بزنم.
طبیعی است که ترسیم چهره‌های مشاهیر بوشهری که اغلب در کشور از جایگاه بالایی برخوردارند، کار پرریسکی بوده که شما انجام دادید، برای اینکه شأن این چهره‌ها تضعیف نشود، چکار کردید؟
ببینید حساسیت بالایی در تغییر چهره‌های این عزیزان داشتم و در این تغییرات هدفم صرفا طنز نبود و در این باره زیاد تمرین کردم. بدون اغراق روی طراحی برخی از چهره‌ها ساعت‌ها کار کردم، به خاطر اینکه حالت احترام و بزرگی این شخصیت‌ها حفظ شود.
آیا مشاهیری که در قید حیات هستند و کاریکاتور آن‌ها در این نمایشگاه ارائه شده، از نمایشگاه بازدید هم کردند؟ واکنش آن‌ها چه بود؟
متاسفانه هیچ‌کدام از چهره‌هایی که کاریکاتور آن‌ها در این نمایشگاه ارائه شد، حضور نداشتند و اگر حضور داشتند بی‌شک به لطف نمایشگاه افزوده می‌شد.
بازخوردی که در این نمایشگاه از مردم بوشهر دیدید، آیا رضایت‌بخش بود؟
خوشبختانه همه برخوردها خیلی خوب بود. واکنش‌های متفاوتی دیدم و برای خیلی از افراد که این هنر را می‌شناختند، کارهای ارائه شده بسیار جالب بود و برخی دیگر که کمتر از کاریکاتور شناخت داشتند، سوالاتی پیش می‌آمد که می‌پرسیدند و سعی می‌کردم که با طمانینه به همه پاسخ بدهم. در کل نمایشگاه با استقبال خوب مردم همراه شد. چون در این نمایشگاه سعی کرده بودم چهره‌های محبوب و کاریزماتیک استان بوشهر و برخی از چهره‌های جهانی را انتخاب کنم که این مساله موجب شد من نگاه پرذوق مردم را به کارها به وفور ببینم.
آیا در این سال‌ها کاریکاتوریست‌های موفقی در ایران و استان داشته‌ایم و توانسته‌اند هنر خود را در سطح جهان به رخ بکشند؟
خوشبختانه کاریکاتور ایران بسیار قوی است و هنرمندانی داریم که جوایز معتبر بین‌المللی در این هنر از آن خود کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به استاد علیزاده، بهمن عبدی، آرش فروغی و... اشاره کرد. در بوشهر هم هنرمندان شاخصی مثل علی زیارتی، آقای طحانیان و آقای بهبهانی را می‌شناسم که در کاریکاتور خوب کار می‌کنند.
خلأ کاریکاتور در رسانه امروز به‌شدت احساس می‌شود؛ این در حالی است که در گذشته برخی از رسانه‌های تخصصی بودند که ویژه در این زمینه کار می‌کردند و در دسترس هم بودند؛ تصور می‌کنید این خلأ چه آسیبی به جایگاه کاریکاتور نزد مردم زده است؟
بله، مجلات طنز در سال‌های اخیر چندان موفق نبوده‌اند، فکر می‌کنم جای این مجلات تخصصی که در حوزه کاریکاتور کار می‌کردند، مثل «گل‌آقا» خالی است. البته نشریه تخصصی طنز کاریکاتور امروز وجود دارد اما به دلیل محدودیت چاپ و کاغذ به شکل انبوه منتشر نمی‌شود و در دسترس مردم قرار نمی‌گیرد. از همین روی است که متاسفانه امروز هنر کاریکاتور در میان مردم ناشناخته باقی مانده است.
مسلما وقتی مردم به‌طور روزانه و هفتگی با کاریکاتور مواجه شوند، بیشتر با آن مانوس و آشنا می‌شوند، اما متاسفانه در سال‌های اخیر به‌واسطه وجود یک‌سری حساسیت‌ها باعث شده که برخی از کاریکاتوریست‌ها ریسک‌پذیری خود را در رسانه کمتر کنند، به همین دلیل کارهای خنثی‌تری را ارائه می‌کنند و همین موجب می‌شود که مردم ارتباط کمتری با این کارها بگیرند و خواه ناخواه این مساله موجب تضعیف کاریکاتور در نگاه آن‌ها می‌شود و دیگر به صورت جدی آن را دنبال نمی‌کنند.
از دید شما مهم‌ترین دستاوردهای کاریکاتور که می‌تواند برای جامعه داشته باشد، چیست؟
کاریکاتور به واسطه طنزی که دارد، به سرزندگی و تحمل‌‌پذیری در جامعه کمک می‌کند. به عبارتی مهم‌ترین پیام هنر کاریکاتور، انتقاد است که با نقد کشیدن موضوعات مختلف و پردازش سوژه‌های مختلف به تغییر شرایط و تحول منجر می‌شود و بهینه‌سازی می‌کند.
ظرفیت چهره‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ادبی، ورزشی و ... ایران در دهه‌های اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قطعا ظرفیت افراد متفاوت است ولی در سال‌های اخیر یکی از افراد با ظرفیتی که در حوزه کاریکاتور مشاهده کردیم، آقای خاتمی بود که در مقام یک روحانی، کاریکاتور او کشیده شد و وقتی با کاریکاتور خود مواجه شد، برخورد خوبی داشت. این برخوردها به فرهنگ‌سازی کاریکاتور چهره‌ها کمک می‌کند. البته خودم نیز کع در این سال‌ها روی کاریکاتور چهره‌ها کار می‌کنم، بازخوردهای خوبی از این چهره‌ها دیدم و تصور می‌کنم فرهنگ ما شوخی را خوب می‌پذیرد و آرزو می‌کنم که برای شنیدن انتقاد همه حوصله بیشتری داشته باشیم.
مردم بوشهر، مردمی خندان هستند، نظر شما در این باره چیست؟
برداشت من از مردم بوشهر این است که مردمی بافرهنگ هستند و با فعالیت‌های هنری و فرهنگی مثل ادبیات، سینما و موسیقی بسیار مانوس هستند. خوشبختانه در سفر اخیرم به این‌جا متوجه شدم که مردم با تصویر مانوس‌تر شدند چون در گذشته کمتر با آن ارتباط می‌گرفتند. پذیرایی آن‌ها از هنر عالی است و باور دارم که بهتر هم می‌شود.
پربازدید ها