بامدادجنوب- الهام بهروزی: بوشهر پیشینه تاریخی و فرهنگی باارزشی دارد؛ قدمتی که سالیان دراز آن را با وجود فراز و نشیب حوادث گوناگون طبیعی و غیر طبیعی حمل کرده تا در نهایت این گنجینه کهن را به ما سپرده است. به‌راستی ما میراث‌دارانی هستیم که در حفظ و نگهداری این گنجینه احساس استیصال می‌کنیم. با وجود این‌که سال گذشته بوشهر شایستگی و قابلیت لازم را برای انتخاب پایتخت کتاب داشت اما به‌دلیل پاره‌ای بی‌مهری و بی‌توجهی هم از سوی مسوولان و هم از سوی شهروندان کسب این عنوان را از دست دادیم. بامداد جنوب درصدد است که در راستای تحقق طرح پایتخت کتاب شدن بوشهر، با ایجاد انگیزه و نوعی همگرایی میان شهروندان و مسوولان امر در حوزه فرهنگی به ترویج فرهنگ کتابخوانی بپردازد. در این گزارش با مجید اجرایی، شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار که در زمینه طرح پایتخت کتاب طراحی، تدوین و ایده‌پردازی کرده، به گفت‌وگو پرداختیم.

مجید اجرایی یکی از افرادی است که در طرح پایتخت کتاب صاحب ایده و نظر است. حرف‌های او در این زمینه هم جالب و هم خواندنی است. وی در این مورد می‌گوید: در این‌که بوشهر قابلیت پایتخت کتاب شدن دارد، شکی نداریم، چون سال گذشته بوشهر جزء پنج شهری بود که نامزد پایتخت کتاب شد و این مساله نشان‌دهنده این است که قابلیت پایتخت کتاب شدن را دارد. من هم سال گذشته و هم امسال جزء ایده‌پردازان و طراحان این طرح بوده به علاوه نماینده اداره کل آموزش و پرورش در طرح پایتخت کتاب هستم و به‌خوبی کاستی‌ها، آسیب‌ها و نقاط ضعف و قوت این طرح را می‌شناسم. بوشهر از لحاظ تاریخی، فرهنگی و ادبی پیشینه درخشانی دارد و معمولا هر جا که بحث از پیشینه بوشهر می‌شود، نخستین چیزی که در ذهن هرکسی تداعی می‌شود، این است که این شهر پشتوانه‌های غنی فرهنگی دارد. 

رئیس روابط عمومی اداره کل آموزش و پرورش افزود: چراکه بوشهر در حوزه‌ فرهنگی به‌خصوص از دوره معاصر یعنی از دوره مشروطه به این سو در زمینه‌های رسانه‌های چاپی، چاپخانه و رسانه‌هایی که پیشرو بودند و یا در زمینه کتاب حالا نه به‌عنوان یک رسانه مدرن بلکه به‌عنوان یک رسانه پیشرو، در تحولات مدرنیته نقش‌آفرین بوده، بنابراین مهم‌ترین قابلیت بوشهر در این طرح پیشینه تاریخی و فرهنگی آن است. بوشهر علاوه بر چهره‌های درخشانی که در حوزه‌های فرهنگی دارد، به‌دلیل پیشینه کهن و بافت تاریخی که دارد، می‌تواند اعتماد به نفس و خودپنداری مثبت مردم شهر را بالا ببرد تا آنها توسعه‌نیافتگی‌های استان خود را در بخش‌های خاص جبران کنند. بنابراین تحقق پایتخت کتاب می‌تواند نشان دهنده فرهنگ جمعی آن شهر باشد. علاوه بر این تاریخ بوشهر نشان می‌دهد که این مساله می‌تواند باعث کنش‌‌مندی مدنی شود و کنش اجتماعی پویاتری را رقم بزند.

مجید اجرایی با اشاره به این‌که کاری که آموزش و پرورش باید در همه حوزه‌ها انجام دهد، ایجاد بستر فرهنگی-آموزشی است، افزود: بسترسازی آموزشی و نقش‌آفرینی در حوزه انتقال فرهنگی مهم‌ترین وظیفه آموزش و پرورش است، چراکه با جامعه وسیع دانش‌آموزی سر و کار دارد. بنابراین لازم است که در این زمینه بیشترین سرمایه‌گذاری در سازمان آموزش و پرورش صورت بگیرد البته از لحاظ نرم‌افزاری نه سخت‌افزاری. منظور این است که برای ایجاد برنامه‌هایی که مرتبط با حوزه کتاب، کتابخوانی و توزیع آن است، آموزش و پرورش قابلیت پذیرش این برنامه‌ها را دارد، زیرا جامعه بزرگی زیرمجموعه آموزش و پرورش است. به هر خانواده‌ای که نگاه می‌کنید، دست کم یک دانش‌‌آموز دارد. بنابراین می‌طلبد که این سازمان مورد توجه قرار گیرد، یعنی نه تنها خود ارائه‌دهنده برنامه باشد بلکه می‌تواند مورد توجه طرح قرار گیرد. این طرح می‌تواند نقش محوری و کانونی را به دانش‌‌آموزان، یعنی به خردسالان، نونهالان، نوجوانان و در نهایت به جوانان بدهد، این نقش از طریق آموزش و پرورش قابل اجرا است اما در مقابل در بخش سخت‌افزاری به‌دلیل این‌که از نظر ساختار و بنیان‌های مالی آموزش و پرورش قوی نیست و قدرت مانور ندارد، این اداره‌کل به تنهایی نمی‌تواند برنامه‌ها را اجرا کند ولی می‌تواند بیشترین نقش را در طراحی، اجرا و توزیع این برنامه‌ها داشته باشد.

وی با بیان این‌که هدف محوری طرح پایتخت کتاب، ترویج کتاب در حوزه مدنی و عمومی است، عنوان کرد: در این طرح تلاش می‌شود که کتاب به این حوزه آورده شود. تاکید می‌کنم هدف طرح این نیست که تنها قشر کتابخوان، نخبگان، دانش‌آموزان، دانشجویان و ... به کتابخوانی بپردازند بلکه هدف این است که فرهنگ کتابخوانی را در میان تمام اقشار و بخش‌های جامعه ترویج دهد و آنها را درگیر سازد. چنانچه هم‌اکنون که اهواز پایتخت کتاب ایران است، یکی از طرح‌هایشان نذر کتاب بود یا طرح دیگر این بود که در مزرعه قارچ به خریداران، کتاب هدیه داده می‌شود. بنابراین در این طرح تلاش شده تا فرهنگ کتابخوانی در میان تمامی اقشار از کارگر و پاکبان گرفته تا پزشک و نخبه رسوخ کند.

اجرایی با اشاره به این‌که در شرایط کنونی که رسانه‌های دیجیتال و مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر زندگی مردم سایه افکنده‌ است، گفت: کار دشواری است که بتوانیم فرهنگ مطالعه و کتابخوانی را نشر دهیم. وی افزود: زمانی این کار شدنی است که در این زمینه نقش دانش‌آموزان را با والدین مرتبط کنیم. چون اولیا زمانی که پای فرزندشان به میان می‌آید، از برنامه‌ها استقبال می‌کنند، به‌علت این‌که آینده و سرنوشت فرزندشان برای آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین از برنامه‌هایی که با رشد و تکامل فرزندشان مرتبط باشد، استقبال می‌کنند، به‌عنوان نمونه، یک کشاورز اگر از سوی صنف خود دعوت به مشارکت در این طرح شود، ممکن است استقبال نکند ولی اگر از سوی مدرسه فرزندش دعوت شود، چون با فرزندش مرتبط است حتما همکاری خواهد کرد. البته در این طرح ارتباط میان دا‌نش‌آموز، جامعه و والدین باید تعریف شود.

نماینده اداره کل آموزش و پرورش در طرح پایتخت کتاب با بیان این‌که هم‌اکنون آموزش و پرورش برنامه‌هایی را طراحی کرده که به‌طور مشترک با نهادهای دیگر باید انجام شود، بیان کرد: طرح‌هایی نظیر هر خانواده یک کتاب، یا هر هفته یک مدرسه با مشارکت دانش‌آموزان و اولیای آنها برگزار می‌شود که با مدیریت خود مدرسه در فضاهای سبز و یا ساحل دریا برنامه‌هایی در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی به‌صورت دسته‌جمعی اجرا می‌شود و در این برنامه‌ها باید هم به دانش‌آموز و هم به والدین آنها نقش داده شود. بدون‌شک برنامه‌هایی که در آن نقش توأمان دانش‌آموز و والدین رعایت شده باشد با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود.

وی در ادامه به برنامه‌های اجرا شده این اداره کل در هفته کتابخوانی اشاره و عنوان کرد: در هفته کتاب، برنامه‌های متنوعی به همت اداره آموزش و پرورش اجرا شد. از جمله فراخوان نقاشی با موضوع کتاب با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در مقطع ابتدایی، نشست‌های نقد کتاب با حضور نویسنده‌گان در مدارس، برگزاری نمایشگاه کتاب در همه مدارس استان و ... .

مجید اجرایی با اشاره به این که طرح پایتخت کتاب می‌توانست و می‌تواند یک وفاق اجتماعی در استان ایجاد کند که منجر به احیای سرمایه اجتماعی شود، گفت: مدیران ارشد استان با برنامه‌ریزی و مفصل‌بندی دقیق می‌توانند این همگرایی را در میان مردم و نهادهای دولتی ایجاد کنند. شوربختانه در جلسات متعددی که در این زمینه با دستگاه‌های دولتی برگزار شد، پی به این حقیقت تلخ برده‌ام که آن وفاق و همگرایی لازم میان دستگاه‌های دولتی در راستای تحقق این طرح وجود ندارد، چون نگاهی که به این طرح می‌شود، نگاهی بروکراتیک یا اداری است و مدیران و مسوولان سازمان‌ها روی این مقوله سرمایه‌گذاری بلندمدت ندارند. شهرداری مخاطب اصلی این طرح است، چراکه شهرداری‌ها تنها متصدی و متولی فضای سبز، فضاهای فیزیکی، مبلمان شهری و... نیست شهرداری و کسانی که مدیریت شهر را بر عهده دارند، باید به مقوله‌های تحت عنوان سرمایه‌های شهری و رفاه روانی شهروندان توجه داشته باشند، بنابراین باید بپذیریم، شهریت مفهوم جدیدی است که با خود مولفه‌های اجتماعی جدیدی را به همراه دارد. 

وی با بیان ‌این‌که این نقد تنها متوجه حوزه‌های سازمانی و رسمی نیست. هرچند مدیران فرهنگی و مدیران کلان در طراحی گفتمان می‌توانند بسیار موثر و نقش‌آفرین باشند، تصریح کرد: واقعیت این است که ما بوشهری‌ها در دالان‌ها و پستوهای تاریخی خود مانده‌ایم و مدام بر قله افتخارات نیاکانمان رجز می‌خوانیم. واقعیت این است که فضای فرهنگی و حوزه عمومی در بوشهر به یک معنی تعطیل است. استعدادهای فراوانی که وجود دارند، در همه حوزه‌ها به‌صورت انفرادی و تک افتاده به آفرینش و خلق می‌پردازند. همگرای جمعی وجود ندارد. حتی محافل و حلقه‌ها و نحله‌های اجتماعی، فرهنگی و مدنی به‌صورت خودجوش و با یک نظم خودانگیخته فرهنگ اجتماعی فعالیت نمی‌کند. واقعیت این است که بسترسازی سرمایه اجتماعی و نهادینه‌سازی گفتمان فرهنگی در استان بوشهر اتفاق نیفتاده، در نتیجه ما دچار یک تأخر فرهنگی (در دو وجه جمعی آن) شده‌ایم. در کمتر دوره‌ای شاهد این همه رخوت و لختی و انسداد شریان‌های کنشگری مدنی و فرهنگی بوده‌ایم. با این‌که گفتمان غالب جامعه اقتضا می‌کند به این سمت و سو حرکت کنیم و پویا‌تر باشیم. سمن‌ها بیشتر کارگزاران مناسک و مناسبات سازمانی هستند تا برآیند فعل و انفعالات شهری ما.

ما باید فارغ از نگاه بروکراتیک به این طرح، با همدلی و وفاق در تحقق آن بکوشیم و تنها یک نهاد یا یک شخص را مسوول و مجری طرح ندانیم بلکه همه باید در به سرانجام رسیدن طرح پایتخت کتاب مشارکت داشته باشیم ولی تا زمانی که همصدا و همدل نباشیم، راه به جایی نخواهیم برد. پس بیاییم نگاهمان را در این باره تغییر دهیم، جور دیگر به این طرح نگاه کنیم، تنها نگاه رقابتی به این طرح نداشته باشیم بلکه اثبات کنیم که شایستگی کسب این عنوان را داریم.