بامدادجنوب- الهام بهروزی: کاریکاتور هنری است که تصاویر اشخاص یا اشیا، صفات و خصوصیات بارز فرد یا شی را بهصورت اغراق‌آمیز، مضحک و غیر طبیعی به تصویر می‌کشد. در مجموع شاید بتوان به‌طور خلاصه این‌گونه گفت که کاریکاتور تصویری است که به‌منظور هجو کردن چیزی یا کسی کشیده می‌شود. کاریکاتور یک شخص باید مضحک باشد و در نشان دادن اعضای بدن سوژه و شخصیت او باید مبالغه کرد.
کلمه کاریکاتور از کالمه ایتالیایی «کاریکار» گرفته شده که به معنای اغراق است اما اغراق در کاریکاتور یا طنز تصویری، باید سنجیده، منطقی و هوشمندانه باشد. برخی از پژوهشگران هنر کاریکاتور عقیده دارند که کلمه کاریکاتور کوتاه شده «کاریکاتورا» است که در قرن شانزدهم در ایتالیا به همت طراح و نقاش آن زمان، آنیبال کاراکی به‌کار برده شد.
هنرمندان در مسائل سیاسی از چهره‌های واقعی سیاستمداران و یا کسانی که به نوعی خبرساز هستند، کاریکاتور می‌کشند. بسیاری از کاریکاتورها برای خنداندن بیننده کشیده شده‌اند اما بعضی از آنها مثل موضوعات سیاسی با این‌که در نگاه اول خنده‌دار هستند اما معنای ثانوی عمیقی درخود دارند.
در ادبیات نیز کلمه کاریکاتور به توصیفی که مفهومی مسخره‌آمیز یا هجوآمیز دارد و شخص یا اشخاص مورد توصیف را به شکل اغراق‌آمیزی مجسم می‌کند، اطلاق می‌شود و سابقه این شیوه به دوران یونان باستان می‌رسد. چارلز دیکنز از جمله نویسندگان بزرگی است که از این شیوه «کاریکاتورهای ادبی» در آثار خود استفاده فراوان کرده است.
ویژگی‌های کاریکاتور
در طرح کاریکاتور، یک چین، یک خط، مبالغه در یک برجستگی یا انحنا، حتی یک نقطه مبین واقعیتی است. از این‌رو کاریکاتوریست به‌عنوان مفسری شناخته می‌شود که فرایند طرح را از محدوده یک پیام آنی، ساده و عینی بر می‌گیرد و به سوی انگیزه‌ای برای تفکر پیش می‌راند.
آنچه کلمه کاریکاتور بدان اطلاق می‌شود، ممکن است تنها یک طرح تمثیلی یا کنایه‌ای باشد، با این هدف که به‌جای خنداندن بیننده، وی را به تفکر وا می‌دارد. آنچه از کلمه کاریکاتور بر می‌آید، این است که یک اثر کاریکاتور معمولا مقداری تخیل و اغراق را در خود آمیخته دارد؛ مهم‌تر از آن، این‌که در بیان هدف خود از اصطلاحات روزمره و عام به همان شکل متداول بهره می‌گیرد. این خود یکی از ویژگی‌های تعیین کننده کاریکاتور در منطقه زمانی خلق اثر است.
با دیدن کاریکاتو، ناخودآگاه مفهوم خنده و شوخی در ذهن تداعی می‌شود اما اگر از این جهت به تعداد بیشمار آنها نگاه کنیم، می‌بینیم در بسیاری از این تصاویر، سعی در ایجاد خنده و شوخی صرف نبوده است. در حقیقت بعضی از بزرگ‌ترین آثار کاریکاتور، به لحاظ جدی بودن و تاثیری که بر عواطف و احساسات وارد می‌کند، با سایر اشکال هنری‌های تجسمی به رقابت برخاسته‌اند.
سیدقاسم حسینی یکی از هنرمندان هم‌استانی است که از نوجوانی به هنر کاریکاتور علاقه پیدا می‌کند و بعدها با ممارست این هنر را ادمه می‌دهد. وی در این باره به بامداد جنوب گفت: در سال 1360 در روستای طلحه (از بخش بوشکان و شهرستان دشتستان) که در کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده است، چشم به جهان گشودم. من از کودکی نقاشی می‌کشیدم و تقریبا یازده‌ساله (کلاس پنجم دبستان) بودم، مرحوم پدرم که اهل ذوق و هنردوست بود، مجله‌ای با خود از مدرسه به خانه آورد. اسم آن مجله «گل آقا» بود و من چون نقاشی را دوست داشتم، ناخودآگاه به این مجله علاقه‌مند شدم. مجله گل‌آقا ماهی یک‌بار منتشر می‌شد، در صفحه دوم یکی از شماره‌های آن کاریکاتوری از محمدرضا پهلوی و در صفحه سوم هم کاریکاتوری از رئیس‌جمهور امریکا بود. من این دو کاریکاتور را مرتب طراحی می‌کردم و پدرم هم من را تشویق می‌کرد. از اینجا بود که من به کاریکاتور علاقه‌مند شدم. وی در ادامه افزود: دو سال بعد از این اتفاق بود که پای تلویزیون سیاه و سفید به خانه ما باز شد و کم‌کم با کارتون آشنا شدم و به طراحی شیخصیت‌های کارتونی نظیر «سوباسا» و «دوقلوهای افسانه‌ای» روی آوردم. تقریبا چهارده ساله (سال 1374) بودم که پدرم، پشتوانه اصلی زندگی‌ام را از دست دادم. من به همراه خانواده‌ام با حقوق پدر و باغداری امرار معاش می‌کردیم، روزهای سخت را سپری کردم. بعد از فوت پدرم سرپرست خانواده شدم اما در این مدت یک لحظه هم دست از طراحی و کاریکاتور نکشیدم و تمرین‌هایم را بهصورت جدی دنبال می‌کردم. زود اما سخت گذشت و من در روستا بیست و سه ساله شدم و تلاشم نیز برای معافیت از سربازی به جایی نرسید.
حسینی با بیان این‌که قبل از سربازی بسیار تلاش کردم که طراحی را از مربی‌های نقاشی به صورت علمی یاد بگیرم ولی در روستا این امکان برای من میسر نبود، عنوان کرد: کسی هم نبود که در این زمینه به من کمک کند. به‌هرحال دوران سخت خدمت را پشت سر گذاشتم و دوباره به روستایمان برگشتم و همچنان به کاریکاتور علاقه‌مند بودم. یک سال بعد از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان عازم شیراز شدم و دیپلم چهره‌سازی گرفتم. بعد از آن در روستا و مهدکودک‌های شهر کلاس نقاشی برگزار کردم ولی موفق نبودم، چون درآمد آن بسیار ناچیز بود. بنابراین شغل کشاورزی را پیشه کردم.
وی با اشاره به این‌که سال1387 بود که تصمیم گرفتم با صدا و سیما در زمینه نقاشی همکاری کنم، خاطرنشان کرد: طراحی‌ام خوب بود ولی موفق نشدم تا این‌که در سال 1392 بود که تصمیم گرفتم، یک نمایشگاه از آثارم برپا کنم و دی‌ماه همان سال در گالری سوره یک نمایشگاه برگزار کردم. آنجا بود که با رضایی، تهیه‌کننده برنامه هفت‌اقلیم آشنا شدم و تصمیم گرفتم برای این برنامه در شبکه استانی هنر کاریکاتور را آموزش بدهم که با همکاری تهیه‌کننده آن، هفت برنامه ده دقیقه‌ای داشتم، هرچند سخت بود ولی موفق شدم و بعد از آن تصمیم گرفتم در این زمینه علم را به تجربه و استعداد خود بیفزایم. بنابراین در رشته گرافیک وارد دانشگاه شدم و در حال حاضر مشغول به تحصیل هستم. همچنین در کنار آن نقاشی را به کودکان در مهد کودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها آموزش می‌دهم و چند برنامه آموزش نقاشی هم برای برنامه کودک داشتم که با همکاری دوست خوبم، میرشکاری تهیه کننده خوب برنامه کودک پخش شد. البته در روستای طلحه همچنان به آموزش نقاشی مشغول هستم.
این کاریکاتوریست با بیان این‌که قبل از این‌که بخواهید کاریکاتوریست خوبی شوید، باید طراحی را خوب یاد بگیرید، یعنی یک طراح خوبی باشید، افزود: علاقه‌مندان به کاریکاتور بدانند که درآمد این هنر بسیار کم است و تنها چیزی که من یا هر کاریکاتوریستی را در آن نگه داشته، عشق به این هنر است. پیام و نتیجه کاریکاتور در مجموع انتقاد است. هیچ وقت کاریکاتوریست از کسی تعریف نمی‌کند، مگر این‌که بخواهد برای کشورش کاریکاتور بکشد، آن وقت در کاریکاتور کشورش را زیبا و دشمن آن را ضعیف و مضحک نشان می‌دهد.
حسینی با اشاره به این‌که جواد علیزاده از پیشکوست‌های ما در کاریکاتور است، همچنین هادی حیدری، شهاب جعفرنژاد و... نیز از چهره‌های موفق این هنر هستند، تصریح کرد: در بوشهر هم ماهینی و طحانیان کاریکاتوریست‌های خوب استان هستند. البته الگوی من در کارتون، کتاب متحرک‌سازی پرستون بلر امریکایی است که انیماتور بزرگی است و کتاب‌های والتر فاستر هم که یک انیماتور است، به من کمک زیادی کرده، از کتاب‌های جک هام و لن ردمن هم در کاریکاتور کمک گرفته‌ام. من در هنر کاریکاتور مربی نداشتم و خودم تلاش کردم تا به این درجه در طراحی رسیدم ولی هنور در آغاز راه هستم، چراکه هنر پایان ندارد و من قطره‌ای ریزی از دریای بیکران هنر هستم و بیشترین علاقه‌ام در این زمینه کارتون‌های اجتماعی و فرهنگی است.
این طراح هم استانی با بیان این‌که هدف طنز و کاریکاتور انتقاد است ولی کاریکاتور چون تصویری است، در این زمینه خیلی قوی‌تر از شعر طنز عمل می‌کند، گفت: پیام هنرهای تجسمی و به‌خصوص کاریکاتور را هر کسی به هر زبانی که باشد، می‌تواند متوجه شود ولی شعر طنز فقط مختص همان زبان است و اگر بخواهد از آن کشور بیرون برود، باید ترجمه شود. در صورتی که کاریکاتور نیازی به ترجمه ندارد و هر شخص با هر زبانی می‌تواند آن را درک کند.
سید قاسم حسینی در پایان افزود: امیدوارم به این هنر در آینده بیشتر بها بدهند، چراکه رشته کاریکاتور بسیار جذاب و دوست‌داشتنی است. دلیل اصلی پرداختن ما به این هنر خود مردم هستند که با ابراز محبتشان به هنرمندان چه در دنیای مجازی و چه در دنیای واقعی باعث دلگرمی و پیشرفت ما می‌شوند.
