بامدادجنوب- الهام بهروزی: حیات وحش همواره جزء جداییناپذیر حیات بشری است. واژه حیاتوحش، بهطور عام، دربرگیرنده تمامی گیاهان و جانورانی است که اهلی و دستآموز نباشند و بهطور خاص دلالت بر تمامی مهرهدارانی دارد که در محیط طبیعی خود یا شبیه آن، زندگی میکنند. امروزه حیاتوحش، تامینکننده تفریحات سالم برای اهل هنر، عکاسان، گردشگران طبیعت و... هستند، بهطوری که مردمان بسیاری بهویژه در کشورهای توسعهیافته، بیشتر اوقات فراغت خود را صرف تماشای جانوران وحشی و عکسبرداری از آنها میکنند. این افراد با فعالیتهایی همچون گشت وگذار در طبیعت، مشاهده حیوانات وحشی و...
همچنین به افزایش سلامت روانی و جسمانی خود کمک میکنند. همچنین مشاهده گونههای حیاتوحش، زیبایی خاصی دارد، بهطوری که شرکتهای بزرگ سازنده تلویزیون و نمایشگرها، با نمایش دنیای حیاتوحش در محصولاتشان، بهویژه گونههای شکارگر وحشی همچون پلنگ و یوزپلنگ که زیباییهای بیهمتایی دارند، سعی در جلب توجه مشتریها دارند که این به روشنی اهمیت زیباییهای نهفته در حیاتوحش را بیان میکند. علاوه بر آن، اثر حیاتوحش بر ادبیات، شعر و موسیقی را نمیتوان انکار کرد.
ضمن آنکه با مطالعه و افزایش آگاهی در مورد نحوه زندگی اجتماعی حیاتوحش، بر میزان درک ما از این زیباییها افزوده میشود. از دیرباز کاوشگران و پژوهشگرانی در حوزه حیات وحش به بررسی آن پرداختهاند و بعدها مستندسازانی با کمک این پژوهشها به تصویربرداری از حیاتوحش پرداخته و فیلمهای بینظیری را در این حوزه تهیه و تنظیم کردهاند. در بسیاری از این مستندها جنبههای گوناگون زندگی جانوری و حیوانی ثبت و ضبط شده است، به طوری که به کمک این فیلمها بشر با بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری و نوع زندگی و ویژگیهای آنها آشنا میشود. ایران از کشورهایی است که در زمینه حیاتوحش حرفهای زیادی برای گفتن دارد. پژوهشگران و مستندسازانی نظیر مرحوم محمدعلی اینانلو و ... نقش بسزایی را در معرفی حیاتوحش و جاذبههای طبیعی ایران داشتهاند. استان بوشهر نیز تاکنون در حوزه حیاتوحش آنگونه که باید معرفی نشده است اما بهتازگی در مستندی بهنام «شکوه زاگرس» از منطقه بوشکان این استان تصویربرداری و گونههای جانوری آن معرفی شده است. در این رابطه با کارگردان این مستند به گفتوگو پرداختیم.
بهنام رضایی که دانشجوی رشته دندانپزشکی است و در رشتههای ورزشی فعالیت و در کمیتههای ورزشی مختلف سمتهایی را داشته، با بیان اینکه بعد از فراگیری دورهای مختلف فیلمبرداری و تدوین بر آن شده که با دیدن طبیعت بکر و دست نخورده ایران این موارد را به تصویر بکشد، در گفتوگو با بامداد جنوب گفت: این فیلم مستند به زندگى گونههاى جانورى از پستانداران و پرندگان گرفته تا خزندگان در زيستبوم منطقه زاگرس در پنج استان كشور (فارس، كوهگيلويه و بويراحمد، يزد، كرمان و بوشهر ) پرداخته و با تکنیکهای بهروز تصویربرداری شده است و فیلمبرداری این مستند سه سال به درازا کشید. قسمتهايى از آن در منطقه بوشکان بوشهر تصويربردارى شده كه آقاى بهادری از خوانین این منطقه همکاری بسیار خوبی با ما داشتند و شرايط را براى ما در این میسر فراهم كردند. ما در این مستند موفق شدیم در منطقه بوشکان لحظه تولد دو بره ميش وحشى را ثبت کنیم كه بسيار جذاب و زيبا بود تا جايى كه ما را نيز تحت تاثير قرار داد. لحظهاى دیدنی و ناب بود كه بسيار سخت و آنى رخ داد.
این، تهیه کننده، کارگردان و تصویربردار فیلم مستند حیات وحش «شکوه زاگرس» در خصوص گونههای جانوری جنوب کشور افزود: گونههاى جنوب كشور را با شكل و شمايلى و تكاملى متفاوت نسبت به گونههاى سردسير ميتوان يافت. بهعنوان مثال از نظر جثه بهدليل گرما و كمآبى گونههای جانوری جنوب جثهاى كوچكتر نسبت به گونههاى مشابه خود در مناطق سردسير دارند تا جايى كه كوچكترين قوچ دنيا را كه قوچ لارستان است، تنها در مناطق جنوبى كشور ميتوان يافت. ويژگى ديگر آنها تطبيق رنگ گونهها با خاك منطقه زیستیشان است كه اين مساله به علت وجود املاح در گياهان است كه از خاك به گياهان و بعد به گونهها ميرسد و سبب تطبيق رنگ گونهها با خاك منطقه ميشود.
رضایی با بیان اینکه مستند «شكوه زاگرس» اولين كار من در ژانر حياتوحش است اما بهعنوان اولین تجربهام در این زمینه نظر مثبتى نسبت به آن دارم، خاطرنشان کرد: كمآبی وخشكسالىهاى پياپى كه باعث خشك شدن رودها، چشمهها و آبشخورها شده، جدىترين خطري است كه گونههاى جانورى جنوب كشور را تهديد ميكند و خطر جدي بعد گسترش مجامع شهري است كه با از بين بردن زيستگاه، مراتع و چراگاههاى گونههاى جانورى باعث نابودی آنها میشوند و البته وجود متخلفان و شكار غیر قانونی را نيز بايد به اين دلایل افزود. بنابراین اگر میخواهيم اين گونهها را حفظ كنيم، بايد بهطور كارشناسانه و جدیتر به اين مسـائل بنگریم.
وی با اشاره به اینکه برای تهیه هر مستندی با مشكلات محيطى و طبیعیى خاص آن منطقه وجود دارد، بهعنوان نمونه، در منطقهای با برف و سرما و در جاىی ديگر با گرماى طاقت فرسا مواجه هستیم، گفت: از اين دست چالشها در اين كار بسيار پيش روى ما بود، بهعنوان مثال مار گزيدگى، حمله گرگ، دزديده شدن دوربين و خراب شدن تجهيزات در مناطق کوهستانی و صعبالعبور، در راه ماندن ها همه و همه از چالشهاى طبيعى این مستند بودند اما چالش ديگری که در این پروژه با آن روبهرو بودیم، مسائل ادارى بود كه باعث شد وقت زیادی از دست بدهیم. در تهیه مستند حیاتوحش، چالشهاى طبيعى امرى اجتنابناپذير و ركنى جداناشدنى است اما سنگاندازیهای اداری چالشی غیر ضروری است. بنابراین با حمایت شدن میتوان با تمام مشكلات مقابله كرد و به تكامل و پيشرفت فنى و معنوى رسيد، بهطور مسلم راه پيشرفت با حمايت هموارتر خواهد بود و بودن آن شايد نيروى انسانى و استعدادهاى فردى خيلى زود از بين بروند.
این مستندساز با بیان اینکه بعد از این فیلم در آینده سعی در ساخت فیلمی با موضوع پستانداران را دارم که از هماکنون به پژوهش در این زمینه پرداخته و سعی دارم که بر اطلاعات خودم در این زمینه بیفزایم، تصریح کرد: مستند «شکوه زاگرس» با رویکردی متفاوت تصویربرداری شد و سعی در به نمایش گذاشتن زیستبومهای بکر و دست نخورده این نواحی را داشته و لحظههای ناب و متضادی را به تصویر کشیده که شاید مخاطب را برای هر لحظه آن به چالش بکشد، در این مستند از حسهای لطیف مادرانه گرفته تا لحظههای سخت و خشن شکار به نمایش درآمده است.
رضایی با تاکید بر اینکه برای ساخت فیلم «شکوه زاگرس» از مراجع و منابع داخلی و کتابهای مختلف همچون پستانداران ایران و پرندگان ایران و محققان و پژوهشگران بهره برده، عنوان کرد: ایدههای این فیلم از لحظه تصویربرداری بهصورت یک نوار و شاید کامل در ذهنم پرورش یافته بود، هر چند در حیاتوحش لحظههایی است که شاید آنی پیش میآید اما با قرار گرفتن در شرایط سعی در ثبت کردن همان لحظهها را داشتم و برای تاثیر نگرفتن از آثار دیگر حتی فیلمی را در این زمینه نگاه نکردم تا به تمامی تفکرات فردی باشد و فیلمی متفاوت را رقم بزند تا جایی که آرش شجاعی ترانهسرا را برای گفتن نریشن فیلم به همراه خودمان بردیم که گویا تفاوت آن با آثار دیگر در این زمینه باشد. البته همفکری دوست عزیزم، پویا کنگاوری که کار تدوین این فیلم را بر عهده داشت، بسیار تاثیرگذار بود. از این رو، ترجیح دادم تدوین این کار را به وی بسپارم. از دیگر عوامل این مستند اسماعيل اميرى و عباس دلاور (گروه مشاوران)، ايمان ميرزايى، مسعود نياز و جليل شهبازى (کارشناسان و بخش پژوهش)، ارش شجاعى (نويسنده متن) و داوود نماينده (گوينده) بودند.
رضایی با اشاره به اینکه باید با رویکردی متفاوت به حیات وحش نگریست، ادامه داد: مستندسازی در ژانر حیات وحش در ایران شاید چندی است با تفکرات جدید کمی غنای بیشتری گرفته است اما هنوز فاصله زیادی مانده تا به سمت حرفهای شدن برود. به هر حال حرفهایهای این صنعت در جهان با حمایتهای خاص و مخارج باور نکردنی که برای فیلمهای خود انجام میدهند، راه زیادی را پیمودهاند و اگر ما نیز بخواهیم به این جایگاه برسیم، بهتر است با دیدی وسیعتری به این موضوع بنگریم.
وی متذکر شد: با تمام کمی و کاستیها که وجود داشت، به هر حال این فیلم به اتمام رسید و شاید گونههایی که در این فیلم به تصویر کشیده شد، در آینده نه چندان دور با گسترش مجامع شهری و صنعتی دیگر قابل رویت نباشند، بنابراین این گونه مستندها شاید بتواند تفکری متفاوت را برای رویکردی متفاوت رقم بزند که بدون حمایت این کار امکانپذیر نخواهد بود و حرکت متداوم حمایت را طلب میکند و تاثیر مثبت زمانی ایجاد خواهد شد که تداوم وجود داشته باشد.
رضایی در خصوص تلاشهای محمدعلی اینانلو در شناسایی حیاتوحش ایران گفت: اينانلو از نظر من منبع بسيار كامل طبيعتگردى و تجربهاى انكارناشدنى است. گوشه گوشه طبيعت ايران ردپايى از ايشان را به خود ديده است، بهطوری اینک نبود وی قابل لمس است و شايد در آينده بيشتر حس شود، زحمات محمدعلی اينانلو در زمينه شناساندن زيستبومهاى مختلف ايران ارج نهادني است. من بارها با وى بهصورت تلفنی در تماس بودم و خيلى دوست داشتم موقعيتى پيش ميآمد كه با وى همسفر شوم تا از تجربياتش استفاده كنم ولى از دست دادنش تاسف بزرگى بود، روحش شاد.
این مستند ساز در پایان گفت: بسيار دوست دارم در ميان مردم بوشهر كار مستندسازى را ادامه دهم. جاذبههاى محيطى و گونههاى جانورى این استان خاص است، بهعنوان مثال، گنبد نمكى استان بوشهر را كه آن را بسيار زيبا ديدم و به نظر من اگر به عنوان مستند به آن پرداخته شود، ميتواند بسيار تاثيرگذار باشد. مردم بوشهر مردمى بسيار صميمى و دوستداشتنى هستند و خوشبختانه دوستان بوشهری بسيار خوبى دارم.