بامدادجنوب- جواد شکریان: اشتغال و بیکاری، از جمله موضوعهای اساسي اقتصاد هر كشوری است، بهگونهای كه افزایش اشتغال و كاهش بیکاری، بهعنوان یکي از شاخصهای توسعهیافتگي جوامع تلقي ميشود. نرخ بیکاری یکي از شاخصهایي است كه برای ارزیابي شرایط اقتصادی كشور مورد استفاده قرار ميگیرد.
امروزه اشتغال یکی از مهمترین دغدغههای جامعه و کشور در رابطه با جوانان است، چراکه ظرفیت نهادهای اداری و شرکتها بهتنهایی پاسخگوی اشتغال جوانان نیست و علاوه بر این جامعه به مشاغل متفاوت در زمینههای مختلف نیز نیازمند است.
بوشهر از جمله استانهایی است که ظرفیتهای بسیار بالایی برای اشتغال افراد، بهخصوص قشر جوان هماستانی و جوانان دیگر نقاط کشور دارد اما متاسفانه هیچگاه به درستی از این ظرفیتها استفاده نشده است. در تائید این نکته همین بس که با وجود ظرفیتهای فراوان و با اینکه انتظار میرود هر ساله از تعداد بیکاران استان کاسته شده و نرخ مشارکت اقتصادی افزایش یابد، متاسفانه در سال گذشته درست برعکس این اتفاق به وقوع پیوسته است. بر طبق آمار رسمی مرکز آمار ایران، استان بوشهر از جمله معدود استانهایی است که نرخ مشارکت در آن رو به کاهش گذاشته و همزمان بر تعداد بیکاران آن افزوده شده است.
ظرفیتها و وضعیت اشتغال در استان بوشهر
همانگونه که گفتیم بوشهر استان زرخیزی است و در ابعاد مختلف دارای پتاسیلهای اشتغال است. در حوزه نفت و گاز، بنا به گفته کارشناسان و فعالان اقتصادی استان، سهم 50 درصدی جوانان بومی از اشتغال در پروژههای نفت و گاز پارس جنوبی هیچگاه رعایت نشده است. در بخش صنعت استان نیز مدتهاست که رکود بر آن حکمفرماست و واحدهای تولیدی یکی پس از دیگری یا با کاهش تولید مواجه میشوند و یا مجبور به تعطیلی هستند.
بخش کشاورزی استان نیز که میتواند زمینه مساعدی برای اشتغال جوانان بوشهری فراهم سازد، طبق این آمار، در سال جاری در مقایسه با سال گذشته کاهش اشتغال داشته است. بخش شیلات، معدن، حوزه گردشگری و... نیز نهتنها نتوانستهاند وضعیت اشتغال استان را بهبود بخشند، بلکه آمارها نشان میدهد که در سال گذشته در مقایسه با سال ماقبل آن کاهش اشتغال داشتهایم.
بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در بوشهر که در سال 93 معادل 0/9 درصد بود، در سال گذشته بیش از هر زمان دیگر به مرز دو رقمی شدن نزدیک شده و با افزایش 7/0 درصدی در سال 94، نرخ بیکاری استان به 7/9 درصد رسید.
بر اساس گزارش مرکز آمار، استان بوشهر که در سال 93 در رتبه هشتم بیکاری کشور قرار داشت، در سال 94 با افزایش 7/0 درصدی نرخ بیکاری، از دو استان زنجان و سمنان نیز سبقت گرفت. این در حالی است که بسیاری از استانهای کشور در سال مورد بررسی، باز هم نرخ بیکاری خود را کاهش دادهاند. بر اساس این آمار، استانهای آذربایجان شرقی، تهران، خراسان جنوبی، زنجان، سمنان، کرمان، مرکزی و همدان نرخ بیکاری کمتری در مقایسه با استان بوشهر به ثبت رساندند.
نرخ بیکاری کشور 11 درصد شد
مرکز آمار ایران نرخ بیکاری سال 1394 را 11 درصد اعلام کرد؛ این نرخ نشاندهنده افزایش 4/0 درصدی نرخ بیکاری در مقایسه با سال 1393 است. نرخ بیکاری در سال 1393 حدود 6/10 درصد اعلام شده بود.
بنابر گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) نشان میدهد که 2/38 درصد جمعیت در سن کار (10ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بودهاند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفتهاند. همچنین نتایج نشان میدهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان در مقایسه با مردان و در نقاط شهری در مقایسه با نقاط روستایی کمتر بوده است. بررسی نرخ بیکاری نشان میدهد که 0/11 درصد از جمعیت فعال بیکار بودهاند. بر اساس این نتایج، نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است.
همچنین بررسی سهم اشتغال ناقص نشان میدهد که 8/9 درصد جمعیت شاغل دارای اشتغال ناقص بودهاند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است. بررسی اشتغال در بخشهای عمده اقتصادی نشان میدهد که بخش خدمات با 4/49 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخشهای صنعت با 5/32 درصد و کشاورزی با 0/18 درصد قرار دارند.
البته بسیاری از اقتصاددانان، این نوع محاسبه اشتغال و بیکاری را مبین وضعیت موجود نمیدانند و معتقدند که اگر تعاریف اصلاح شوند، آمار بیکاری بسیار بیشتر از این رقم خواهد بود.
بیکاری زنان دو برابر مردان است
از طرف دیگر، بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ بیکاری زنان در فصول مختلف سال 1394 همواره دو برابر مردان بوده است. نرخ بیکاری مردان در چهار فصل سال گذشته به ترتیب 9، 9/8، 9، 2/10 درصد و برای زنان 9/19، 2/19، 9/18 و 7/19 درصد ثبت شده است.
نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال 1394 نشان میدهد نرخ مشارکت اقتصادی مردان حدود پنج برابر زنان بوده است، بهطوری که این نرخ برای مردان همواره حدود 63 درصد و برای زنان اندکی بیش از 13درصد است.
تفاوت نرخ بیکاری و همچنین مشارکت اقتصادی مردان و زنان نشان میدهد جامعه ایران هنوز در خصوص حضور زنان در بازار کار نتوانسته است در ریل توسعه قرار گیرد زیرا یکی از شاخصهای توسعه، حضور زنان در عرصههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
پایین بودن حضور زنان در عرصههای گوناگون در شرایطی اتفاق میافتد که سالانه حدود 60 درصد متقاضیان تحصیلات دانشگاهی را این گروه جنسیتی به خود اختصاص میدهد. حال این سوال مطرح میشود که در جامعهای که مسیر آموزشی برای زنان فراهم است، چگونه میشود در بازار کار چنین نابرابری وجود داشته باشد؟
زنان نیمی از جمعیت نیروی کار را تشکیل میدهند، بنابراین نرخ بیکاری بالای 40 درصد برای زنان جوان 15 تا 24 ساله حاکی از آن است که در خصوص اشتغال بهویژه بیکاری زنان غفلت کردهایم.
سقوط آزاد بوشهر در نرخ مشارکت اقتصادی
نرخ مشارکت اقتصادی نشان میدهد، چند درصد از جمعیت در سن کار، فعال (شاغل یا بیکار) هستند. نیروی فعال به افرادی اطلاق میشود که یا شاغل هستند و یا برای کار اعلام آمادگی کردهاند، بنابراین افرادی که بیکار هستند اما درخواست خود را برای اشتغال اعلام نکردهاند طبق این آمار بیکار محسوب نمیشوند. بنابراین نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) عبارت است از نسبت جمعیت فعال(شاغل و بیکار) به کل جمعیت در سن کار که به درصد بیان میشود.
ميزان مشاركت افراد در بازار كار، نشان از ميزان فعاليت جمعيت در يك كشور دارد. بنابراین کاهش نرخ مشارکت یا پایین بودن آن موضوعی نگرانکننده است که دلایل مختلفی برای آن بیان میشود. اهمیت این شاخص آنقدر زیاد است که بدون افزایش مشارکت اقتصادی، توسعه اشتغال امکانپذیر نیست. در واقع زمانی که فرصت شغلي بيشتر ايجاد شود و تقاضا براي نيروي كار پديد آيد، نرخ مشاركت اقتصادي روند افزايشي پيدا ميكند.
از آنجايي كه نرخ مشاركت اقتصادي نشاندهنده ميزان استفاده از جمعيت در سن كار در هر اقتصادي است و به عبارت ديگر، ميزان بهرهگيري از ظرفيتهاي منابع انساني را نشان ميدهد، روند نزولي در این نرخ یک علامت منفي برای آن جامعه ارزيابي ميشود.
در حقیقت نرخ مشاركت اقتصادي، يكي از مهمترين و شايد مهمترين شاخص بخش عرضه كار بهحساب ميآيد. اين شاخص از يكسو تابعي از وضعيت اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي یک منطقه است و از سوي ديگر، متغير كنترلي براي وضعيت رفاهي آن جامعه خواهد بود.
طبق گزارش مرکز آمار ایران، استان بوشهر در سال 93 از نظر نرخ مشارکت اقتصادی در بین استانهای کشور در رده پانزدهم قرار داشت. بوشهر با نرخ مشارکت 8/36 درصدی در سال 93 در رتبههای میانی کشور قرار داشت اما در سال گذشته (1394) با کاهش 5/0 درصدی و طی یک سقوط آزاد به رتبه 25 کشور در نرخ مشارکت اقتصادی تنزل یافت. بر این اساس تنها شش استان وجود دارند که از نظر نرخ مشارکت اقتصادی وضعیت نامطلوبتری نسبت به بوشهر دارند. البته این نکته زمانی جالبتر میشود که از این شش استان، پنج استان دارای روند مطلوب و افزایش نرخ مشارکت بودهاند و در صورت ادامه این وضعیت در سال آینده، احتمال قرار گرفتن بوشهر در انتهای جدول نرخ مشارکت اقتصادی در کشور نیز وجود دارد.
یک کارشناس اقتصادی از دلایل کاهش نرخ مشارکت را یاس جویندگان کار عنوان کرده و میگوید: بدون ترديد بهدليل اينكه نرخ مشاركت از فضاي كلان اقتصادي – اجتماعي جامعه تاثير ميپذيرد، مساله ياس جويندگان كار اهميت پيدا ميكند كه در اصطلاح به آن اثر ياس گفته ميشود.
البته وجود یاس در متقاضیان کار نیز خود دلایلی دارد. از جمله دلایلی که باعث ایجاد یاس در جویندگان کار میشود، تشویش فضای کسبوکار استان، پارتیبازی در استخدام افراد، نبود امید به اشتغال در آن جامعه و...
به گفته این استاد دانشگاه، موضوعات دیگری هم در این کاهش مشارکت دخیل هستند که میتوان به پرداخت یارانهها، عوامل و شاخصهای اقتصادی نظیر تورم و... اشاره کرد.
وی معتقد است که وقتي فرصت شغلي بيشتر ايجاد شود و تقاضا براي نيروي كار پديد آيد، نرخ مشاركت اقتصادي روند افزايشي پيدا ميكند. اين جزء بحثهاي ابتدايي مربوط به بازار كار است كه در شرايط رونق اقتصادي هم بهدليل افزايش دستمزدها و نيز كاهش هزينه جستوجوي شغلي، ورود به بازار كار افزايش پيدا ميكند و از اين طريق نرخ مشاركت را بالا ميبرد.