بامدادجنوب- الهام بهروزی: هوای فرح‌بخشی بود، من مسیر را اشتباه پیاده شده بودم، ناچار شدم مسیری را پیاده طی کنم تا به جمع کمپین در میدان فرخنده پی بپیوندم. در همین مسیر به ساختمان‌های اطرافم هم توجه داشتم، تعدادی از آنها با حفظ معماری با مصالحی نزدیک به مصالح اولیه‌شان بازسازی و ترمیم شده بود، برخی دیگر، بناهایی معمولی و تازه‌ساختی بودند که در ساخت آنها تلاش شده که به معماری رایج در بافت وفادار باشند اما شوربختانه ظرافت لازم و آن حس و حال بناهای کهنی را که اینک این ساختمان‌های جدید بر جایشان نشسته‌اند، ندیدم و چه خوب است تا آنجا که ممکن است از فروریختن این بناهای اصیل و نادر جلوگیری و زد و بندهای پشت پرده جمع شود. نگذاریم با سهل‌انگاری، خاطرات و دیرینگی زندگی در این مجموعه نابود شود بلکه باید بکوشیم با حضور مستمر در بافت و مراقبت از آن، شور و شوق زندگی را در کوچه‌های تنگ اما صمیمی‌اش همچون گذشته جاری کنیم و با نظارت بر ساخت و سازهایی که در این محدوده صورت می‌گیرد، نوعی الزام و پایبندی به معماری کهن را به‌وجود بیاوریم تا مانع از سودجویی‌ها و سوءمدیریت‌ها شویم.
از دور که اعضای کمپین را دیدم، ناخودآگاه لبخندی بر لبم نشست، این بار تعداد افرادی که در دومین برنامه کمپین نجات بافت حضور داشتند، بسیار چشمگیرتر بود و جمعیتی تقریبا بیش از یکصدنفر حضور داشتند تا بگویند، بافت کهن یادگار به جامانده تمدن دیرینه این دیار است، بنابراین ما باید در حفظ و مراقبت از آن بکوشیم. در واقع این افراد آمدند تا با اعلام حضور خود حق طبیعی و خواسته بحقشان را مطالبه کنند. در این برنامه پیاده‌روی در بافت که از سوی کمپین نجات بافت برنامه‌ریزی شده بود، برخی از استادان دانشگاه‌های استان، هنرمندان، فعالان مدنی و جمعی از دانشجویان حضور داشتند. قرار بود که بعد از پیاده‌روی در چهار محل به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رفته و بعد از درنگی کوتاه برای بازدید به قلعه ریشهر برویم.
نقطه شروع این پیاده‌روی با توضیحات نویسنده و هنرمند تئاتر استان از میدان «فرخنده‌پی» (چون یک درخت کهن بابلی در آنجا از دوره قاجار باقیمانده است، به میدان «بابلی» هم معروف بوده) یعنی روبهروی ساختمان دانشکده معماری پیام نور آغاز شد.
حسین دهقانی با بیان این‌که تمام اداره‌های دولتی و حکومتی نظیر سفارتخانه انگلیس و... در محله کوتی قرار داشت، گفت: در واقع این محله یک محله شاه‌نشین بود، به‌طوری که بیشتر سران و تاجران شهر در دوره قاجار در این محله زندگی می‌کردند. همچنین اولین سینمای بوشهر به‌نام سینما «فیروزی» در این محل قرار داشته است که فیلم‌های 16 میلی‌متری را نشان می‌داد. بعد از آن بود که سینما به بوشهر آمد. همچنین در این محله یک دفتر هواپیمایی نیز بود که این دفتر هواپیمایی به فردی به‌نام «سامی» تعلق داشت -که در گذشته در بوشهر پرواز دوموتوره به خارگ و آبادان انجام می‌شد- و برای تهیه بلیت باید به این میدان مراجعه می‌کردید.
بعد از آن به سمت مسجد جامع اهل سنت بوشهر که در محله کوتی واقع شده است، رفتیم که در همسایگی این مسجد، بقایای نخستین کارخانه نوشابه‌سازی کشور قرار داشت. در این بخش یکی از مدرسان دانشگاه با اشاره به این‌که این پیاده‌روی به مناسبت روز «بناها و محوطه‌های تاریخی» که در تقویم جهانی ثبت شده است، برگزار شد، گفت: دلیل نامگذاری این روز هم این است که در سال 1965 در ورشو شورایی به‌نام «ایکوموس» تشکیل می‌شود که این ایکوموس شورای بین‌المللی بناها و اماکن تاریخی به‌شمار می‌رود. خود شکل‌گیری این شورا محصول یک کار 35 ساله است، یعنی در دنیا تشکیل شورایی نظیر ایکوموس نزدیک به 35 سال زمان برده است. بنابراین اگر بخواهیم با عجله و سرآسیمه اتفاق‌های مهم را در مورد بناها و محوطه‌های تاریخی رقم بزنیم، کار سختی است.
امین نعمتی با بیان این‌که این روز جهانی یک ریشه تاریخی دارد که در منشور آتن در سال 1931 و در منشور ونیز درج شده است که این منشورها هر چقدر به جلوتر پیش می‌آیند، بیشتر پیشرفت می‌کنند، افزود: در این چنین روزهایی می‌آیند سال را نامگذاری می‌کنند، به‌عنوان مثال امسال را سال «میراث و ورزش» نامیدند. البته سال گذشته به‌دلیل سالگرد پنجاه‌سالگی این شورا نامی برای آن انتخاب نشد. نامگذاری این سال‌ها به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد، دلیل نامگذاری امسال به‌نام «میراث و ورزش» یکی به علت توجه به سلامت جهانی و دیگری هم به‌دلیل برگزاری المپیک در ریو بود.
در ادامه حسین دهقانی به زندگی مدارجویان مردم در بافت اشاره و بیان کرد: پیروان ادیان الهی (یهودی، مسیحی، مسلمان و...) در نهایت آرامش و در کنار یکدیگر در اینجا زندگی می‌کردند.
وی با نشان دادن بنا برجامانده از نخستین کارخانه نوشابه‌سازی گفت: این منزل معروف به منزل «سودایی» است که دلیل نامگذاری این منزل به این نام این بوده که هم فامیل صاحبخانه سودایی بوده و هم اشاره به مواد سودایی دارد که به‌جای آب در اروپا استفاده می‌شده که در این کارخانه افزون بر نوشابه لیموناد -که تمام ابزار و موادش از انگلیس وارد می‌شده- تولید می‌شده است.
دهقانی به مکان کتابخانه‌ای که در زیر سالن سینما محمد غوص قرار داشته، اشاره کرد که تمام گزارش‌هایی که از انگلیس می‌رسید، در اینجا منتشر می‌شد اما امروز هیچ اثری از آن باقی نمانده است. بعد از آن در ادامه پیاده‌روی به خانه شاعری به‌نام پرویز پروین اشاره می‌کند که بعد از مدتی مفقود شده و هیچ اثری از آن پیدا نشد که متاسفانه بازمانده‌ای هم از وی باقی نمانده است. در ادامه به یک میدان رسیدیم.
وی با بیان این‌که حُسن و ویژگی بافت تاریخی بوشهر، بادگیر بودن آن است، خاطرنشان کرد: آنچه که به این بافت زیبایی می‌دهد، شکل سلولی آن است که به‌صورت سلول سلول ساخته شده است. کوچه‌هایی که به این میدان‌ها ختم می‌شوند، حکم بادگیر دارند، یعنی به این صورت که بادهایی که از طریق این کوچه‌ها به میدان وارد می‌شد از طریق در و پنجره‌ها به درون خانه‌ها هدایت می‌شد. بنابراین مردم از طریق این سلول‌های میدانی در تابستان خانه‌های خود را خنک نگه می‌داشتند.
در این زمان حیدری، رئیس دانشکده معماری و شهرسازی خلیج فارس گفت: در بافت بهترین استفاده از شرایط اقلیمی شده است. این بافت هم برونگرا و هم درونگراست، در حالی که بافت تاریخی یزد بیشتر درونگرا است، بنابراین این درونگرا و برونگرا بودن بافت بوشهر هم به شرایط اقلیمی و هم به ایدئولوژی بر می‌گردد. این میدانچه‌ها در بافت تاریخی بعد اجتماعی هم دارند، به این صورت که همسایه‌ها در این میدانچه‌ها می‌نشستند و در این نشست‌ها تبادل نظر و خبر هم صورت می‌گرفت.
بعد از آن به سمت عمارت دهدشتی رفتیم و بازیگر پیشکسوت تئاتر بوشهر به وجود مسجد امام، حمام قبری و... که در همسایگی این عمارت قرار داشت، اشاره کرد و بعد از بازدید از تنها عمارت چهار طبقه (با احتساب زیرزمین) بافت به طرف دبستان گلستان که در گذشته ارگ حکومتی بود، رفتیم. این دبستان بعد از مدرسه سعادت از قدیمی‌ترین مدارس بوشهر به‌شمار می‌رود. درب چوبی و بزرگ این ارگ بسیار زیبا و دیدنی بود که البته این بنا هم در حال بازسازی است. حسین دهقانی در ادامه توضیحات خود به وجود دکان‌های جفتک که به بازار ختم می‌شد، همچنین به انبارها، بازار خیاط‌ها، بازار نجارها و... اشاره کرد.
بعد از وی کرمی، مشاور بافت تاریخی و تهیه‌کننده طرح تفصیلی بافت با بیان این‌که چهار ساختمان در بافت هنوز وجود دارند که در دوره‌هایی به‌عنوان ساختمان حکومتی کاربری داشتند، بیان کرد: این چهار ساختمان شامل عمارت‌های امیریه و طاهری، همین ساختمان دبستان گلستان و عمارتی که در زمان سدیدالسلطنه به‌نام ساختمان گمرک ساخته شده، می‌شوند.
وی ادامه داد: در گذشته در دو نقطه از بافت علم برافراشته می‌شده که یکی علم کوتی بوده که روبهروی درمانگاه ابوالفضل و دراقع به میدان علم کوتی مشهور بوده است و دیگری هم جلوی ساختمان گمرک در انتهای بافت بوده که ساختمان گمرک دقیقا به‌جای ساختمان چهاربرج ساخته شده است. در واقع در مقابل پرچم انگلیس (در محله کوتی) پرچم ایران با ارتفاعی بیشتر در جلوی ساختمان چهاربرج برافراشته می‌شده است.
در ادامه پیاده‌روی دهقانی تصریح کرد: قدمت محله شنبدی نسبت به سه محله دیگر بیشتر است اما از نظر مساحت محله بهبهانی وسیع‌تر است.
در همین لحظه به بازار قدیمی ماهی‌فروشان رسیدیم که در کنار آن دکان دمام‌سازی ابراهیم تمهید، یکی از هنرمندان عرصه تئاتر و از سازندگان باتجربه و قدیمی سازهای آیینی است که نقش زیادی را در ماندگاری این سازها دارد، قرار داشت.
ابراهیم تمهید با بیان این‌که اینجا تل ارمنی است که در محله شنبدی قرار دارد، گفت: خوشحالم که هنوز کسانی هستند که به بافت و تمدن و فرهنگ خود توجه دارند. این محله به‌عنوان یک مرکز تجاری در خاورمیانه به‌شمار می‌رفته است. خانه‌هایی نظیر خانه تکران ارمنی (برادر آریوز)، آریوز (که در ابتدا خانه حاج باقر، رقیب حاج رئیس بوده)، حاج رئیس، عمارت دشتی و...و مجموعه‌ای از تجارتخانه‌های معتبر و شناخته‌شده آن دوره در این محله قرار داشته‌اند. بیشتر این تجارتخانه‌ها کانالی داشتند که به دریا ختم می‌شده است که متاسفانه به‌دلیل سیاست‌های غلط از بین رفته‌اند.
وی با اشاره به کوچه‌ای که به کوچه کوران مشهور بوده و اکنون از بین رفته است، افزود: چون از این کوچه تجار عبور می‌کردند، افراد تهیدست اینجا جمع می‌شدند و از آنها کمک می‌گرفتند.
تمهید با بیزاری جستن از تملق و چابلوسی، از سوءمدیریت‌ها گله کرد و تبدیل شدن بناهای تاریخی را به کافه و... جایز ندانست، چراکه به اعتقاد وی با به‌وجود آمدن این مکان‌ها، مراکز فساد به‌شکل سنتی دایر می‌شود. البته در مقابل عده‌ای هم بر این باور هستند که وجود کافه و... در بافت به رونق و رشد آن کمک می‌کند، چراکه به‌دلیل چنین مکان‌هایی در بافت، به مردم سوی آن جذب می‌شوند.
سپس از آنجا به اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رفتیم که پذیرایی از اعضای کمپین و گوش سپردن به سخنرانی مدیرکل این اداره نقطه پایان این راهپیمایی بود.
محمدابراهیم فروزانی‌فرد در جمع اعضای کمپین نجات بافت ضمن تبریک روز «بناهاو محوطه‌های تاریخی» گفت: بازدید امروز شما از بافت و در ادامه از قلعه ریشهر کاری پسندیده است، چراکه امروزه جدا از بناهای تاریخی، محوطه‌های تاریخی نیز حائز توجه و اهمیت هستند. حضور شما دانشجویان معماری و اعضای ان‌جی‌اوها و سمن‌ها به‌عنوان افراد حرفه‌ای و نقش شما در این مکان‌ها بسیار تاثیرگذار است. امیدوارم همان‌گونه که به بناهای تاریخی توجه دارید، به محوطه‌های تاریخی و باستانی هم توجه داشته باشید.
وی با بیان این‌که جدا از کار باستان‌شناسان شما می‌توانید در کار ساماندهی این محوطه‌ها اقدام کنید و با رویکردی کارشناسانه به جذابیت این پروژه‌ها بیفزایید، افزود: در بوشهر چندین محوطه باستانی وجود دارد که شوربختانه توجهی که به بناهای تاریخی می‌شود، به این محوطه‌ها نمی‌شود، مثل همین قلعه ریشهر و تل پی‌تل که در محدوده نیرو دریایی قرار دارد یا بخش‌های دیگری که کاوش در آنجا به‌خوبی صورت نگرفته است، به توجه بیشتر نیاز دارد.
فروزانی‌فرد در پایان خاطرنشان کرد: این محوطه‌های باستانی بازمانده دوره عیلامی‌هاست، بنابراین توجه به این محوطه‌ها بسیار مهم است، بنابراین لازم است مردم را با ارائه مستندات و مدارک لازم از تاریخ چندهزارساله‌مان آگاه سازیم.
بعد از پایان سخنرانی مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اعضای کمپین برای بازدید از قلعه ریشهر عازم آنجا شدند.
پربازدید ها