بامدادجنوب- الهام بهروزی: نقالی هنری است که داستانهای شفاهی و حماسی را روایت میکند، بنمایه این هنر داستانهای شاهنامه، متون حماسی و دینی و قصههای شفاهی سرزمین ایران است. پیش از این هم از نقالی نوشتهایم اما خوشبختانه چندی است که شاهد رشد این هنر در استان هستیم. نقالی از کهنترین هنرهایی است که از نیاکانمان به ما به ارث رسیده است، هنری است که بهصورت شفاهی و سینه به سینه نقل شده است. روز پنجشنبه در فرهنگسرای بافت خانه نقالان استان نخستین برنامه خود را با نقل داستان «جنگ حضرت علی (ع) با پادشاه جنیان» و با اجرای طوبی شیرکانی و نگار مکاریان برگزارکرد که با استقبال علاقهمندان و فرهنگدوستان روبهرو شد.
هنر نقالی هنری اصیل و دیرینه است که به کمک آن میتوان آیینها و داستانهای عامیانه موجود در گستره جنوب را به ورای مرزهای این خطه برد و آنها را به همگان معرفی کرد و به این طریق میتوان در پاسداشت ادب و داستانهای جنوبی کوشید.
طوبی شیرکانی و نگار مکاریان با هنرمندی داستان نبرد امام علی (ع) با شاه جنیان را نقل کردند، بعد از پایان اجرا به سراغ آنها رفتم و گفتوگویی را با این دو بانوی هنرمند صورت دادم که در ادامه میآید.
طوبی شیرکانی که از سال 85 تاکنون بهدلیل علاقهای که به ادب حماسی داشته است، به تشویق یکی از استادان خود به سوی هنر نقالی گرایش مییابد و برای موفقیت در این حوزه به حضور مرشدان با تجربهای در تهران و قزوین میرسد و بعد از دیدن آموزشهای لازم در استان به برگزاری کارگاههای نقالی مبادرت میورزد. وی در این خصوص به بامداد جنوب گفت: بهدنبال پیگیریهای که داشتم، بالاخره در فرهنگسرای بافت با حمایت فرید میرشکار موفق شدیم خانه نقالی را راهاندازی کنیم و این نقل، نخستین برنامه خانه نقالان استان است که با همکاری نگار مکاریان آن را بهمناسبت بزرگداشت شهادت حضرت علی (ع) و ماه مبارک رمضان اجرا کردیم.
وی در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر در خورموج حدود یکسال است که کارگاههای نقالی را هم در حوزه کودکان و هم در حوزه بزرگسالان برگزار میکنیم، افزود: خوشبختانه این کارگاهها با استقبال خانوادههای فرهیخته و اهل علم و ادب این شهرستان روبهرو شده و آنها با علاقه فرزندانشان را در این کارگاهها نامنویسی میکنند و جالب این است که بهدلیل استقبال خانوادهها و بچهها این کارگاهها در ایام مدرسه هم فعال هستند. در رده کودکان خدا را شکر ما رشد چشمگیری داشتهایم، بهطوری که تاکنون کودکان نقال ما در چندین شهرستان اجرا داشتهاند، خوشبختانه فضایی شکل گرفته که خانوادهها به داستانهای شاهنامه بسیار علاقهمند شدهاند و خیلی مشتاق هستند که فرزندانشان نیز با شاهنامه و حتی نمایشهای آیینی بیشتر آشنا شوند.
شیرکانی با ابراز تاسف از اینکه جشنواره نقالی در حوزه کودکان نداریم، خاطرنشان کرد: متاسفانه در سطح کشور جشنوارهای برای نقالان کودک برنامهریزی نشده است و در حوزه بزرگسالان هم بهندرت اتفاق میافتد و فکر میکنم ما تنها استانی بودیم که همایش نقالان کودک را درکشور برگزار کردهایم که اگر حمایت شویم، در نظر داریم جشنواره نقالی کودکان را نیز برای نخستین بار در کشور برگزار کنیم و از نقالان خارج از استان هم به این جشنواره دعوت کنیم.
این بانوی نقال که دانشآموخته ادبیات نمایشی در مقطع کارشناسی ارشد است، با اشاره به اینکه هر چند با همکاری فرید میرشکار موفق شدهایم که خانه نقالان را در استان راهاندازی کنیم اما هنوز این هنر در استان جایگاه واقعی خود را نیافته است، تصریح کرد: در حال حاضر برای ارتقای این هنر و آموزش بیشتر آن ضروری است که از مرشدان باتجربه به استان دعوت و کارگاههای دو یا سه روزه برگزار کنیم، چراکه نقالی هنری است که از مردم برخاسته است و نیاز است که یک مرشد تجربیات شفاهی و سینه به سینه نقل شده را به ما آموزش بدهد نه آن چیزی که در کتابها آمده است.
طوبی شیرکانی با بیان اینکه ما نباید نمایشنامهخوانی را با نقالی اشتباه بگیریم، چون این دو هنر با هم متمایز هستند، یادآور شد: در نقالی، نقال وابسته به بدن، بیان و بداههگویی است اما در نمایشنامهخوانی این گونه نیست، در نمایشنامهخوانی فرد یک متن در مقابل خود دارد و از روی آن میخواند و هر فردی یک نقش میگیرد اما در نقالی هنرمند چندین نقش را میپذیرد و بداهه آن نقشها را بازی میکند. ما در نقالی متن نداریم بلکه این خود ما هستیم که متن را تهیه میکنیم. همچنین در نقالی باید از تمام تواناییهایمان بهره بگیریم، این در حالی است که در نمایشنامهخوانی متن آماده است و تنها بازیگر عمل خوانش را انجام میدهد.
وی در پایان با اشاره به اینکه شیوههای گوناگونی در نقالی وجود دارد، بیان کرد: شیوههایی نظیر جنگنامهخوانی، منقبخوانی، پردهخوانی، روضهخوانی و... که بیشتر این شیوهها با آوازخوانی همراه است ولی ما نقالان بانو بهدلیل پارهای از محدودیتها و شرایط عرفی نمیتوانیم آوازخوانی داشته باشیم و بههمین دلیل نقالان آقا در این زمینهها تمامو کمالتر اجرا میکنند ولی با وجود همه این محدودیتها ما در تلاش هستیم که این هنر را در استان معرفی کنیم و فرهنگ اصیل ملی و حماسیمان را گسترش بدهیم.
نگار مکاریان دیگر بانوی نقال هماستانی نیز در گفتوگو با بامداد جنوب گفت: در واقع من بعد از ملاقات با طوبی شیرکانی در فرهنگسرای شهید خوشبخت که معرف کلاسهای نقالی برای مسابقات دانشآموزی بود، نقالی را شروع کردم و این کار امروز هم به پیشنهاد وی بود که آن را با همکاری هم اجرا کردیم.
وی که از نقالان جوان برتر کشوری است، این بار هم از بیتوجهی مسوولان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلهمند بود و بیان کرد: متاسفانه بعد از اینکه از جشنواره شاهنامهخوانی سیستان و بلوچستان برگشتم، از سوی این ادارهکل در همان هفته اول با لوحی از من تقدیر شد اما تمام آنچه را که قول رسیدگی به آن را دادند، رها شد و در همان حد حرف باقی ماند و تا این لحظه هم هیچ جوابی از آنها دریافت نکردهام.
مکاریان با اشاره به اینکه البته ناگفته نماند که در برخی از ارگانهای دولتی نظیر ادارهکل بنادر و دریانوردی استان یا مدراس بهخصوص مدراس غیرانتفاعی از کلاسهای شاهنامهخوانی استقبال چشمگیری شدهاست، خاطرنشان کرد: البته ما خودمان باید با ادارات ارتباط برقرار کنیم و این هنر را بیشتر معرفی کنیم. باید همایشهای نقالی در سطح استان برگزار کنیم تا مردم با هنر آشنا شوند، حتی نقالی را در روستاها اجرا کنیم و ترویج بدهیم و به این صورت زمینه آشنایی مردم را با نقالی فراهم کنیم، چه بسا در این میان استعدادهای نو هم شناسایی شوند.
این بانوی نقال در پایان با بیان اینکه شاهنامهخوانی با نقالی پیوند ناگسستنی دارد، یادآور شد: شاهنامه بنمایه اصلی نقالی است، چراکه بسیاری از داستانهای شاهنامه در نقالی روایت میشوند و در کنار آن، داستانهای شفاهی متفرقهای که بهصورت سینهبه سینه نقل شدهاند، نیز اجرا میشوند. امیدوارم بتوانم همچنان با عشق فرهنگ اصیل کشورمان را نقل کنم و همیشه بر آن مداومت داشته باشم.
بعد از آن به سراغ مدیریت فرهنگسرای بافت رفتیم که در این مدت اندک موفق شده است، برنامهها و کلاسهای خوبی را در عمارت دهدشتی برگزار کند. فرید میرشکار با بیان اینکه هنر نقالی یکی از هنرهای قدیمی و بسیار خاص در عرصه هنرهای نمایشی است، به بامداد جنوب گفت: این هنر مختص سرزمین ایران است که در سالهای اخیر شرایطی مهیا شده که بانوان به این عرصه ورود کردهاند و در واقع این اتفاق 15 یا 20 سال است که پیش آمده و در بوشهر هم خوشبختانه تعدادی از بانوان علاقهمند شدند که این هنر را دنبال کنند و برای آموزش بیشتر به خارج از استان رفتند و خودشان را به جایگاه فعلی رساندهاند و موفق شدهاند که اجراهای موفقی هم داشته باشند اما اینکه چرا دیگر مسوولان توانمندی این بانوان را ندیدهاند، دلیل آن را نمیدانم ولی خودم بهشخصه تاکید دارم که بحث و فضای نقالی در استان مانند سایر استانها ترویج یابد. بهخصوص نقالان بانو که در این حوزه بهخوبی درخشیدهاند، بنابراین تصمیم گرفتم در این مجموعه از آنها حمایت کنیم و زمینهای را ایجاد کنیم که هر ماه یا هر 15 روز یکبار یک اجرا داشته باشند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه بهدنبال راهاندازی خانه نقالی استان بهصورت رسمی در این فرهنگسرا هستیم که به این منظور فراخوانی هم ارائه دادیم و افرادی را با توجه به توانمندیهایشان انتخاب کردیم، افزود: البته خانه نقالان امروز با نقل داستان نبرد حضرت علی (ع) با شاه جنیان کار خود را شروع کرده ولی امیدوارم در آینده فعالیتهای بیشتری را از این خانه شاهد باشیم، چراکه معتقد هستم که بانوان نقال ما بسیار توانمند هستند و حتی میتوانند در خارج از استان اجراهای موفقی داشته باشند.
میرشکار در پاسخ به این سوال که آیا برای ارتقای هنر نقالی در استان کارگاههای آموزشی نقالی با حضور مرشدان باتجربه برگزار میکنید، گفت: در شش ماهه اول سال بهدلیل موقعیت مکانی و شرایط آب و هوایی با محدودیت روبهرو هستیم اما از همین الان با توجه به این که در ششماهه دوم سال شرایط آب و هوایی خوبی داریم، در حال رایزنی با استانهای تهران و اصفهان هستیم تا انشاءالله با دعوت یک یا دو مرشد این هنر را در استان بالندهتر سازیم.
مدیر فرهنگسرای بافت با بیان اینکه ما ایرانیها نباید فراموش کنیم که یکی از ماندگارترین، بزرگترین و منسجمترین آثار حماسی جهان، شاهنامه است، خاطرنشان کرد: در واقع شاهنامه بنمایه و شالوده نقالی است. ما در سالهای اخیر تلاش داشتیم تا در نقالی داستانهای دیگر را نیز نقل کنیم اما در حقیقت خوانش نقالی حماسی است و همین نقالی بوده که باعث حفظ ادبیات حماسی ما و شاهنامه از هزار و 500 سال پیش تاکنون بوده است. پس ادبیات حماسی ما مدیون نقالی است.
میرشکار در پایان یادآور شد: استان بوشهر بهخصوص شهرهایی که در جوار دریا هستند، پر از قصهها و داستانهای عامیانه و قهرمانمداری است که به شکلی میتوانیم آنها را به زبان حماسی تبدیل کنیم و از آن زاویه میتوان آن را وارد حوزه نقالی کنیم اما نیاز است که ادبیات و داستانهای عامیانه را در قالب نقالی پیاده کنیم و نویسندهای خوشقلم باید که این افسانهها و قصهها را بهصورت حماسی درآورد تا هنرمندان نقال آنها را روایت کنند و از این طریق به ورای مرزهای استان بروند و نشر یابند، مطمئن باشید تا زمانی که داستانهای عامیانه ما محصور کتابها باشند، فقط در محدوده جغرافیایی خودمان رواج دارند، پس نقالی مناسبترین قالب برای خروج این قصهها و افسانهها از مرز استان است، چراکه هنر نقالی در دل خود قصهگویی و هزار و یک فضای خاص حماسی دارد.