بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:
یکی از موضوعاتی که ذهن تحلیلگران امور عراق را به‌خود مشغول کرده اوضاع این کشور پس از رخت بربستن داعش از آن است، در شرایطی که طرح‌های خطرناک واشنگتن و سعودی‌ها را نیز نباید از نظر دور داشت.
کشمکش‌های سیاسی و مشکلات امنیتی به‌ویژه در سال‌های اخیر به‌گونه‌ای با عراق عجین شده است. حتی قبل از پیدایش و قوت گرفتن داعش در سال ۲۰۱۴ نیز مشکلات امنیتی خود نمایی می‌کرد اما با توجه به این‌که نیروهای عراقی بیشتر مناطق تحت اشغال داعش را آزاد کرده‌اند و برخی مناطق در الانبار، شمال صلاح الدین و کرکوک و نیز استان موصل باقی مانده است، بحث کنونی نگاهی است که تحلیلگران به عراق پس از داعش دارند. مشاهده وضعیت عراق به خوبی پیچیدگی اوضاع پس از مرحله داعش را نشان می‌دهد.
برخی مسوولان کرد اعلام کرده‌اند که عراق قبل از سقوط موصل به دست داعش مشابه پس از پاکسازی عراق از داعش نیست. یورش داعش به عراق سبب آوارگی بسیاری از خانه و کاشانه خود شده است و بسیاری دیگر نیز از جنگ تاثیر فراوان پذیرفته‌اند و مجبور به اقامت در دیگر مناطق شده‌اند.
جدای از این‌که اقامت این افراد در مناطق دیگر بر بافت جمعیتی آن مناطق تاثیرگذار است، موضوعات مختلفی باقی مانده است از جمله این‌که جمعیت مناطقی که از داعش آزاد شده یا در آینده رها خواهند شد چگونه خواهد بود. ناظران امور بر این باور هستند که بازگرداندن اوضاع عراق به قبل از دهم ژوئن ۲۰۱۴ کاری دشوار است.
هنوز کشمکش درباره کرکوک وجود دارد، برخی مناطق که نیروهای کرد عراقی آن را آزاد کرده‌اند و در آن بسر می‌برند از چالش‌های اساسی است. مناطق کرد‌نشین دیگر همانند قبل از داعش، تمایلی برای ماندن با عراق ندارند. نباید از یاد برد افرادی که پس از صدام، قدرت از کف آنها بیرون رفته است هنوز هم تمایلی به دولت مرکزی نشان نمی‌دهند و در واقع همین نارضایتی از اوضاع بود که به اشغال مناطق زیادی از عراق به دست داعش منجر شد.
هم اینک سوال اساسی که مطرح می‌شود، این است که تکلیف مناطق سنی‌نشین پس از داعش چگونه خواهد بود؟ هنوز دولت مرکزی نتوانسته است که رضایت همه سنی‌ها را به دست آورد و این‌که وضعیت شهرها و آوارگان سنی چه می‌شود با ابهامات زیادی روبه‌رو است.
در داخل طیف سنی در عراق نیز اختلاف نظرهای فراوان وجود دارد. در واقع همین کشمکش‌های درونی گروه‌های سنی نیز خود مشکل‌ساز بوده است. طیف سنی که قادر به مشارکت در روند سیاسی عراق پس از داعش باشد مشخص نیست به عبارت دیگر خود سنی‌ها هم به وحدتی در این زمینه نرسیده‌اند.
داعش پایان بحران نیست
با توجه به شرایط کنونی، این احتمال وجود دارد که شاهد نزاع‌های مسلحانه پس از آزاد‌سازی از لوث داعش باشیم.
برخی از سنی‌ها خواستار جداسازی مناطق سنی‌نشین عراق هستند و برخی از خود سنی‌ها با این گرایش مخالف هستند که این خود زمینه‌ساز نزاع در این مناطق است. نزاع‌هایی که اخیرا در صلاح‌الدین و منطقه طوزخورماتو رخ داد می‌تواند در مناطق دیگر هم به‌گونه‌ای رخ دهد؛ به‌ویژه که نوعی رقابت بر سر قدرت و مشکلات اقتصادی عدیده‌ای وجود دارد.
از سویی نباید از یاد برد که موضوعاتی مانند آینده برخی تشکلات نظامی از مسائل چالش زا محسوب می‌شود. مشکلات انباشته شده پس از سال ۲۰۰۳ و نیافتن راهی برای چالش‌های سیاسی و امنیتی، عراق را در لبه پرتگاه قرار داده است که اگر موضوعات اقتصادی، کاهش قیمت نفت و هزینه‌های جنگ را هم به آن بیفزاییم، اوضاع بغرنج‌تر خواهد شد.
رهایی از داعش پایان کار نیست بلکه مشکلات اقتصادی، امنیتی و سیاسی بروز و ظهور خواهد کرد.
آنچه بیش از قبل خودنمایی می‌کند، ترویج بحث تجزیه عراق به سه اقلیم سنی، شیعی و کردی است که این نیز خود سر آغاز راهی دشوارتر است، زیرا مرزهای میان این اقلیم‌های سه‌گانه و مشکلات دیگر زبانه خواهند کشید.
اخیرا پایگاه باس‌نیوز به نقل از منابع آگاه، از طرح‌ها و خواب‌های واشنگتن پرده برداشت و فاش کرد: مسوولان سازمان سیا، کمیته خارجی و امنیت کنگره امریکا با سیاستمداران عراقی از طیف‌های مختلف در زمان و مکان‌های مختلف از جمله لندن، اربیل، بغداد و امان دیدار کرده‌اند و به اطلاع آنها رسانده‌اند که اوضاع بر اساس شرایط فعلی امکانپذیر نیست. تشکیل سه اقلیم اصلی تحت حاکمیت حکومت فدرالی، شرط اساسی برای پایان دادن به پرونده داعش و پاکسازی وجب به وجب عراق است. واشنگتن به اطلاع آنها رسانده است که باید مشکلات خود را حل کنند و درباره اشتراکات زندگی در عراق کنار بیایند به این ترتیب که تمرکز‌زدایی صورت گیرد و به اقلیم‌ها اختیارات بیشتری داده شود به‌ویژه از نظر اقتصادی و سرمایه‌گذرای خارجی و امور خاص بومی. این منابع فاش کردند که امریکا به اطلاع سیاستمداران رسانده است که آماده حمایت از حکومت فدرالی جدید با پشتوانه شورای امنیت و کمک به حیدر العبادی به‌عنوان نخست‌وزیر حکومت فدرالی عراق مشابه حکومت فدرالی سوئیس است.
عراق به‌عنوان یک منطقه استراتژیک درجه یک که امنیت آن مرتبط با امنیت ملی امریکا باشد در نظر گرفته خواهد شد. مشکلی که واشنگتن با آن روبه‌رو است نامگذاری اقلیم‌ها است به‌گونه‌ای که اصطلاح اقلیم سنی و شیعی نباشد.
عراق کشور اقلیم‌های خود خوانده
در همین حال شهروندان بصره همواره از اقلیم بصره سخن گفته‌اند و با پایان داعش در عراق این درخواست‌ها می‌تواند، ادامه داشته باشد. عراق همچنان آبستن نزاع‌های احتمالی است و مشکلات عدیده‌ای بدون حل باقی مانده است.
این موضوع واقعیت سیاسی جدیدی را طلب می‌کند که باید درباره آن توافق حاصل شود؛ یعنی آینده عراق پس از داعش. اگر چاره‌ای برای مشکلات اندیشیده نشود، شاهد جنگ داخلی خواهیم بود. نکته دیگری که نباید از آن غافل شد، سناریوها و طرح های خطرناک سعودی‌ها و برخی دیگر از کشورها از جمله ترکیه درباره عراق است. به‌طور حتم، هنگامی که سعودی‌ها در جریان داعش نتوانستند به بغداد برسند، دست از توطئه برای برهم زدن اوضاع عراق و متلاشی کردن آن بر نخواهند داشت. طمع ترکیه به نینوا را نیز نباید از نظر دور نگه داشت. بازگشت به سال ۲۰۱۴ و مذاکرات مخفیانه دیپلمات‌های ترک با داعش بر سر آزاد کردن کارکنان کنسولگری ترکیه در موصل، گواه حرف‌های بسیار است.
از سویی، ترکیه حاضر به خروج از بعشیقه در استان نینوا نیست. اوضاع عراق از پیچیدگی خاصی برخوردار است که به‌طور حتم پایان کار داعش بر پیچیدگی بیشتر شرایط آن خواهد افزود. قدر مسلم آن است که همه گروه‌ها و طیف‌های عراقی باید قانون اساسی را در حل مشکلات مورد توجه قرار دهند. هر چند که قانون اساسی با برخی نارسایی‌هایی همراه است اما با توجه به این‌که به بحث فدرالی بودن عراق اشاره کرده است می‌تواند چاره ساز باشد.
