بامدادجنوب- الهام بهروزی:
«هر کودکی هنرمند است. مساله این است که چگونه پس از این که بزرگ شد، هنرمند باقی بماند» (پابلو پیکاسو). دخترک با مداد قرمزی که آنقدر تراش خورده که به سختی در دستان کوچکش جا میشود، در تلاش است تا گل سفید نقش بسته بر کاغذ را جان بخشد. او شروع میکند تندتند و نامنظم آن را رنگ میزند. گاهی رنگآمیزی وی از کادر بیرون میزند و گاهی هم یک قسمت را آنقدر با مداد رنگی محکم رنگ میکند که صدای کاغذ در میآید. همین که بیشتر قسمت گل را میبیند قرمز شده، مداد رنگیاش را که دیگر به آخر رسیده روی میز رها میکند و به دوستش میگوید: «ببین چقدر خوب شد». در این مدت آنچه ذهن مرا به خود مشغول کرد رنگآمیزی گل نبود، بلکه ذوق و نشاطی بود که این کودک از لحظهلحظه کارش احساس میکرد و همین جدیتش در این کار مرا خرسند میساخت. ما در نظام آموزشی خود طرحهای مفید و مناسب بیشماری را در زمینه سلامت جسم کودکان و دانشآموزان برنامهریزی و اجرائی کردهایم اما در این سیستم میطلبد که برای سلامت روح و روان کودکان بهخصوص در جامعه فعلی که بیشتر این آنها بهدلیل تکفرزند بودن بسیار احساس تنهایی میکنند، طرحهای نویی اندیشید. همانطور که اطلاع دارید، هنر یکی از راهکارهای اساسی برای ترویج پویایی و نشاط در جامعه است. کودکان ما هم از همان سالهای آغازین زندگی با هنر آشنا میشوند، در واقع خود هنرمند هستند ولی باید برای رشد و شکوفایی استعدادهایشان در این زمینه آموزش لازم را ببینند. اگر دقت کنیم در مدارس یکی از معضلاتی که در تدریس هنر دیده میشود، این است که دانشآموزان را وادار به الگوبرداری از طرحهای آماده میکنیم و اجازه خلاقیت و ایدهپردازی را در هنر به آنها نمیدهیم. شایسته است هنرآموزان و معلمان هنر در مدارس بهجای اینکه دانشآموزان را به کپیبرداری عادت دهند، بکوشند با آموزش اصول صحیح نقاشی، طراحی، عکاسی و خوشنویسی راه پرورش استعداد و ایدهها را برای آنها فراهم و هموار کنند.
وقتی که هنر در یک جامعه از جایگاه و اعتبار خوبی برخوردار باشد، بدون شک آن جامعه شاد و سرزنده است، بنابراین وقتی ما کودکان شاد و هنرمندی داشته باشیم، بهیقین فضای آموزشی پربار و پرنشاطی هم خواهیم داشت. پس میطلبد ما در سیستم آموزشی خود در کنار تامین سلامت جسم دانشآموزان، طرحهای متنوع و شادی را هم بهمنظور پویایی هنر در مدارس برنامهریزی و اجرائی کنیم. در خصوص نقش و تاثیر هنر بر روحیه دانشآموزان در مدارس با سه صاحبنظر در این حوزه گفتوگو کردیم که در ادامه این گزارش میآید.
عبدالمحمد شعرانی، رئیس اداره سلامت و تندرستی ادارهکل آموزش و پرورش استان بوشهر (همان معلم نخبهای است که روزی با سختکوشی و از طریق وبلاگ شخصی خود بهنام «دیر تشباد» کوچکترین مدرسه دنیا را با چهار دانشآموز در روستای جمالآباد کالو به جهان معرفی کرد، از آن پس با تلاشهای وی مسیر این روستا آسفالت و به کمک خیران مدرسهای برای این کودکان ساخته شد و این روستا به کتابخانه مجهز شد، وی از آن پس برای دیگر روستاهای کوچک این استان کارهای فراوانی انجام داد و اینک افزون بر اینکه مشاور مدیرکل اداره آموزش و پرورش استان بوشهر است، یکی از اعضای مجمع خیرین مدرسهساز این استان نیز به شمار میرود.) تاکنون در راستای سلامت جسم دانشآموزان این استان طرحهای فراوانی را اجرائی کرده است که در بسیاری از این طرحهای رد پای هنر و خلاقیت دیده میشود.
شعرانی در پاسخ به این سوال که از دیدگاه شما هنر در پرورش استعداد و خلاقیت کودکان و نوجوانان تا چه میزان تاثیرگذار است، به بامداد جنوب گفت: بچهها غالبا پند و تاکیدهای گفتاری و دستوری را نمیپذیرند و احساس ناشی از این تحکم نامقبول است. این نوع تربیت که شبیه فرماندهی و فرمانبری است جز خستگی روحی حاصلی ندارد. به عبارت دیگر، تعلیم و تربیت بدونواسطه امکانپذیر نیست. هنر، ادبیات و بازی یا فعالیتهای بدنی، بهترین واسطه برای تعلیم و تربیت کودکان است. آنها به کمک این واسطهها توجه، آشنایی، انس و رغبت، علاقه و عشق پیدا میکنند تا به عواطف که سرچشمه محبت و دیانت است، راه یابند. علاقهمندی درونی بچهها به بازی، هنر و ادبیات بهانه خوبی برای آغاز کار تربیتی و ورورد به باطن آنها است. مربی این امکان را مییابد که به کمک این واسطهها بر جان و دل آنها اثرگذار باشد و بهدلیل درونی بودن پایگاه، اینگونه اثرگذاریها پایدار خواهد بود.
رئیس اداره سلامت و تندرستی ادارهکل آموزش و پرورش استان در خصوص این پرشس که چرا در مدارس در درس هنر کودکان را به کپیبرداری از طرحهای آماده عادت میدهیم، آیا راهکاری برای رشد و شکوفایی خلاقیت کودکان دارید، نیز توضیح داد: مدارس نسبت به گذشته تفاوت پیدا کردهاند. در بسیاری از مدارس درس هنر از سوی معلمان تخصصی تدریس میشود و دیگر از آموزش سنتی این درس خبری نیست. فکر میکنم زنگ هنر را باید به زنگ آزادی عمل تبدیل کرد تا دانشآموزان بتوانند مستقل فکر و به آن عمل کنند. همچنین ذوق معلم و حتی والدین در تحریکپذیری دانشآموزان در این زمینه خیلی مهم است. وقتی در آموزش و پرورش صحبت از استفاده از ظرفیت اولیا میکنیم همه به سراغ مشارکت مالی میروند، در صورتی که اینطور نیست و در مدارسی که از معلم تخصصی محروم هستند، میشود از ظرفیت والدین هنرمند استفاده کرد.
عبدالمحمد شعرانی در خصوص مشکلات درس هنر در مدارس بیان کرد: نبود کارگاه هنر در مدرسه، کمبود متخصص هنر در مقطع ابتدایی، فقدان تعریف صریح از شرح درس هنر و اهداف آموزش هنر، کمبود وقت (در سال اول راهنمایی دو ساعت و در 2 سال دوم و سوم به مدت یک ساعت برای تدریس هنر در نظر گرفته شده است که برای تدریس هنر خیلی کم است)، از مشکلاتی هستند که در این زمینه احساس میشود.
وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما هنر تا چه میزان در سلامت روح و روان کودکان نقش دارد، گفت: برای پدر و مادر شناخت نیازهای جسمی فرزندشان آسان است؛ مثل تغذیه، لباسهای گرم به هنگام سرما، زمان خواب در ساعت مناسب ولی نیازهای روحی و احساسی کودک ممکن است مشخص نباشد. سلامت روانی کودک باعث میشود تا بچهها خوب فکر کنند، پیشرفت اجتماعی داشته و مهارتهای جدید را بهخوبی بیاموزند و با جامعه ارتباط برقرار کنند. هنر آسانترین و مناسبترین راه برای سلامت روح و روان کودکان است.
شعرانی در پایان با بیان اینکه با توجه به اینکه کودکان ما آیندهسازان این کشور هستند، معلمان باید استعداد بچهها را کشف کنند، افزود: آنها را تشویق و به جامعه معرفی کنند. والدین دانشآموزان هم باید به علاقه بچهها احترام بگذارند، اگر هنری را انتخاب میکنند، از آنها حمایت کنند. امیدوارم با حمایت بیشتر از آموزش و پرورش مسیری مطلوب برای هنر رسم کنیم.
یک دکتر سلامت اجتماعی هم در خصوص تاثیر هنر در سلامت روح و روان دانشآموزان به بامداد جنوب گفت: بدونشک سهمی عمدهای از سلامت ما بر دوش «هنر» است. انسان سه ساحت «روان و ذهن»، «جسم» و «روح» است. هنر بیشترین نسبیت را با دو ساحت اول و دوم دارد. بهترین زمان برای برقراری مستحکم این نسبیت دوران کودکی و مدرسه است. منظور این است که اگر در این سنین باشد، نهادینه خواهد شد. باید گفت اگر چنین نگاهی وجود داشته باشد، «هنر» کارکرد تزیینی نخواهد داشت و دارای نقشی «درمانی» خواهد بود. برنامهریزی این کار با متخصصان آموزش و پرورش خواهد بود.
عیسی صفوی در ادامه با بیان اینکه این برنامهریزی باید بهگونهای باشد که دانشآموز استقبال کند. نباید بار تحمیلی داشته باشد، افزود: شرط دوم اینکه دارای تنوع باشد تا قادر به پوشش دادن طیف گسترده دانشآموزان باشد و شرط سوم آنکه هنر به شکل «رسمی» انتقال نیابد. این انتقال در بستر غیررسمی صورت میگیرد. آموزش و پرورش باید بستری آزاد و نرم فراهم کند. بستر آزاد و نرم یعنی اینکه اجبار و زور برای انتخاب هنر معنا ندارد.
وی در پایان با اشاره به اینکه تا زمانی که سلامت روان و ذهن در اولویت سلامت دانشآموزان نباشد، هنر از جایگاه اصلی برخوردار نخواهد بود، خاطرنشان کرد: یعنی تا زمانی که روان و ذهن از سلامت برخوردار نباشد، سلامت جسم حاصل نخواهد شد. به تعبیری میتوان گفت، غذای روح و روان «هنر» است و کوچک و بزرگ هم نمیشناسد. البته در کودکان و دانشآموزان مقداری از هنر در قالب «بازی» نمود پیدا میکند. همچنین میشود هنر را در قالب بازی در مدارس نهادینه کرد. البته این یک فرایند ظریف و پیچیده است اما نکته مهم حضور معلمان و مدرسان هنر است که نقشی مهم برعهده دارند و در واقع معلمان خود باید هنرمندی قابل باشند.
یک معلم هنر نیز در خصوص زنگ هنر در مدارس به بامداد جنوب گفت: زنگ هنر در پیش از دبستان و پس از آن، باید زنگی باشد که کودک خودش فکر کرده و آزادانه عمل کند. آیا در سیستم آموزشی ما چنین اتفاقی میافتد؟ در کلاس باید جوی خلاق ایجاد کرده و از تحمیل یک الگو پرهیز کرد، متاسفانه اکثر ما با این الگو آشنا هستیم. خانه را چهار گوشی با یک سهگوش روی آن میکشیم یا خورشیدهایمان همه دایره است .انتقاد و مقایسه کردن هم ممنوع است. متاسفانه برخی معلمان از دانشآموزی که خورشید را سهگوش کشیده، انتقاد کرده و او را با دیگری مقایسه میکنند.
نجمه پرویزیمقدم در ادامه با تاکید بر اینکه در زنگ هنر باید با دادن یک موضوع به کودک، از وی بخواهیم که در مورد آن نقاشی بکشد یا با خواندن قصهای، در موردش تصویرسازی کند، افزود: نقاشی پس از دیدن کارتون و فیلم، یا کشیدن نقاشی با موضوع آزاد در فضایی که موسیقی خاصی پخش میشود، تلاش و هنر کودکان را دیدنیتر میکند.
وی در پایان با بیان اینکه در بحث هنر، صرفا آموزش کفایت نمیکند بلکه باید خلاقیت را در کودک پرورش داد، خاطرنشان کرد: هنر باعث شکوفایی کودک میشود. کودکان، خلاقان بینظیری هستند که اگر آنها را بهطور صحیح پرورش دهیم، در آینده کاری خود، هر پیشهای داشته باشند، در آن خلاق خواهند بود. پس بهراحتی میتوان بهجای مهندسی کپیبردار، مهندسی خلاق و مبتکر پرورش داد. در مدارس ابتدایی، برای دروس مختلف، معلمی کارآزموده وجود دارد ولی متاسفانه هنر و زنگ آن در مدارس مظلوم واقع شدهاند. معلم این درس از تبحر لازم برای تدریس آن برخوردار نیست و زنگ هنر همیشه فدایی دروسی چون ریاضی و علوم بوده است .