بامدادجنوب- الهام بهروزی:
«درست‌نویسی» در هر زبان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چراکه اگر این اصل یا قاعده در نوشتار و گفتار رعایت نشود، چه بسا با خیل عظیمی از واژگان و اصطلاحاتی که نمی‌توان قاعده مشخصی برای ساختِ آن یافت، روبه‌رو می‌شویم. شوربختانه امروزه در بسیاری از نشریات و رسانه‌ها به‌ویژه رادیو و تلویزیون نکات مربوط به درست‌نویسی آن‌گونه که باید رعایت نمی‌شود. این مساله برای آینده زبان پارسی زنگ خطری است و نباید امروز از کنار این اشتباهات و سهل‌انگاری‌ها راحت بگذریم، چراکه در آینده با یک‌سری از واژگان عجیب و غریب و رسم‌الخط ناملموسی مواجه خواهیم شد که نمی‌توانیم در دستور زبان برای آن خاستگاه یا قاعده خاصی تعریف کنیم.
زبان پارسی زبانی گسترده و ریشه‌دار است و برای هر عمل یا چیزی، کلمه یا اصطلاحات خاص خودش را دارد. اگر دقت کنید امروزه می‌بینید که بسیاری از روشنفکران و تحصیل‌کردگان جامعه برای نمایش سطح سواد و اطلاعات خود دائم از اصطلاحات بیگانه استفاده می‌کنند در حالی که معادل این اصطلاحات در زبان پارسی وجود دارد. این مساله نیز به غربت و فراموشی بخشی از واژگان پارسی می‌انجامد. به‌کار بردن اصطلاحات غریب بیگانه در گفتار و نوشتار نشان‌دهنده باسوادی گوینده و نگارنده نمی‌تواند باشد، بلکه این مفاهیم و معانی که به مخاطب انتقال می‌دهد، بیانگر سطح آگاهی و سواد آنهاست. بنابراین لازم است تا جایی که ممکن است خود را ملزم کنیم در نوشته‌ها و گفته‌های خود واژه‌های اصیل و معیار زبان فارسی را به کار ببریم و دستور زبان فارسی را رعایت کنیم.
با این اوصاف، وضعیت فعلی درست‌نویسی در رسانه‌ها موجی از نگرانی برانگیخته و در پی آن مترجمان، ادبیان و نویسندگان مطرح و صاحب‌نظر را به چاره‌جویی واداشته است. به گزارش ایسنا، یک مترجم در این خصوص می‌گوید: اگر درست‌نویسی را رعایت نکنیم در درازمدت نثر اجق وجق جایگزین نثر روان فارسی خواهد شد.
مهدی غبرایی با بیان این‌که درست‌نویسی در رسانه‌ها کمتر رعایت می‌شود، گفت: در سال‌های اخیر رادیو و تلویزیون به‌خصوص تلویزیون، جمله‌هایی را که از نظر دستوری اشتباه است، رواج داده‌اند و این اشتباه‌ها در جامعه جا افتاده است.
وی در ادامه با اشاره به این‌که اغلب دست به قلم‌های نسل جدید بدون این‌که شعر و نثر قدیم و معاصر را که از دوره مشروطه به بعد است بخوانند دست به قلم می‌برند و بسیاری از این اشتباه‌ها در آثارشان دیده می‌شود، افزود: به‌طور مثال «را»ی نشانه مفعول را بعد از فعل می‌آورند در حالی که «را» علامت مفعول بی‌واسطه است و باید بعد از مفعول بیاید یا با فاصله یک شبه‌جمله. در بسیاری از موارد «را» را بعد از فعل به‌کار می‌برند که این غلط رایج و مصطلح امروز است که در داستان کوتاه، رمان و جاهای دیگر می‌بینیم.
غبرایی با بیان این‌که در فضای مجازی اشتباه‌ها بیشتر است، توضیح داد: در فضای مجازی هیچ کنترلی بر نوشته‌ها وجود ندارد و هیچ‌کس نیست که اشتباه‌ها را اصلاح کند. البته برخی از ناشران بزرگ نیز بر متن‌ها کنترلی ندارند. اشتباه‌ها در نوشته‌ها به فراوانی وجود دارد. اگر فرصت باشد آنها را می‌توان مدون کرد؛ به‌عنوان نمونه، «پیشخان» کتابفروشی را باید با «الف» بنویسند. اگر به منابع و مآخذ نگاه کنید «پیشخان» به معنای جلو خان، برآمدگی و برجستگی جلو میز است اما «پیشخوان» به معنای پیش‌خواننده است. این اشتباه بسیار رایج است و اغلب با «واو» می‌نویسند.
این مترجم درباره آسیب‌های درست ننوشتن گفت: در درازمدت به‌جای این‌که در داستان‌نویسی نثر شسته رفته کسانی مثل گلشیری را داشته باشیم، نثر اجق وجق و دور از زبان رایج فارسی جای آن نثر را خواهد گرفت. اگر نهادهای مسوول به فکر نباشند به‌طور مسلم در درازمدت آسیب‌های فراوانی به نثر فارسی وارد می‌شود.
وی یکی از راه‌های جلوگیری از آسیب‌های زبان را جذب ویراستار صاحب صلاحیت دانست و گفت: یکی از راه‌های جلوگیری در مطبوعات و نزد ناشران جذب ویراستاران صاحب صلاحیت است. از مارکز نقل است درست است که من داستان‌نویس هستم اما ممکن است کلماتی را درست ننویسم و این کار ویراستار است که آنها را درست کند. بنابراین رواج ویرایش و ویراستاری یک اصل است. باید به آن دامن بزنیم و هزینه کنیم. به‌خصوص روی صحبتم با ناشران بزرگ و نهادهایی مانند تلویزیون و رادیو است. در رادیو خوشبختانه هنوز کسانی از قدیم هستند که صاحب صلاحی هستند اما تلویزیون بسیار رها و شلخته است. اگر نثر شلخته فارسی به مرور زمان بدین شکل ادامه پیدا کند، ۲۰ سال دیگر ما نثر اجداد فرهیخته خود را فراموش می‌کنیم.
غبرایی درباره این‌که تغییرات زبانی مقتضی تغییر زمان است با بیان این‌که این مساله را به هیچ وجه نمی‌پذیرد، یادآور شد: این بحث میان ادیب و زبان‌شناس است. زبان‌شناسان می‌گویند، ترکیبات، تشبیهات، کلمات و عبارات جدید اگر در زبان به کار رود و مورد پذیرش مردم باشد باید آنها را پذیرفت؛ به‌عنوان مثال، اصطلاحی مانند «دوش گرفتن». این اصطلاحات مانعی ندارد، یا اصطلاحاتی که نسل جدید به کار می‌برد مانند «خفن» و امثال آن زمانی که مورد پذیرش عامه مردم باشد باید آنها را قبول کنیم، اینها به زبان غنا می‌بخشند و بحث غلط‌نویسی جداست یا به‌طور مثال در ساخت فارسی «زمین خوردن» داریم اما این «خوردن» به معنای عمل بلع غذا از راه دهان نیست اما ساخت زبان این را می‌گوید زمین خوردن. ما نمی‌توانیم سلیقه‌ای عمل کنیم و بگوییم «زمین رفتن». این مضحک و خنده‌دار می‌شود.
این مترجم با اشاره به این‌که زبان تابع سلیقه فردی و شخصی نیست. زبان هنجارهایی دارد که باید این هنجارها رعایت شود، افزود: این هنجارها مطابق دستور زبان است. آخرین کسی که دستور زبان مدون دارد استاد خانلری است که عموم اهل قلم آن را می‌پسندند و ممکن است کسانی ایرادهای کوچک به آن وارد کنند. بحث لغات و اصطلاحات جدید و تازه چیزی نیست که شخصا چندان مخالفتی با آنها داشته باشم یا خیلی‌های دیگر داشته باشند؛ بحث بر سر نحو زبانی است.
مهدی غبرایی درباره عملکرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی در زمینه درست‌نویسی گفت: فرهنگستان در برخی موارد عملکرد درستی دارد؛ آنجایی که مورد قبول عامه مردم است. فرهنگستان قدیم برخی لغات و اصطلاحات را پیشنهاد داده که با پذیرش عامه مردم روبه‌رو شده و این واژه‌ها جا می‌افتد مانند خودکار یا خودنویس و... . اینها جا افتاده و به درستی استفاده می‌شود اما مثلا فرهنگستان به‌جای «هلیکوپتر» واژه «چرخ‌بال» را پیشنهاد داده است که من نپسندیدم و عموم مردم هم که با آنها برخورد می‌کنم همچنان از «هلیکوپتر» استفاده می‌کنند. فرهنگستان در رابطه با بحث درست‌نویسی کاری نکرده است مگر این‌که موازینی را ارائه دهد. البته در خصوص درست‌نویسی آثاری را داریم مانند کتاب نشر دانشگاهی اما وقتی نهادی به یک نهاد اداری تبدیل می‌شود، کارهایی که انجام می‌دهد چندان مورد پسند عامه مردم نیست.
وی با اشاره به این‌که درست‌نویسی برای من در درجه اول اهمیت قرار دارد، گفت: من با تمام وجود سعی می‌کنم که هرچه درست‌تر و صحیح‌تر بنویسم. در این مورد کم و بیش چیزهایی نیز در فضای مجازی نوشتم و منتشر کردم اما به‌شکل مدون کاری نکردم، زیرا در صلاحیت خود نمی‌دانم. من مترجم هستم و سعی می‌کنم در ترجمه‌هایم درست‌نویسی را رعایت کنم. به نظر من دستور زبان و درست‌نویسی در وهله اولِ کار ترجمه است.
این مترجم در ادامه با بیان این‌که از پیشکسوت‌های ترجمه محمد قاضی، رضا سیدحسینی، ابوالحسن نجفی و نجف دریابندری چیزهایی آموختم، تصریح کرد: در دبیرستان رشته ادبی تحصیل کردم و علاقه‌مندی به نثر و شعر کهن به من کمک کرد که عبارات، اصطلاحات و تشبیهات درست را برگزینم. من در آغازِ کارِ ترجمه، اثر استاد خانلری را دوباره خواندم. این کتاب مجموعه مقالاتی دارد، مثلا درباره به کار بردن ضمیر منفصل «من» یا «او» آمده در زبان فارسی وقتی می‌گوییم «رفتم» یعنی «من رفتم» و احتیاج نیست «من» را به کار ببریم، و یا وقتی می‌گوییم «رفت» یعنی «او رفت» پس «او» احتیاج نیست. سعی کردم اینها را در کارهایم رعایت کنم.
وی در پایان درباره تاثیر اهل قلم در ترویج درست‌نویسی گفت: به‌طور قطع در این حوزه تاثیر دارند؛ چنانچه پیش از این من از امثال محمد قاضی، رضا سیدحسینی و دیگران یا نویسندگانی مانند صادق هدایت، صادق چوبک تا محمود دولت‌آبادی، احمد محمود و دیگران آموخته‌ام. در نتیجه اگر من یا عبدالله کوثری و منوچهر بدیعی درست بنویسیم دیگران هم شاید نکاتی از ما یاد بگیرند. امیدوارم کسانی که به زبان فارسی علاقه‌مند هستند هرچه بیشتر از گنجینه نثر فارسی استفاده کنند.
