بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:

بر مبنای علائمی مشهود، اردن در حال تغییر استراتژی خود در سوریه، در پرتو تحولات سیاسی و نظامی اخیر، است. در کانون این تغییر، آمادگی اردن برای اتخاذ یک رویکرد مستقل‌تر در تعامل با دولت بشار اسد قرار دارد. این کار با استفاده از روابط کاری خوب میان عبدالله، شاه اردن‌ و ولادیمیر پوتین برای تضمین آتش‌بس در جنوب سوریه، هدایت تلاش‌ها برای مصالحه بین دولت و گروه‌های شورشی میانه‌رو و رهبران قبایلی در جنوب، و تمرکز تلاش‌های نظامی ارتش اردن بر دولت اسلامی (داعش) و جبهه فتح شام (انصره) در منطقه بادیه سوریه، انجام می‌گیرد.

پیش از سفر به واشینگتن در 2 فوریه برای ملاقات کاری با رئیس جمهور جدید امریکا، عبدالله در 25 ژانویه به مسکو رفت تا با پوتین درباره اوضاع سوریه، نقش اردن در مبارزه با تروریسم و روند سیاسی سوریه در چارچوب مذاکرات آستانه (15 ژانویه) گفت‌وگو کند. شاه اردن همچنین درباره اوضاع جنوب سوریه هم با پوتین تبادل نظر کرد، منطقه‌ای که ثبات آن به طور مستقیم بر امنیت ملی اردن اثرگذار است. در سفر قبلی عبدالله به مسکو‌ که پس از آغاز حضور نظامی روسیه در بحران سوریه در سپتامبر 2015 انجام گرفت، او و پوتین به توافقی دست یافتند که ناظران منطقه آن را «توافق شرافتمندانه» خواندند، که طبق آن جنوب سوریه از عملیات نظامی روسیه مصون باشد و در عوض اردن از نفوذ خود بر مجموعه موسوم به ارتش آزاد و قبایل محلی استفاده کند تا جلوی پیشروی گروه‌های افراطی جهادی را در این منطقه بگیرد و عبور از مرز را برای عملیات ارتش سوریه تسهیل کند. 

در پی بازپس‌گیری شرق حلب در دسامبر و پیشروی کند ارتش عراق در آزادسازی موصل، اردن می‌خواهد مطمئن شود که جنگجویان فراری داعش به منطقه بادیه سوریه در مجاورت مرزهای اردن نفوذ نکنند. دو اردوگاه موقت آوارگان در مجاورت مرز اردن، نشان از استمرار تهدید برای این کشور دارد. امان معتقد است که هر دوی این اردوگاه‌ها مورد نفوذ عناصر داعش قرار دارند و می‌توانند به‌عنوان جایگاه حمله به داخل اردن، مورد استفاده قرار گیرند. در اکتبر گذشته، داعش مسوولیت یک حمله با خودروی انتحاری به پرسنل امنیتی اردن را که در حال عملیات امدادی در اردوگاه رخبان بودند، به عهده گرفت که چند کشته و زخمی از نیروهای اردنی به جا گذاشت. در ملاقات ترامپ و عبدالله در واشینگتن، رئیس جمهور امریکا یک طرح امریکایی را برای ایجاد منطقه امن با او در میان گذاشت و از نقش مهم اردن برای مبارزه با داعش گفت. با این که امان به این پیشنهاد مبهم امریکا واکنش رسمی نشان نداد، ولی چندان بی میل نیست که چنین منطقه امنی در جنوب سوریه ایجاد شود. اردن میزبان حدود 600 هزار آواره سوری است که هزینه‌های مالی کمرشکنی دارند و ایجاد این منطقه می‌تواند بخشی از این آوارگان را به بازگشت داوطلبانه به خانه‌هایشان ترغیب کند.

اما مساله مهم‌تر، پیام‌های مثبتی است که امان به دولت سوریه فرستاده است. در 30 دسامبر گذشته، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح اردن، سپهبد محمود فریحات به بی‌بی‌سی عربی گفت که افسران اردن و سوریه در تماس هستند و آموزش اردن به شورشیان مسلح با هدف مقابله با داعش انجام می‌گیرد، نه جنگ با دولت سوریه. او البته نسبت به ایجاد «کریدور زمینی ایران» از تهران به بیروت از طریق عراق و سوریه هم هشدار داد. در 9 فوریه، بسام البدارین، خبرنگار روزنامه القدس العربی چاپ لندن، مستقر در امان گزارش داد که مقام اطلاعاتی ارشد سوریه، علی مملوک، در یکی دوماه گذشته دست‌کم 4 بار به پایتخت اردن رفته است.

وقتی شورش‌های سوریه در مارچ 2011 آغاز شد، اردن از خواسته‌های آنها حمایت کرد. بعدتر، اردن به گروه موسوم به «دوستان سوریه» ملحق شد که خواستار کنار رفتن بشار اسد از قدرت بودند. دولت اردن همچنین اجازه تشکیل یک مرکز عملیات نظامی را برای نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا در نزدیک امان صادر کرد که در واقع مرکز هدایت عملیات شورشیان مسح در جنوب سوریه بود. گزارش‌های تائید نشده‌ای وجود دارد که اردن در هفته‌های اخیر، با هدف گشودن مجراهای ارتباطی با دولت سوریه، فعالیت‌های این مرکز را کاهش داده است.

در 4 فوریه، ارتش اردن اعلام کرد که هواپیماهای بی‌سرنشین آن مواضع مختلف داعش را در جنوب سوریه هدف قرار دادند، از جمله یکی از مواضعی که داعش کنترل آن را از ارتش سوریه گرفته بود. دمشق که معمولا از اردن به‌خاطر حمایت از گروه‌های شورشی انتقاد می‌کرد، درباره این عملیات اظهار نظری نکرد. علامت دیگری که به حمایت اردن از روند صلح آستانه دلالت دارد، این بود که مقامات اردنی در جلسه فنی در مذاکرات آشتی سوریه در آستانه (6 فوریه) حضور پیدا کردند. اردن تنها کشور عربی بود که روسیه به این مذاکرات دعوت کرد. 

در همین رابطه روزنامه اردنی الدستور از قول سرگی لاوروف در 12 فوریه گزارش داد که اردن به همگرایی جناح‌های مختلف در مذاکرات آستانه یاری می‌رساند. یک روز بعد، همان روزنامه گزارش داد که لاوروف بار دیگر بر نقش اردن در تاثیرگذاری بر شماری از گروه‌ها در جنوب سوریه تاکید کرد. اردن بر مشارکت خود در دور دوم مذاکرات آستانه در 16-15 فوریه تاکید کرد. 

به گزارش روزنامه اردن تایمز، عبدالله شاه اردن، در ملاقات با خبرنگاران در 5 فوریه، بر اهمیت برقراری آتش بس در جنوب سوریه تاکید کرد. با این حال، دولت اردن درباره افزایش ناگهانی درگیری‌ها در 13 فوریه در شهر درعا میان ارتش سوریه و گروه‌هایی از جبهه فتح شام اظهار نظری نکرد. مفسر سیاسی اردنی، محمد ابو رومان، در 6 فوریه در روزنامه الغد نوشت که دو تحول مهم، اردن را به اتخاذ یک رویکرد نظامی-استراتژیک جدید در جنوب سوریه وادار کرد. یک، حضور گروه «جیش خالد ابن ولید» وابسته به داعش در حوزه رود یرموک، در نزدیکی مرز اردن بود. تحول دیگر، مجموعه‌ای از حملات تروریستی است که در سال گذشته در اردن رخ داد و مسوولیت آنها را داعش به عهده گرفت. ابو رومان نوشت: در گذشته داعش مستقیما اردن را هدف قرار نمی‌داد. ولی با این تغییر، ما (اردنی‌ها) خود را در جنگ آشکار با داعش می‌یابیم. اردن با پیوستن به روند صلح آستانه و ارسال علایمی مبنی بر تغییر رویکرد خود به دمشق، به‌دنبال منافع خود است، با این پیش‌بینی که مذاکرات سیاسی با محوریت روسیه باعث تقویت و گسترش آتش‌بس شده و راه را برای مذاکرات ژنو که در 23 فوریه آغاز خواهد شد، باز می‌کند. حفظ صلح و ثبات در جنوب سوریه و حفاظت از مرزهای شمالی اردن، اولویت‌های اصلی امان هستند، مساله‌ای که وزیر خارجه این کشور، ایمن صفدی، در 9 فوریه اعلام کرد. او البته داشتن مذاکرات پنهان با مقامات تهران را برای حفظ امنیت مرزهای شمالی اردن، رد کرد. فعلا، هم واشینگتن و هم مسکو از نقش متعادل کننده اردن در سوریه حمایت می‌کنند.