بامدادجنوب- جواد شکریان:
سود بانکی، جرایم دیرکرد و نرخ سود تسهیلات بانکی موضوعاتی هستند که طی سال‌های اخیر به محل مناقشه و موضوع انتقاد مراجع تقلید از بانک‌ها و کارشناسان بانکی تبدیل شده‌اند. کارشناسان هم برخی به اجرای قانون بانکداری بدون ربا مورد تصویب شورای نگهبان از سوی بانک مرکزی استناد می‌کنند و برخی دیگر از شبهات فقهی در این‌باره سخن می‌گویند.
چندی پیش بود که برخی مراجع عظام در اظهاراتی صریح تاکید کرده بودند که نگرانی‌هایی در رابطه با دریافت جریمه دیرکرد از وام‌های بانکی دارند چراکه معتقد بودند در مواردی دریافت این جریمه‌ها حرام است. از سوی دیگر موضوع سودهای بانکی را مورد توجه قرار داده و گفته بودند که بانک‌ها یکی از موانع حل مشکلات اقتصادی هستند و با سودهای خود مردم را بیچاره کرده‌اند. در عین حال که دیرکرد وام حرام و یک نوع ربا بوده و نباید از مردم دریافت شود.
نظر رهبر انقلاب این است که عملیات بانکی که به تصویب مجلس شورای اسلامی و تائید شورای محترم نگهبان رسیده، اشکال ندارد.
آیت‌الله مکارم شیرازی هم درباره دریافت سودهای ماهیانه سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت بانکی معتقد است که چنانچه آیین‌نامه بانکی مربوط به عقود شرعیه عمل شود، حلال است و اگر مسوولان بگویند عمل می‌کنیم و دلیلی بر خلاف آن نباشد، کافی است.
آیت‌الله سیستانی در این‌باره معتقد است که سپرده‌گذاری در بانک در قالب یک قرارداد شرعی، اشکال ندارد؛ با این توضیح که اگر بانک خصوصی باشد، در همه سود می‌تواند تصرف کند و حلال است و اگر بانک دولتی باشد، نصف سود را باید به فقیر بدهد و نصفش را خودش بردارد.
با این حال برخی علما نیز نظر متفاوتی دارند. برای مثال مرحوم حضرت آیت‌الله العظمی خویی هم در این‌باره معتقد هستند که گذاشتن پول در بانک دولتی یا غیردولتی به شرط انتفاع چه به‌عنوان بهره باشد یا غیر آن حرام است ولی بدون شرط و قرار به‌طوری که اگر به او ندهند مطالبه نخواهد کرد جایز است ولو بداند که نفعی عاید او خواهد شد بلکه به امید نفع هم باشد حرام نیست.
پاسخ رئیس‌کل بانک مرکزی به شبهه ربوی بودن بانک‌ها
در همین حال و در جریان شدت گرفتن انتقادات از سوی برخی علما نسبت به ربوی بودن عملیات بانک‌ها و نحوه پرداخت سود بانکی، رئیس کل بانک مرکزی هر چند که مسایل مطرح شده را کاملا رد نمی‌کند، اما در این‌باره توضیحاتی ارائه کرد.
ولی‌الله سیف با اشاره به این‌که عملکرد بانک‌ها و انتقاد به آنها در بانکداری بدون ربا از دو بعد اقتصادی و ربوی قابل بررسی است، توضیح داد: از جنبه اقتصادی باید گفت وقتی کسی که پول خود را خرج نکرده و به‌عنوان پس‌انداز در بانک‌ها سپرده می‌کند ترجیح بر آن است تا در آینده بتواند از بازدهی آن استفاده کند؛ بنابراین اگر قرار باشد پولی در بانک‌ها نگهداری و برای آن عایدی در نظر گرفته نشود آنگاه پس‌اندازها کاهش پیدا می‌کند که در این حالت نتیجه‌ای برای شبکه بانکی به‌دنبال نخواهد داشت.
وی با بیان این‌که بانک‌ها در اقتصاد مانند سدی عمل می‌کنند که پول‌ها به‌ویژه منابع خرد را جمع‌آوری می‌کنند و در نهایت این منابع را ساماندهی کرده و به سمت سرمایه‌گذاری مثبت در کشور باید هدایت می‌کنند، خاطرنشان کرد: از این رو اگر بانک نباشد چنین اتفاقی نیفتاده و اقتصاد بانک‌محوری مانند ایران دچار مشکل خواهد شد. این در حالی است که از سوی دیگر بودجه دولت هم در حدی نیست که بخواهد حجم پروژه‌های موجود در کشور را پاسخگو باشد، در این شرایط نیاز به بانک و مکانیزم آن ضروری خواهد بود.
گاهی آنچه مطرح می‌شود تحریف شده است
رئیس‌کل بانک مرکزی در رابطه با مسائل مطرح شده پیرامون ربوی بودن عملکرد بانک‌ها نیز یادآور شد: هر‌چند که انتقاداتی در رابطه با بانکداری بدون ربا وجود دارد و در برخی زمینه‌ها نیز کاملا درست است اما ما بارها حضور مراجع عظام رسیده و از دغدغه‌های آنها باخبریم اما گاهی نوع مطالبی که حضورشان منعکس می‌شود و همچنین این‌که از منظر چه کسی مطرح خواهد شد کاملا متفاوت است و در مواقعی تحریف و به‌طور نادرست منعکس می‌شود به‌طوری‌که بخشی از مسائلی که مطرح می‌شود مبالغه و افراط شده است.
سیف با بیان این‌که در آیین‌نامه‌ای که برای اجرای بانکداری بدون ربا وجود دارد شبهه‌ای نیست، گفت: این آیین‌نامه به تصویب شورای نگهبان رسیده و از فیلترهای لازم عبور کرده است.
وی با بیان این‌که در شیوه اجرای آیین‌نامه‌ای بانکداری بدون ربا در برخی شعب بانک‌ها شبهاتی وجود دارد، افزود: اما در قانون برنامه ششم توسعه موضوع شورای فقهی که در گذشته بدون قانون ایجاد شده بود حل و فصل شده و اکنون قانونی است که می‌تواند ایفای نقش کرده و از این نهاد استفاده کافی برده شود.
سود بانکی متناسب با شرایط اقتصاد باید پرداخت شود
رئیس شورای پول و اعتبار به انتقادات مطرح شده در رابطه با نرخ بالای سود بانکی نیز پاسخ داد و گفت: در برخی اقتصادها نرخ سود بانکی پایین و در حد صفر نیز است، اما در اقتصاد ایران شرایط برای رسیدن به نرخ سود تسهیلات بانکی در حد تک‌رقمی فعلا وجود ندارد چرا که برخی عدم تعادل‌ها در حوزه بانکی مانع از این اتفاق می‌شود.
به‌گفته سیف، با توجه به تک‌رقمی شدن تورم در سال گذشته باید نرخ سود بانکی نیز به این سمت سوق پیدا کند اما زمانی که تورم تک‌رقمی پایدار و در حد پنج درصد و یا کمتر کاهش پیدا کند، می‌توان امیدوار بود که نرخ سود تسهیلات نیز متناسب با آن به این حد برسد.
