بامدادجنوب- الهام بهروزی:

تئاتر خیابانی گونه‎ای نوپا در تئاتر کشور است که آن‎گونه که باید نتوانسته است جایگاه خود را در جامعه بیابد، البته در این میان، بی‎توجهی مسوولان هم در گمنامی این هنر نمی‎تواند بی‎تاثیر باشد. تئاتر خیابانی را تئاتر «اعتراض» هم خوانده‎اند؛ چون این هنر بسیاری از مشکلات، آسیب‎ها و ناهنجاری‎های جامعه را به زبان اعتراض روایت می‎کند. هنری که از زندگی مردم و جامعه نشأت گرفته و چون آیینه‎ای آنها را در سطح جامعه منعکس می‎کند. این هنر عموما به آسیب‎های اجتماعی نظیر اعتیاد، طلاق، بزه‎کاری و ... می‎پردازد و برای مردم گذر با زبانی ساده و قابل فهم و بدون استفاده از هیچ دکور خاصی در محیطی رئال روایت می‎شود. 

هنری که می‏تواند بیشترین نقش را در جذب مخاطب تئاتر داشته باشد، چراکه این هنر عموما در مکان‎های عمومی و گذرها برای مردم کوچه و بازار که اصولا مخاطب نیستند، بلکه رهگذرند، به نمایش گذاشته می‎شود. تئاتر خیابانی که هنری اجتماعی است و بدون واسطه با جامعه در ارتباط است، اغلب آسیب‎ها و ناهنجاری‎هایی که جامعه با آن دست‎به گریبان است، به نمایش می‎گذارد تا افزون بر نمایش بعد زیبایی‎شناختی و هنری تئاتر، ذهن رهگذران را معطوف به آن موضوع کند و آنها را به تعمق و تفکر وادارد. 

تئاتر خیابانی متاسفانه هنوز نتوانسته کارکرد خود را به جامعه معرفی کند و نیاز است برای تحقق این مهم مدیران و مسوولان تئاتری نگاه خود را نسبت به تئاتر خیابانی تغییر بدهند و با دید بهتر و حرفه‎ای‎تری به آن بنگرند. این هنر که در اوایل قرن بیستم میلادی در کشورهایی چون شوروی و بعدها در فرانسه کاربرد سیاسی داشته و صرفا برای ترویج مفاهیم انقلابی و پرولتاریایی (پرولتاریا طبقه است از جامعه که هزینه زندگانی خود را منحصرا از فروش نیروی کار خود به‌دست می‌آورد نه از منافع یک سرمایه) و... شکل گرفت ولی در ادامه چون با مردم کوچه و بازار در ارتباط بود، بعد هنری به خود گرفت و برای نمایش آسیب‎ها و موضوعات اجتماعی به کار برده شد. با این اوصاف، این هنر از قابلیت‎های فراوانی برخوردار است و می‎تواند بسیاری از ارزش‎ها و تفکرات انسانی را ترویج دهد.

در بوشهر در سال‎های اخیر برخی از گروه‏های نمایشی به‎صورت حرفه‏ای و تخصصی به تولید تئاتر خیابانی مشغول هستند که از جمله این گروه‏ها می‎توان به گروه‏های «نامیرا» و «ایلیا»ی بندر گناوه اشاره کرد. گروه نمایشی «ایلیا» به‎سرپرستی محمد مظفری، نویسنده، پژوهشگر و کارگردان تئاتر در سال جاری همچون سال گذشته بسیار پرکار و موفق ظاهر شده است. این گروه نمایش امسال در جشنواره‏های معتبری چون ششمین جشنواره تئاتر آیینی رضوی (یاسوج) با نمایش آیینی «برای حکیمه» به نویسندگی و کارگردانی محمد مظفری، بیست و چهارمین جشنواره بین‎المللی تئاتر کودک و نوجوان (همدان) با اثری به‎نام «عروسک سهیلی» به نویسندگی و کارگردانی محمد مظفری و هجدهمین جشنواره تئاتر آیینی-سنتی (تهران) با نمایش «سهیلی» حضور دارد. 

محمد مظفری از معدود هنرمندان بوشهری است که توجه ویژه‎ای به تئاتر خیابانی دارد. این هنرمند همچنین نقش موثری در زنده بودن و پویایی هنر تئاتر گناوه ایفا می‎کند و همواره در این سال‏ها کوشیده تا با تولید آثار خیابانی با موضوعات اجتماعی و متاثر از آیین‎های بومی و مذهبی نگاه رهگذران و مردم کوچه و بازار را به تئاتر جذب کند اما در این میان نباید این نکته را نادیده گرفت که شوربختانه جدیتی که هنرمندان بوشهری در تولید تئاتر خیابانی برای حضور در جشنواره‎ها دارند، برای اجرای این آثار در مکان‎های عمومی در درون استان ندارند، هر چند در برخی از ماه‏های خوش آب و هوا شاهد اجرای تعدادی تئاتر خیابانی در سطح استان هستیم اما اجرای این تعداد تئاتر خیابانی نمی‎تواند نگاه عوام را به تئاتر جذب کند. بنابراین انتظار می‎رود که انجمن هنرهای نمایشی استان و مسوولان فرهنگی و استانی برای ترویج و معرفی تئاتر خیابانی که بسیار در جذب مخاطب موثر است، نگاه ویژه‎تر و از نظر مالی حمایت‎های بیشتری داشته باشند تا در بیشتر ایام سال شاهد اجرای تئاترهای خیابانی در سطح شهر باشیم و بتوانیم از این طریق نگاه مردم را به هنر تئاتر که هنری فاخر و ارزشی است، بیشتر جذب کنیم. در خصوص تئاتر خیابانی و وضعیت آن در استان گفت‎وگویی را با محمد مظفری صورت دادیم که در ادامه می‎آید.

تئاتر خیابانی در حوزه نمایش کشور مثل بچه‌های خیابانی است! چون جدی گرفته نمی‌شود. جایگاهش در میان دولتی‌ها و متولیان تئاتر جدی گرفته نمی‌شود. برخلاف آن مردم خیلی تئاتر خیابانی را دوست دارند و آن را جدی می‌گیرندولی خب چیزی که در حوزه فرهنگی خیلی مهم نیست، خواست مردم است!!!

این‌طور نیست اتفاقا تنها گروهی که اجرای عمومی نمایش‌هایش در طول سال مستمر است گروه نمایشی ایلیاست؛ چه در حوزه نمایش صحنه‌ای و چه خیابانی. بنابراین در کنار حضور در جشنواره‎ها به اجرای عمومی هم توجه ویژه داریم. البته ما فقط می‌توانیم اجرای عمومی با تعداد محدود داشته باشیم و برای اجرای عمومی در تمام استان و به تعداد زیاد نیاز به حمایت است که کسی حمایت نمی‌کند. برای مثال ما برای دهه کرامت نمایشی آیینی-‌مذهبی آماده کردیم و از خیلی‌ها خواستیم که کمک کنند تا نمایش اجرای عمومی شود ولی هیچ‌کس جواب مثبت نداد به‌جز سازمان بسیج هنرمندان. شما می‌دانید نمایش خیابانی مثل نمایش صحنه‌ای نیست که بلیت‌فروشی شود پس درآمدی ندارد و برای اجرای عمومی حتما باید حمایت صورت گیرد. البته یکی از سازمان‌هایی که یکی دو سال گذشته خوب از نمایش‌های خیابانی حمایت کرده و به‌صورت تخصصی در حوزه آسیب‌شناسی از گروه‌های خیابانی حمایت می‌کند، معاونت اجتماعی و پیشگیری از جرم دادگستری بوده است.

تئاتر خیابانی در کشور نوپاست، متولی خاصی ندارد، جدی گرفته نمی‌شود، اعتبار و پشتوانه مالی ندارد و نیاز است که مدیران تئاتری به آن با دید بهتری نگاه کنند و بودجه مشخصی برای آن در نظر گرفته شود.

انجمن هنرهای نمایشی استان تعامل خوبی با گروه‎های نمایشی که در زمینه تئاتر خیابانی کار می‎کنند، دارد ولی خود انجمن هم از نبود اعتبار رنج می‎برد، پس با کدام اعتبار می‎تواند به گروه‌های خیابانی کمک کند؟!!

موضوعات اجتماعی مهم‌ترین دغدغه من در تولید آثار خیابانی است، چون اعتقاد دارم برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی هنر بهترین کارکرد را می‌تواند داشته باشد. این هنر را کشور‌های توسعه‌یافته خیلی وقت است دارند عملیاتی می‌کنند ولی در کشور ما خیلی جدی گرفته نمی‌شوند. بنابراین تئاتر به‌خصوص تئاتر خیابانی که قابلیت اجرا در هر مکانی را دارد، می‌تواند به‌عنوان یک رسانه موثر در پیشگیری از آسیب‌ها و آموزش شهروندان نقش پررنگی ایفا کند. 

مردم با نمایش‌های خیابانی ارتباط خوبی برقرار می‌کنند. ویژگی خاص این گونه نمایشی این است که شما از کسی دعوت نمی‌کنید که برای دیدن نمایش به محل خاصی بیاید، بلکه این گروه اجرائی است که به بین مردم می‌رود و به اجرا می‎پردازد. همه جامعه در هر سن و قشری مخاطب نمایش خیابانی هستند  و ما سعی کردیم در این سال‎ها با تولید آثار متنوع نظر مردم را به این هنر جذب کنیم.

این نمایش آیینی برگرفته از آیین‌های دیرین مردم استان است که آن را در قالب نمایشی میدانی و آیینی برای حضور در هجدهمین جشنواره آیینی‌سنتی آماده کرده‌ایم. امیدوارم بتواند نماینده موفقی برای تئاتر استان و گناوه باشد.

چون مخاطب تئاتر خیابانی مردم هستند، مخاطب شما در تئاتر خیابانی آدم‌هایی هستند که شادی، غم، اضطراب، دغدغه و دلمشغولی‌های‎‎شان را با تو در میان می‌گذارند. با بازیگران نمایش همذات‌پنداری می‌کنند و همراه می‌شوند. با نمایش می‌خندند، گریه می‌کنند، می‌رقصند. یاد می‌گیرند و بحث  و البته بازی می‌کنند. در تئاتر خیابانی همه چیز شفاف است، هیچ چیز را نمی‌توان از دید مخاطب پنهان کرد.

یکی از دغدغه‌های من در حوزه نمایش آیین است. حدود ده سال است که ضمن پژوهش دراین حوزه نمایش‌های زیادی را نیز نوشته و اجرا کرده‌ام. متاسفانه آیین‌ها، مراسم دیرین ما به علت بی‌توجهی در حال فراموشی هستند و از نظر من تنها راه نجات آنها توسل به هنر است، به‌خصوص هنر نمایش. البته خیلی از آیین‌ها را باید ثبت کرد که در همین زمینه دو سال پیش کتاب «بوشهر؛ سرزمین آیین و مراسم» را چاپ کردم که شامل بیش از ۳۰ آیین و بازی نمایشی است.

تئاتر با جشنواره متولد شده و رشد کرده است. در یونان ببینید تئاتر از دل همین جشن‌ها بیرون آمد. جشنواره جزئی از تئاتر است، پس نمی‏توان آن را از تاتر گرفت. اجرای عموم و جشنواره باید هر دو باشد تا تئاتر نفس بکشد. 

در پایان باید بگویم که در مملکت ما وقتی پای مشکلات به میان می‌آید، خیلی‏ها می‌گویند باید کار فرهنگی کرد ولی به عمل که می‌رسد هیچ‌کس حاضر نیست کاری کند. بله، درست است، برای حل بسیاری از مشکلات، آموزش شهروندان و... کار فرهنگی جواب می‌دهد ولی نه با سخنرانی! در میدان عمل است که این اتفاق می‌افتد. پس آستین‌ها را بالا بزنید و کار فرهنگی کنید. برای کار فرهنگی هم باید از ابزارش استفاده کرد که هنر است.

در پایان بر اساس این گفت‎وگو نتیجه می‏گیریم که شوربختانه تئاتر خیابانی با وجود این‎که می‎تواند در انعکاس بسیاری از کاستی‏ها و همچنین ترویج ارزش‎ها و فرهنگ‎ شهروندی بسیار موثر ظاهر شود، همچنان در انزوا به‎سر می‎برد، انتظار می‎رود مسوولان از این ظرفیت هنری در راستای فرهنگ‎سازی و پیشگیری از بسیاری از آسیب‎های اجتماعی بیشتر از پیش استفاده کنند.