الهام بهروزی

«خواب بی‌گاه» تازه‌ترین مجموعه‌شعر اسکندر احمدنیا، شاعر آیینی و سپیدسرای بوشهری است که بهمن‌ماه 1400 به همت انتشارات «نای‌بند» راهی بازار شعر شد. اسکندر احمدنیا بیش از پنج دهه است که در دنیای شعر سیر می‌کند. از این شاعر و روزنامه‌نگار تاکنون پنج اثر به نام‌های به‌نام‌های «سرگردان ساعت چهار» (انتشارات شروع، سال ۸۵)، «شرحی بر منظومه‌ کلاغا» (انتشارات شروع، سال ۸۶)، مجموعه شعر آزاد «از خشک لب‌های دجله» (صحیفه‌ی خرد، سال ۹۳)،«تغزل گلگون حرم» (صحیفه‌ی خرد، سال ۹۶) و «دور از چشم ماهی‌ها» (زمزمه‌های روشن، سال 98) منتشر شده است.

از ویژگی‌های شعری احمدنیا می‌توان به زبان خاص سروده‌هایش اشاره کرد. افزون بر این، این شاعر علاقه زیادی به تصویرسازی زادگاهش (بوشهر) با زبانی آهنگین و خیال‌انگیز دارد؛ به‌گونه‌ای که بومگرایی یکی از مشخصه‌های شعری اوست. بیشتر سروده‌هایش جوششی است و آنی به وی الهام می‌شود. احمدنیا پیش از این در گفت‌وگویی اشاره کرده است که برای شعرهایش عنوان انتخاب نمی‌کند؛ چون بر این باور است که «هر شعر، نوشته و مطلبی را باید مخاطب درک کند و ایرادهای ساختاری معنایی و... آن را دریابد.»

احمدنیا شاعری خوش‌قریحه است که در سال‌های اخیر سعی کرده با طمانینه به انتشار آثارش مبادرت ورزد. وی تازه‌ترین مجموعه‌شعری خود را با عنوان «خواب بی‌گاه» در 167 صفحه امسال راهی بازار شعر کرده تا سروده‌های جدید خود را با مخاطبانش به اشتراک بگذارد. این اثر، شامگاه دوشنبه، 16 اسفندماه در آیینی با حضور منتقدان و ادب‌دوستان بوشهری به همت کارگاه شعر «آهنگ دیگر» حوزه هنری استان بوشهر رونمایی شد.

غلامرضا ابراهیمی، دبیر کارگاه شعر «آهنگ دیگر» حوزه هنری بوشهر در بخش نخست آیین رونمایی از کتاب «خواب بی‌گاه» با خوانش شعری از اسکندر احمدنیا در معرفی این شاعر پیشکسوت گفت: اسکندر احمدنیا از جمله شاعران آیینی استان است که حدود چهار دهه در عرصه شعر و روزنامه‌نگاری استان فعالیت می‌کند و تاکنون از این شاعر کتاب‌های «سرگردان ساعت چهار» در سال ۸۵، «شرحی بر منظومه‌ کلاغا» در سال ۸۶، مجموعه شعر آزاد «از خشک‌لب‌های دجله» در سال ۹۳ و «تغزل گلگون حرم» در سال ۹۶ و مجموعه شعر «دور از چشم ماهی‌ها» در سال ۹۸ منتشرشده است.

عبدالله رئیسی، منتقد ادبی و شاعر بوشهری نیز در ادامه این آیین در بازشناسی جایگاه احمدنیا در عرصه شعر استان بوشهر توضیح داد: اسکندر احمدنیا از شاعران نام‌آشنای بوشهر است که نامش با شعر نو در بوشهر گره‌خورده است و او را باید از شاعران پرکار نسل دوم شعر بوشهر بدانیم. او از نیمه‌ دوم دهه‌ چهل و به‌واسطه‌ حضور در کلاس‌های درس علی ‌بابا‌چاهی در دبیرستان‌های بوشهر، سرودن شعر را آغاز کرد و اکنون حدود پنج دهه است که به‌طور مستمر در هوای شعر نفس می‌کشد.

به گفته وی، احمدنیا از اواخر دهه هفتاد، به جهان و زبان تازه‌ای در شعرش رسید که من آن را متأثر از جریان‌های نوپدید و جدی شعر معاصر در اواخر دهه هفتاد ازجمله شعر زبان، شعر پسا نیمایی، شعر هفتاد و ... می‌دانم.

رئیسی با اشاره به جنبه‌های فردی و اجتماعی شعر احمدنیا افزود: شعر احمدنیا پیوندهای عمیقی با زندگی فردی شاعر وزندگی اجتماعی ما دارد. ازاین‌رو، می‌توان شعر او را شعر زندگی نامید؛ شعری که سرشار از عناصر بیرونی، دم‌دست، پیرامونی، بومی و دریایی است و رد پای این عناصر را نه‌فقط در این کتاب، بلکه در دو مجموعه شعر قبلی وی یعنی «سرگردان ساعت چهار» که در سال 1385 چاپ کرد و مجموعه شعر دوم او «دور از چشم ماهی‌ها» که در سال 1398 منتشر شد نیز می‌توان یافت.

این متنقد ادبی به جریان‌های شعری معاصر شاعر کتاب اشاره و تصریح کرد: شعر احمدنیا از بین تمام جریان‌های شعری، به‌دلیل نثروارگی، شهود شاعرانه، تخیل ناب و بدوی و تمایل به‌نوعی فرم‌گریزی بیشترین قرابت و نسبت را با جریان موج نو و به‌ویژه شعر احمدرضا احمدی دارد.

وی با تاکید بر اینکه در شعرهای احمدنیا، امر پیش اندیشیده‌ای وجود ندارد، گفت: چراکه او می‌خواهد جهان را با چشم خود ببیند و سرودن شعر با زبان ِخود، هنر ِ بزرگ احمدنیا در شعر است. شعر احمدنیا عمدتا شعری نوستالژیک است؛ او با حرف زدن از هر چیزی، بلافاصله آن را به کانون دلتنگی می‌کشاند و این ویژگی به‌طورکلی ریشه در جهان ذهنی وی دارد.

رئیسی در پایان نیز با اشاره به وجه غریزی شعرهای احمدنیا در سه کتاب منتشرشده اخیر خاطرنشان کرد: در شعرهای احمدنیا برتری ناخودآگاه بر خودآگاه کاملا محسوس است؛ چراکه او شاعری فطری و غریزی است و جنبه‌های بدوی و ناب در شعر او بسیار پررنگ است.

علیرضا عمرانی دیگر سخنران این برنامه بود. این شاعر با اشاره به برخی مؤلفه‌های مشترک سروده‌های کتاب «خواب بی‌گاه» با نگاهی تاریخی به جنبش‌های ادبی معاصر و نیز جریان شعر موج نو در دهه چهل، رویکرد آقای احمدنیا را در این مجموعه شعر، نزدیک به ویژگی‌ها و کارکردهای زبانی این جریان ادبی دانست.

به گفته این شاعر، در شعر احمدنیا اشیا در جای خود قرار دارند و نماینده چیزی دیگر نیستند؛ یعنی همان‌گونه که ‌موج نو از نمادگرایی اجتماعی می‌گریزد؛ شعر احمدنیا هم حضور اشیا را در دنیایی آزاد می‌خواهد و نمی‌پسندد که در خدمت آرمانی‌های مطرح اجتماعی یا بینش‌های مطلق باشد.

عمرانی با تاکید بر اینکه در این کتاب احضار ادوات و لوازم دنیای کودکی در پی به تصویر کشیدن تفکری ریشه‌دار و هدفمند دیده می‌شود، افزود: همچنین گاهی تصاویر در خدمت بیان مفهومی پارادوکسیکال درآمده که با عبور از رئالیسم به سورئالیسم در پی خلق فضایی است که درنهایت به ابهام شاعرانه که در موج نو به9‌خصوص کارهای احمدرضا احمدی هم دیده می‌شود، منجر می‌شود. از طرفی دیگر، در شعر احمدنیا با برش‌هایی از زندگی روبرو هستیم که شاعر با اشاره جغرافیایی و تاریخی تجربه زیستی خود را در متن این برش‌های کوتاه به روایت می‌کشد. روایتی که گاه در شعر در بی‌آغازی و بی‌پایانی متن پی‌ریزی می‌شود و این رویکرد در شعر موج نو بسیار دیده می‌شود که در آنجا در دایره یک طرح داستانی، این مهم ارائه می‌شود.

این شاعر و منتقد ادبی با اشاره به اینکه شعر احمدنیا در این کتاب شعری است که ساختار نحوی مشخصی دارد، تصریح کرد: گاهی تکرار برخی سطرها در راستای تائید و نه تکمیل، روند ادامه‌دهی شعر را برای خواننده آسان می‌سازد و مخاطب را در خوانش شعر خویش مشارکت می‌دهد.

وی همچنین در خصوص برخورد احمدنیا با زبان گفت: زبان احمدنیا دارای هویت و امضای مشخص خود شاعر است که توانسته با رفتاری غیرمتعارف گاه از طریق ساختمان افعال روابط تازه‌ای را با دیگر اجزای زبان برقرار سازد و به‌گونه‌ای از طریق قاعده‌‎کاهی نحوی، خودکاری زبان را از کار بیندازد و این ضرورتی است که در شعر سپید موردتوجه قرار می‌گیرد.

عمرانی در پایان با ذکر نمونه‌هایی برخورد احمدنیا را با موسیقی درونی و تصاویر شعری و ... مورد بررسی قرار داد.

در بخش بعدی این آیین هم رضا معتمد، شاعر، منتقد ادبی، روزنامهخ‌نگار و مدیر انتشارات نای‌بند با اشاره به پیشینه شاعری اسکندر احمدنیا و خدمات فرهنگی او به استان بوشهر، انتشار کتاب «خواب بی‌گاه» را ادای دینی به این شاعر و نویسنده دانست و افزود: اشعار مجموعه شعر خواب بی‌گاه از وزانت و جایگاه خوب و قابل احترامی در شعر امروز بوشهر و ایران برخوردار است.

اسکندر احمدنیا، خالق مجموعه‌‎شعر «خواب بی‌گاه» نیز با قدردانی از زحمات حوزه هنری استان بوشهر خاطرنشان کرد: بابت رونمایی کتاب از آقای امید پارسایی فر و همه کارمندان این نهاد انقلابی و فعال و پرکار، آقای غلامرضا ابراهیمی، مدرس کارگاه و مجری برنامه و آقایان رضا معتمد، علیرضا عمرانی، عبدالله رئیسی منتقدان صاحب‌نظر هم‌استانی و دیگر دوستان حاضر در نشست صمیمانه قدردانی می‌کنم..

در بخش پایانی آیین رونمایی از مجموعه‌شعر «خواب بی‌‎گاه» بعد از خوانش شعر از سوی اسکندر احمدنیا، علی هوشمند، سبحان زنگی، بهراد باغبانی نیک، زهرا تعجب، اعظم چمکوری، این اثر رونمایی شد.