داود علیزاده
لاک‌پشت‌های ایران گونه‌های در خطر انقراضی هستند که در فهرست اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند، خلیج‌فارس زیستگاه پنج گونه لاکپشت دریایی است که از میان این گونه‌ها لاک‌پشت‌های منقار عقابی در بوشهر بیشتر از دیگرگونه‌ها یافت می‌شود. هرساله این‌گونه جانوری از اواسط اسفندماه تا اوایل تابستان در سواحل استان بوشهر تخم‌گذاری می‌کنند. اگرچه این گونه‌های جانوری در معرض انقراض قرار دارد اما در سال‌های اخیر با آگاهی بخشی و آموزش‌های لازم و همچنین تدابیر محافظتی تخریب لانه‌های آن‌ها در فصل تخم‌گذاری کاهش چشمگیری داشته است. این روزها مردم بومی بیش از گذشته با ارزش زیستی و ذاتی لاک‌پشت‌های دریایی آشنایی دارند، هرچند برخی افراد نیز خوردن معتقدند تخم و حتی خود لاکپشت برای سلامتی و طول عمر مفید است و این باور غلط بلای جان این‌گونه‌های ارزشمند شده است
با همه این احوال سازمان حفاظت محیط‌زیست در راستای وظیفه ذاتی خود در زمینه حفاظت از حیات‌وحش از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ حدود هزار و ۴۳۰ لاکپشت را در آب‌های نیلگون خلیج‌فارس تگ گذاری (علامت‌گذاری) کرده است.
همان‌طور که ذکر شد، تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها در خلیج‌فارس از اواسط اسفندماه آغاز می‌شود و تا مردادماه ادامه دارد که این روند در دریای عمان تا شهریورماه ادامه دارد، معمولا هر لاکپشت به‌طور متوسط بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ تخم می‌گذارد که اگر در جای مناسبی قرار نگیرند احتمال آب‌گرفتگی لانه و حمله موجوداتی همچون شغال و سگ به تخم‌ها وجود دارد که با این روند تخم‌ها از بین می‌روند، درواقع این‌ها عوامل تهدید قبل از به دنیا آمدن جوجه‌ها از تخم است درحالی‌که اگر جوجه‌ها سالم سر از تخم بیرون بیاورند عوامل تهدیدشان تغییر می‌کند.
سرپرست دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره اقدامات سازمان در فصل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها گفت: با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در دفتر حفاظت از سواحل و زیست‌بوم‌های دریایی، کار پایش زیستگاه‌های تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی به‌صورت مداوم انجام می‌شود، این امر در حال حاضر در استان بوشهر با حمایت بخش صنعت و معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها از سال ۱۳۹۱ آغاز و هرساله اجرا می‌شود.
محمد طالبی متین با اشاره به پایش هرساله این گونه در خلیج‌فارس و دریای عمان افزود: در استان هرمزگان نیز از سنوات قبل پایش مناطق تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی در جزایر قشم و کیش با همکاری سازمان منطقه آزاد انجام‌شده که با توجه به تعدد مناطق تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی در جزایر و سواحل این استان، برخی از مناطق جدید از سال ۱۳۹۸ تاکنون مورد پایش قرارگرفته است، البته با توجه به هزینه‌بر بودن فعالیت‌های پایشی در این مناطق، لزوم مشارکت علاقه‌مندان در حوزه زیست‌بوم با هماهنگی ادارات کل استان‌ها بسیار مفید است.
وی ادامه داد: در استان سیستان و بلوچستان پایش‌ها از سال ۱۳۹۳ آغاز شد و به‌صورت مرتب در حال انجام است، در سال ۱۳۹۸ دبیرخانه لاک‌پشت‌های دریایی با مشارکت منطقه آزاد چابهار در این استان تشکیل شد و تمام فعالیت‌های پایشی در حوزه لاک‌پشت‌های دریایی در سواحل کشور به این دبیرخانه منعکس و موجب تجمیع اطلاعات و برنامه‌ریزی مناسب‌تر و نیز تداوم همکاری‌ها در زمینه پایش در استان‌های ساحلی جنوب کشور شده است.
طالبی متین درباره آمار جمعیتی لاک‌پشت‌ها گفت: بر اساس پایش‌های صورت گرفته از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ در استان هرمزگان حدود ۲۰۰ لاکپشت منقار عقابی تگ گذاری (علامت‌گذاری) شده است این در حالی است که سایر گونه‌های لاکپشت دریایی در این استان تخم‌گذاری نمی‌کنند.
وی با بیان اینکه از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ در استان هرمزگان حدود ۲۰۰ لاکپشت منقار عقابی، در استان بوشهر از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ بیش از هزار لاکپشت منقار عقابی و بیش از ۳۰ لاکپشت سبز تگ گذاری و بازیابی شده‌اند افزود: در استان بوشهر از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ بیش از هزار لاکپشت منقار عقابی و بیش از ۳۰ لاکپشت سبز تگ گذاری و بازیابی شده‌اند، در استان سیستان و بلوچستان نیز حدود ۲۰۰ لاکپشت سبز در طول سالیان گذشته تگ گذاری شده‌اند که تمامی این فعالیت‌ها همراه با حفاظت از لانه‌ها و در صورت لزوم ایجاد هچری سایت در برخی ایستگاه‌ها بوده است.
هچری سایت‌ها، مکانی حفاظت‌شده و محصور هستند که تخم لاک‌پشت‌ها را در آن نگهداری می‌کنند تا به جوجه تبدیل شوند.
وی درباره اینکه از پنج گونه لاکپشت در آب‌های خلیج‌فارس کدام گونه بیشتر در معرض انقراض قرار دارد گفت: وقتی گونه‌ای در معرض خطر انقراض قرار می‌گیرد یعنی که به‌طورکلی در معرض انقراض بوده و این تهدید دارای شدت و ضعف نیست، منظور این است که عبارت در معرض خطر انقراض، سطحی از حفاظت را برای گونه‌ها ایجاد می‌کند که اهمیت آن‌گونه را در حفاظت مشخص می‌کند.
به گفته وی تمامی گونه‌های لاکپشت دریایی در معرض خطر انقراض بوده و برای سازمان حفاظت محیط‌زیست دارای اهمیت یکسانی هستند اما جمعیت این لاک‌پشت‌ها در مناطق مختلف متفاوت است، به‌عنوان‌مثال لاکپشت منقار عقابی، بیشترین جمعیت تخم‌گذار و لاکپشت سبز، بیشترین جمعیت تغذیه‌کننده را در آب‌های ایران در خلیج‌فارس دارند، اما در آب‌های دریای عمان، تعداد لاک‌پشت‌های سبز افزایش‌یافته است، لاکپشت چرمی و سرخ کمترین تراکم و حضور را در آب‌های ایرانی ثبت کرده‌اند.
سرپرست دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره اقدامات سازمان برای حفاظت از تخم لاک‌پشت‌ها گفت: معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها با همکاری استان‌های ساحلی و محققان دانشگاهی هرساله پایش و روش‌های به‌روز حفاظتی مانند پایش، رفع تهدیدات و در صورت لزوم احداث هچری سایت در زیستگاه‌های شاخص تخم‌گذاری مانند جزایر هنگام، پارک ملی دیر نخیلو و پارک ملی دریایی نایبند را انجام می‌دهد.
به گفته وی در برخی مناطق نیز برای حفاظت بهتر، حضور گردشگران را محدود و یا ممنوع می‌کنند تا در زمان تخم‌گذاری آن‌ها، کمترین اثرات منفی بر روی زیستگاه‌های تخم‌گذاری را شاهد باشیم و در کنار امور حفاظتی هرساله به‌طور مداوم برگزاری کارگاه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی روش‌های حفاظت از لاک‌پشت‌ها و سایر آبزیان مهم توسط معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها، ذینفعان و حتی سمن‌ها و محققان دانشگاهی و با هماهنگی استان‌ها انجام می‌شود.
طالبی متین درباره خورده شدن تخم لاک‌پشت‌ها توسط انسان‌ها با اعتقاد بر مفید بودن آن برای سلامت گفت: در ارتباط با اعتقادات و رسوم دیرینه، برخی موارد نه‌تنها در ارتباط با تخم لاک‌پشت‌ها چه‌بسا برای بسیاری از گونه‌ها وجود دارد، برخی از این اعتقادات نشات گرفته از سودجویانی است که به دنبال کسب درآمد هستند لذا معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها با برگزاری کارگاه‌ها و آگاهی‌رسانی متعدد به جوامع محلی و همچنین پایش مداوم سواحل شاخص در زمان اوج تخم‌گذاری، از برداشت تخم جلوگیری کرده است به‌طوری‌که درگذشته در استان بوشهر صدها لانه تخلیه می‌شد و امروزه به کمتر از پنج لانه در تمام فصل زادآوری رسیده است.
به نقل از یورو نیوز به تازگی نیز سازمان محیط زیست و مناطق حفاظت شده امارات برای اولین بار در خاورمیانه وضعیت حدود ۲۰۰ لاکپشت را در زمینه تاثیرات آلاینده‌های پلاستیکی بررسی کرده است.
این مطالعه نشان داد که ۷۵ درصد تلفات لاک‌پشت‌های سبز و ۵۷ درصد مرگ و میر لاک‌پشت‌های پوزه عقابی که گونه‌ای به شدت در خطر انقراض است، به خاطر خوردن زباله‌های دریایی از جمله کیسه‌های پلاستیکی، درب بطری، طناب و تورهای ماهیگیری بوده است.
این مطالعه همچنین نشان داد که لاک‌پشت‌های دریایی سبز بیشترین تمایل را به خوردن کیسه‌های پلاستیکی و طناب‌ها دارند؛ چرا که این اشیاء شبیه عروس‌های دریایی و چترهای دریایی است. اما لاک‌پشت‌های سرپهن درب بطری‌ها و سایر قطعات کوچک پلاستیک سخت را می‌خورند که به حلزون‌ها و دیگر بی‌مهرگان دریایی شباهت دارد.
