فاطمه آبادی
بوشهر شهری است که هنوز نتوانسته به چهره زیبای شهری آنطور
که باید و شاید دست بیابد. این بندر کهن با وجود جای دادن جاذبههای طبیعی و
تاریخی ولی همچنان در حوزه شهری با چالشهای عدیدهای مواجه است. این در حالی است
که این شهر بهدلیل برخورداری از سواحل زیبا و بافت تاریخی چشنواز با معماری
منحصربهفرد، فرصت کمنظیری برای زیباشدن دارد.
بدیهی است در مبلمان و زیبایی شهری، پلهای هوایی، پارکها،
پیادهروها، نورپردازیها، المانها و... نقش شگرفی ایفا میکنند. در بوشهر در
زمینه ساحلسازی و نورپردازی برخی از معابر شهر در سالهای گذشته اقداماتی صورت
گرفته است و ولی در بیشتر مناطق آن، بهدلیل بیسلیقگی مدیریت شهری با چهره چندان
خوشایندی مواجه هستیم که امید میرود شهردار جدید شهر با تکیه بر دانش روز شهرسازی
و خردجمعی همت خود را در زمینه زیباسازی شهری و مبلمان آن به کار گیرد.
در چند سال اخیر یکی از نقدهایی که به ساختار شهری بوشهر
وارد شده است، وجود المانهای بدقواره و ناهمگون با فضای شهری است. این در حالی
است که المانها یکی از اجزای اصلی شهرسازی محسوب میشود. از اینرو، طراحی، ساخت
و جانمایی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است و بایستی دارای نظام هندسی و تعادل
پایدار و زیبا و شکیلی باشد؛ چراکه این المانها سمبلی برای شناخت شهرها در منطقه
مورد نظر خود بهشمار میروند.
با اندکی واکاوی، مشخص میشود که برخی از المانهای نصب شده
در شهر بوشهر، نتوانسته کشش لازم را برای تماشا در میان شهروندان و رهگذران ایجاد
کند. این در حالی است که یکی از خصوصیت المانها جذب نگاه رهگذران و لذت دادن و ایجاد
مفاهیم و معانی متنوع در ذهن آنهاست. بنابراین اگر مدیریت شهری و متولیان گردشگری
استان در پی این هستند که شهر بوشهر را بهعنوان یک شهر توریستی مطرح و معرفی
کنند، بایستی به طراحی و جانمایی المانهای این شهر توجه جدی کنند؛ زیرا نقش موثری
در جذب گردشگران دارد.
به عقیده کارشناسان و متخصصان مدیریت شهری، المانهای شهری معرف
هویت و گاه بخشی از تاریخ یک شهر هستند، از اینرو، در شناخت منطقه نقشآفرین
هستند. بسیاری از این المانها برگرفته از اتفاق یا تاریخچهای خاص در محل مورد
نظر هستند و به نکتهای خاص در آن محل
اشاره میکنند و با تاریخچهای عجین اشدهاند. بنابراین ذهن با برده شدن نام منطقه،
ناخودآگاه بهدنبال شاخصهها و ویژگیهای بارز آن منطقه، المان شهری مورد نظر را
در خود تصویرسازی میکند.
المانهای شهری در مجموع به سه گروه تقسیم میشوند که
عبارتند از: المان نمایشی (این الما صرفا جنبه نمایشی دارد. با هدف قرار
دادن گروه خاصی از اقشار جامعه که در زمینه خاص هنری مطالعه دارند تهیه و تولید میشود.
تعداد این نوع المان در سطح شهر معمولا کم است. در مکانهایی مانند گالریها، نمایشگاه
آثار هنری، بیشتر دیده میشود)، المان بیانی (این نوع از المان بر خلاف
نمونه نمایشی در مکانهای عمومی نصب میشود. با مخاطب عام و بهطور کل افرادی که
در مقوله هنر اطلاعات چندانی نیاز ندارند، ارتباط برقرار میکند. بهطور خلاصه بیانگر
مفاهیم خاصی هستند. برای انتقال پیام یا مفهومی به مخاطب ساخته میشوند. محل نصب و
استقرار این المان ها معمولا در سطح شهر و میادین است) و المان عملکردی (طراحی
و ساخت این نوع از المان شهری نیازمند تحقیق و مطالعه در زمینه برخی نیازهای خاص
انسانی برای استفاده بهینه در فضاهای نصب، طراحی و تولید میشود. برای روشنشدن
موضوع و انتقال بهتر مفهوم المان عملکردی میتوان به نمونههایی مانند ایستگاه
اتوبوس، دکههای روزنامه، باجه تلفن، محیط وسیعتری مانند مترو و برخی دیگر از تاسیسات
موجود شهری اشاره کرد).
با این توضیح مشخص میشود که بوشهر در طراحی المانهای شهری
به کمتر توفیقی دست یافته است و برای زیبایی ظاهر خود نیاز به طراحی و بازنمایی
المانهايي شكيل، خوشرنگ و پیامرسان دارد.
یک شهروند بوشهری در این باره به بامداد جنوب گفت: شهرداری
بندر بوشهر در سالهای گذشته هر چند در یکی دو حرکت تلاش کرد تا با طراحی و نصب
المانهای برخاسته از زیست و فرهنگ و تاریخ اهالی بوشهر (مرد سنگشکن در سنگی و زن
منتظر با جامه سنتی در ساحل) گام استواری را در ساماندهی المانهای شهری بردارد؛
اما این حرکت با تغییر و تحولاتی که در شهرداری بهوجود آمد، به جایی نرسید.
نجمه منصوری که دانشآموخته رشته هنر است، در ادامه به بیربط
بودن برخی از المانها در سطح شهر اشاره کرد و افزود: المانهای شهری مقوله بسیار
مهمی است که متاسفانه کمتر از سوی مدیران شهری در دورههای گذشته جدی گرفته شدهاست.
این در حالی است که المانها در عصر کنونی در شهرسازی حکم نماد و سمبل را دارند و حتی
اگر نمایشی هم باشند باید حظ و لذت کافی را به رهگذران بدهد. این در حالی است که
در ساحل دریا که مکانی بسیار شلوغ و پرتردد است ما با یکی دو المان روبهرو هستیم
که نه تنها خوشساخت نیستند؛ بلکه از منظر زیباییشناختی حرفی برای گفتن ندارند.
هر چند این مساله بارها موجب اعتراض شهروندان بوشهری هم شده است اما تاکنون اقدام
جدی برای رفع این نقیضه نشده است.
وی با تاکید بر اینکه طراحی المانها بایستی خلاقانه،
نوآورانه و مبتنی بر تفکر و دانش باشد، تصریح کرد: یکی از اهداف اصلی ساخت المانهای شهری ایجاد نمادی جذاب و
ماندگار برای معرفی و شناساندن هرچه بیشتر شهر است. میتوان با توجه به ویژگیهای
خاص فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی هر شهر المان شهری متناسبی طراحی کرد و ساخت. همین
نماد و المان شهری میتواند پس از سال ها بهعنوان اثری ماندگار و تاریخی در ذهن
افراد جای بگیرد و بهنوعی موجب به سر زبان افتادن نام شهر شود.
منصوری در خصوص اهمیت و فواید المانهای شهری توضیح داد: زیباسازی
سطح شهر با استفاده از ترکیب هنر و معماری، تلطیف فضای ماشینی و مطبوع کردن فضای
زندگی سراسر ازدحام شهری مخصوصا در کلانشهرها، پیوند بافت قدیم و جدید شهر به یکدیگر
و نمایش یکپارچگی و انسجام شهر، ایجاد کشش و جذابیت برای حضور مسافرلن و توریستها
در شهر و برقراری ارتباط بهتر افراد با فضای شهری، ایجاد انگیزه و سرزندگی برای
شهروندان، ایجاد جاذبههای دیداری و تنوع در فضای زندگی شهری، هویتبخشی به هر
قسمت از شهر با لحاظ کردن ویژگیهای تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی خاص آن منطقه،
معرفی ویژگیهای خاص یا رویدادهای ویژه هر منطقه و شناساندن افتخارات شهری و محلی،
سهولت در شناخت، مسیریابی و آدرسدهی آسانتر در منطقه مورد نظر، ایجاد مقیاس زیستی
و انسانی برای شهرها و پوششدهی بخشی از مشکلات شهری با استفاده از المانهای
کاربردی خلاقانه از جمله فواید المانهای شهری است.
وی در پایان یادآور شد: امید میرود شهردار جدید و شورای
اسلامی شهر با تشکیل کمیته تخصصی، با بازنگری در خصوص مجسمههاو المانهای موجود در
باب طراحی و تصویب المانهای جدید شهری هدفمندانه و کارشناسیشده بازنگری کنند.
برای مثال بوشهر در سال ۹۶ بهعنوان پایتخت کتاب شناخته شد اما این عنوان بههیچ
شکلی خود را در شهر نشان نداد نه خیابانی به نام کتاب نامگذاری شد و نه پارکی و نه
المانی از آن ساخته شد. این در حالی است که با ساخت المانی از کتاب و جانمایی آن
در یکی از میادین پر رفت و آمد شهر میشد این کالای فرهنگی و اهمیت آن را در فرهنگسازی
و آگاهیبخشی در ذهن شهروندان با هر بار عبور از کنار این المان پررنگ کرد ولی در
این زمینه هیچگونه اقدامی نشد و متاسفانه همافزایی کافی میان نهادهای فرهنگی و
شهرداری ایجاد نشد.