الهام بهروزی

بوشهر یکی از استان‌های دیدنی ایران به‌ویژه در فصل بهار است؛ چراکه هوای این خطه در این فصل بسیار مطلوب و طبیعت آن نیز کم‌نظیر است.

این استان ساحلی در گستره خود جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و باستانی متعددی جای داده است که بازدید از آن‌ها برای گردشگران خالی از لطف نیست. افزون بر این، استان بوشهر از فرهنگ غذایی متنوع و خوش‌طعمی برخوردار است که این مساله به جذابیت سفر به استان بوشهر می‌افزاید.

با توجه به اینکه در آستانه عید نوروز قرار گرفته‌ایم و بخش بزرگی از جامعه واکسینه عمومی شده‌اند و این احتمال می‌رود که همزمان با این ایام اوج‌گیری کرونا فروکش کند، استان بوشهر می‌تواند مقصد دیدنی برای گردشگران و مسافران در نوروز ۱۴۰۱ باشد.

در گزارشی پیش از این، بخشی از زیبایی‌ها و جاذبه‌های تاریخی و گردشگری بوشهر را معرفی کردیم، در این شماره نیز به شناسایی مختصر برخی دیگر از ظرفیت گردشگری استان اقدام می‌کنیم.

قلعه زایرخضرخان در اهرم

قلعه زایرخضر خان اهرمی یکی از قلعه‌های تاریخی استان بوشهر است که در شمال شهر اهرم واقع شده و به زایر خضر‌خان اهرمی منسوب است. زایرخضرخان اهرمی ملقب به امیر اسلام، فرزند حاج محمدعلی متولد (۱۲۸۰ ه. ق/ ۱۲۴۱ خورشیدی) از مخالفان حضور انگلستان در جریان اشغال بوشهر در جنگ جهانی اول که در آن ایام ضابط منطقه تنگستان بود.

قلعه زایر خضرخان اهرمی از بناهای دوره قاجاریه به‌شمار می‌رود و حدود یک هکتار وسعت دارد. این قلعه دارای چهار برج در چهار ضلع و دو قسمت شاه‌نشین و اتاق‌های جانبی است. قلعه زائرخضر اهرمی که در میان اهالی شهر به «کلات» مشهور است، از استحکامات اصلی قلعه دیوار مرتفع با چهار برج دارای کنگره‌هایی به سبک قلاع باستانی برای پناهگاه سربازان بوده است. قلعه مذکور در زمان حمله انگلستان به ایران مورد استفاده قرار گرفته و جای اصابت گلوله توپ بر برج غربی اون هنوز هم باقی‌مانده است .هم‌اکنون جای گلوله توپ جنگی انگلیسی‌ها بر دیواره آن هویداست. در این قلعه مدتی اسرای انگلیسی در عین احترام برای معاوضه با اسرای خودی در آن نگهداری می‌شدند.

بافت تاریخی بوشهر

بافت تاریخی بوشهر در شمالی‌‌ترین نقطه شبه جزیره مثلث شکل بوشهر قرار گرفته است؛ یعنی در رأس مثلثی که دارای تورفتگی در خلیج فارس است و از چهار محله «دهدشتی»، «شنبدی»، «کوتی» و «بهبهانی‌ها» تشکیل و به چهارمحل بنا به قومیت‌های ساکن در آن محله معروف است. بافت تاریخی بوشهر که شامل 1000 خانه می ‌شود مانند دیگر شهرهای تاریخی، دارای دروازه، برج و بارو، بازار، آب انبار، حمام، مسجد جامع، ارگ حکومتی، میدانگاه و غیره است که همگی از عناصر کالبدی تشکیل‌دهنده یک شهر ایرانی- اسلامی هستند. اوج شکوفایی این بافت مربوط به دوره قاجاریه است که در آن زمان بوشهر دروازه ورود ملل مختلف به ایران بوده است. بافت تاریخی بوشهر به دوره حکومت نادرشاه افشار برمی‌گردد.

مهم‌ترین وجه تمایز بافت تاریخی بوشهر، نماهای داخلی و بدنه‌های خارجی بنا با نمای پرکاری هستند که در خانه‌های نواحی مرکزی ایران این نماها محدود به چهار جبهه رو به حیاط است. سنگ، چوب و گچ عمده مصالحی است که در ساخت از آنها استفاده شده است. گچ‌بری، آهک‌‌بری، آینه‌ کاری، ارسی و لمبه‌‌کوبی از جمله تزئیناتی است که در بناهای بافت بوشهر دیده می‌‌شود.

عمارت ملک

عمارت ملک بنایی بسیار بزرگ در دو طبقه با زیبایی و ابهت خاص خود دارای معماری با ظرافت بی‌نظیری است. این عمارت زیبا در ۸ کیلومتری بوشهر، خیابان ماهینی، کوچه ملک واقع شده است، با اینکه عمارت ملک امروزه در میان ساختمان‌های جدید‌الاحداث مانده است اما در عصر خود جزء اصلی‌ترین ساختمان‌‌ها در بوشهر بوده است. این بنا در حال حاضر از سوی بخش خصوصی در حال مرمت و بازسازی است.

عمارت ملک در اواخر دوره قاجار در محله بهمنی شهرستان بوشهر ساخته شده و در سال ۱۳۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، به‌طوری که اکنون جزء آثار تاریخی و دیدنی استان بوشهر به‌شمار می‌رود، همچنین به‌عنوان یکی از باشکوه‌ترین بناهای دوره قاجار زمان محسوب می‌شود که در واقع مکانی جالب برای دوستداران تاریخ است. صاحب این عمارت تاجر ثروتمندی به‌نام محمدمهدی ملک‌التجار بوده است وی در یکی از سفرهای خود به فرانسه با بازدید از کاخ‌های فرانسه شیفته آن شده و همین امر سبب شده تا اقدام به ساخت این عمارت بی‌نظیر کند.

دژ (عمارت مشیرالملک) برازجان

دژ برازجان واقع در شهر برازجان، یکی از آثارهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. این بنای ارزشمند و استوار که به دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان بزرگ شناخته می‌شود، فراروی میدان شهید چمران شهر برازجان قراردارد که از سازه‌های باشکوه دوره قاجاریان به‌شمار می‌رود و در سال ۱۲۸۸ قمری برابر با سال ۱۲۵۰ خورشیدی بنا به دستور یکی از نیکوکاران شیراز به نام حاج میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملک شیرازی با هزینه‌ای برابر چهل هزار تومان به پول آن زمان ساخته شده‌است.

این دژ تا دیرگاهی به‌عنوان زندان کاربری داشت و در اصل کاروانسرایی از دوره قاجاریه است. در سال ۱۳۶۲ به شماره ۱۶۳۸ به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده‌است. این دژ دارای سنگرهای دیدبانی است که در کانون شهر و برای رویارویی با دشمنان ساخته شده بود. سازنده این ساختمان حاج محمد رحیم شیرازی سازنده پل مشیر و کاروان‌سرای دالکی است که به روش استادانه‌ای دست به ساخت این ساختمان به روال معماری زندیه زده است.

کاروانسرای مشیرالملک روی هم رفته دارای ۶۸ باب اتاق و حجره بوده که به‌دلیل تغییر کاربری آن در دوره‌های بعدی، شمار اتاق‌ها کم یا زیاد شده‌اند. مهندس مهدی بازرگان، شمس‌الدین امیرعلائی، احمد انهاری، دکتر یدالله سحابی، دکتر سید محمدمهدی جعفری، علی محمد عموئی و ده‌ها تن دیگر از جمله کسانی هستند که در این دژ، زندانی بوده‌اند.

نخلستان‌های آبپخش

نخلستان‌های آبپخش يكي از جاهاي ديدنی شهرستان دشتستان در استان بوشهر است. به‌خاطر این نخلستان‌ها شهر آبپخش به نگین سرسبز بوشهر مشهور شده است. نخلستان‌های آبپخش بوشهر طولاني‌ترين جاده داراي نخل در جنوب كشور است. نخلستان‌های سر به فلک کشیده این جاده زيباي توصيف نشدني دارد. این جاده شاهراه بين استان‌ها‌ي بوشهر، خوزستان و هرمزگان واقع شده است.

نخلستان‌‌های آبپخش با کانال‌های پرآب رودخانه شاپور و دالکی آبياري مي‌شوند. کانال‌های پرآب با نخل‌هاي سرسبز چشم‌ا‌نداز بسیار زیبا را به‌وجود آورده است كه هر مسافري را وادار به توقف در این جاده و نخلستان‌ها مي‌كند. به‌خصوص زماني كه نخلستان‌ها آبياري مي‌شوند، انعكاس نخل‌ها ‌در آب زيباي آنها را دو چندان مي‌كند.

شبکه آبیاری و زهکشی آبپخش، به‌عنوان قدیمی‌ترین شبکه آبیاری کشور است که در سال 1320 به همت كارشناسان آلماني ساخته شده است و هنوز هم كاربرد دارند. به‌دليل آب و هواي گرم استان بوشهر، بهترين زمان بازديد از نخلستان‌های آبپخش فصل زمستان و عيد نوروز است. در ایام تعطیلات نوروزی مسافران زيادي از اين منطقه بازديد مي‌كنند.

کاخ‌ بردک سیاه (کاخ زمستانی داریوش اول)

در میان نخلستان‌های روستای درودگاه دشتستان و در نزدیکی رودخانه‌های دالکی و شاپور، کاخی از کاخ‌های زمستانی عصر هخامنشیان قرار گرفته که کمتر شناخته شده است. این کاخ دوهزار و پانصدساله یادگار دوران پادشاهی داریوش هخامنشی است، هرچند برخی از کارشناسان زمان ساخت این کاخ را به دوران پیش از کووش بزرگ نسبت می‌دهند. با ورود به این محوطه تاریخی، حس می‌کنید به قسمتی از تخت جمشید قدم گذاشته‌اید، ته ستون‌هایی از جنس سنگ‌های سیاه و سفید از جمله بازمانده‌های این کاخ است. کاخ بردک سیاه (به معنای سنگ سیاه) دارای تالاری مستطیلی شکل بوده؛ ولی پس از سوختن قسمت اعظم آن از بین رفته است.

مجسمه‌هایی مربوط به شاهزادگان هخامنشی، قطعات سنگین طلا، خنجر زنانه‌ای از جنس عاج، سنگ نبشته‌ای به خط میخی و بابلی نو از جمله اشیای ارزشمند پیدا شده در این کاخ است. دسترسی نیروی دریایی هخامنشیان به خلیج فارس احتمالا از مهم‌ترین دلایل ساخت کاخ تموکن بوده است.

موزه منطقه‌ای خلیج فارس

موزه منطقه‌ای خلیج فارس در محله بهمنی بندر بوشهر در خیابان سبزآباد بالاتر از سه‌راه امامزاده قرار دارد. این موزه در عمارت کلاه فرنگی در محوطه وسیع طراحی شده است که عمارت کنسولگری انگلیس نیز در دو طبقه در این محوطه قرار گرفته است.

از میان موزه‌های موجود، موزه منطقه‌ای خلیج فارس بوشهر با توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌هایی که دارد، می‌تواند به‌عنوان یک موزه تخصصی که مختص تاریخ و فرهنگ خلیج فارس است نقشی محوری در کرانه‌ها و سواحل شمالی خلیج فارس ایفا کند. همان‌گونه که از نام آن بر می‌آید این موزه، منطقه‌ای است و مناطق عمده‌ای در سواحل خلیج فارس را که شامل بوشهر، خوزستان و هرمزگان است، مبنا قرار داده و به معرفی فرهنگ تاریخی و تمدنی خلیج فارس از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر در این مناطق می‌پردازد.

محل استقرار موزه منطقه‌ای خلیج فارس، محلی است که خود ریشه در تاریخ و فرهنگ مردمان بوشهر دارد که پیوند آنان با خلیج فارس به‌مانند سایر مناطق همجوار خلیج فارس از خوزستان گرفته تا هرمزگان پیوندی عمیق و ستودنی است.

بندر حماد در دیلم

شهرستان دیلم با جاذبه‌های گردشگری گوناگون در شمالی‌ترین نقطه استان بوشهر و هم‌مرز با سه استان خوزستان، کهگلیویه و بویراحمد و فارس واقع شده است و هرسال به‌ویژه در ایام نوروز میزبان گردشگرانی از سراسر کشور است. منطقه گردشگری و تفریحی جریزه و بندرحماد، نماد منحصر‌به‌‌فرد گردشگری شهرستان دیلم است. این جزیره به‌‌دلیل سواحل ماسه‌ای مخملین و جاذبه‌‌های کم‌نظیر طبیعی و تاریخی از اهمیت بسزایی در گردشگری استان بوشهر برخوردار است. حماد با طبیعت زیبا و بِکر، سایه‌سار درختان کهور، آرامش و سکوت جزیره، نرمی ماسه‌‌های دست نخورده و غروب زیبای خورشید جلوه‌‌ای وصف‌ناپذیر از خلقت خالق یکتا را برای دوستداران طبیعت ترسیم کرده است.

این بندر با دو کیلومتر طول و 500 متر عرض در کنار جزیره‌های مغدر و مورو با طبیعت سرسبز و چشم‌نواز خود محل رشد کهور اوکالیپتوس، بید، انجیر کنار و انواع دیگر گیاهان واقع است. بندر حماد از بنادر فعال دوره ساسانیان و اوائل دوره اسلام و از قطب‌های مهم اقتصادی در ساحل خلیج فارس بوده است.

این بندر مانند مناطق حفاظت‌شده مند، حله و نایبند محل زندگی انواع جانوران خزندگان پرندگان آبزیان و دوزیستان است. در ساحل بندر حماد و اطراف آن انواع خرچنگ‌های رنگی و کوچک، صدف، گوش ماهی، حلزون و نوعی ماهی دوزیست با نام محلی دشلمبو زندگی می‌کند.