الهام بهروزی

قیمت کالاهای اساسی و غیراساسی روزانه دارد افزایش می‌یابد؛ این افزایش به‌گونه‌ای است که هر روز قدرت خرید مردم کم و کمتر می‌شود و این مساله به‌طرز نگران‌کننده‌ای موجب کوچک شدن جیب و سفره مردم شده تا جایی که آن‌ها هر هفته در حال حذف کالاهایی هستند که در شرایط کنونی نقشی در حفظ حیاتشان ندارد. کتاب یکی از این اقلام است که هنوز در سبد خرید ایرانی‌ها تثبیت نشده، از لیست خرید ماهانه اغلب‌ آن‌ها خارج شده است!

هر چند دولتمردان معتقدند که این شرایط سخت می‌گذرد چون در حال جراحی اقتصادی هستند؛ اما شرایط فعلی نشان می‌دهد که این گرانی‌های روزافزون و تورم بی‌سابقه به‌جای بهبودی و التیام دردهای مردم، دارد به زخم ناسور زندگی آن‌ها بدل می‌شود و شرایط بغرنجی را به جامعه تحمیل کرده است. بدیهی است در چنین شرایطی خرید کتاب و سایر ابزارهای فرهنگی از سوی خانواده‌ها دارد به امری غیرممکن بدل می‌شود؛ چراکه آن‌ها دارند به سختی با حقوق یا درآمد ناچیز، کالاهای اساسی و اقلام خوراکی موردنیاز خود را تامین می‌کنند و شوربختانه این گرانی‌ها آن‌ها را غافل‌گیر کرده است.

طبیعتا در این حالت نمی‌توان انتظار داشت که کتاب از سبد خرید آن‌ها حذف نشود! چون کتاب هم مانند سایر کالاهای دیگر مشمول افزایش قیمت شده، به‌طوری که طبق اعلام خانه کتاب و ادبیات ایران، قیمت کتاب در سه ماهه اول سال 1401، در مقایسه با سال گذشته افزایش 53 درصدی پیدا کرده است. طبق این آمار، قیمت هر صفحه کتاب نیز نسبت به سال گذشته با رشد 43 درصدی از سه هزار و ۵۹۰ ریال به پنج هزار و ۱۰۹ ریال افزایش یافته است.

حال با این افزایش قیمت کتاب و گرانی‌ها چگونه می‌توان انتظار داشت که کتاب همچنان در سبد خرید خانوارها جای داشته باشد؟! چون معلوم هم نیست که متولیان حوزه کتاب چه برنامه‌ای برای حفظ قدرت خرید مردم دارند تا در این شرایط نسبتا بحرانی مانع از حذف کتاب از خریدهای ماهانه خانواده‌های ایرانی شوند! طبیعتا وجود طرح‌های فصلی کتاب یا تخفیف‌های گاه و بیگاه کتابفروشی‌ها می‌تواند کورسوی امید را برای کتابخوانان حرفه‌ای و دوستداران کتاب روشن نگه دارد.

شاید برخی، برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و فصلی کتاب را راه دیگری برای افزایش قدرت خرید کتاب از سوی مردم معرفی کنند؛ ولی نگارنده با توجه به اهمیت و نقش کتابفروشی‌های محلی و شهرستانی در پویایی فرهنگی نقاط دور و نزدیک کشور، برگزاری این رویدادها را به شکل معمول و فعلی، نه تنها راهکار اثربخشی نمی‌داند، بلکه تهدید جدی برای مراکز و پایگاه‌های فرهنگی در این مناطق می‌داند و بر این باور است که نمایشگاه کتاب بایستی از حالت سنتی و فروشگاهی خود فاصله بگیرد و مانند سایر نمایشگاه‌های جهانی کتاب به ویترینی برای معرفی ناشران و تازه‌های نشر و نشست‌های تخصصی و آسیب‌شناسانه در حوزه کتاب و مخاطب‌شناسی و زنجیره‌های اصلی نشر بدل شود.

متاسفانه نمایشگاه‌های کتاب از نمایشگاه تهران گرفته تا نمایشگاه‌های استانی و فصلی امروز به تهدید جدی برای کتابفروشی‌ها به‌ویژه کتابفروشی‌های شهرستانی در نقاط محروم و کمتر برخوردار بدل شده و ضروری است که متولیان امر، این نمایشگاه‌ها را به همان استانداردهای جهانی نزدیک سازند تا به‌جای فربه شدن ناشران مرکزنشین به فرصتی برای دیده شدن ناشران برجسته شهرستانی و همچنین کتابفروشی‌ها تبدیل شود.

در این میان اما اجرای طرح‌های فصلی مثل بهاره کتاب، تابستانه کتاب و ... از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران می‌تواند فرصت مغتنمی برای مخاطبان کتاب و خانواده‌های دوستدار کتاب باشد؛ چراکه در قالب این طرح با اعمال تخفیف‌های مناسب تا حدودی افزایش قیمت کتاب برای مردم قابل تحمل می‌شود و توان آن‌ها را در خرید کتاب افزایش می‌دهد. این طرح‌های فصلی البته موافقان و مخالفانی دارند ولی روی هم رفته می‌توان به آن به دید مثبت نگریست و اجرای آن‌ها را در شرایط فعلی امیدبخش دانست. البته در دو سه فصل اخیر این طرح فصلی متوقف شده است، هرچند پیش از این، یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وعده برگزاری بهارانه کتاب را بعد از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت 1401، با هدف استفاده کتابفروشان از یارانه، تخفیف‌ها و تبلیغ‌ها داده بود اما فصل بهار گذشت و خبری از اجرای این طرح نشد!

این در حالی است که برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، موجب تقویت ناشران به‌ویژه ناشران مرکزنشین شد و کتابفروشی‌ها را به رکودی چندروزه واداشت ولی انتظار می‌رفت که با برگزاری طرح بهارانه کتاب، کتابفروشی‌ها نیز مورد حمایت متولیان امر قرار بگیرند که متاسفانه این مهم در فصل بهار محقق نشد. حال انتظار می‌رود که این سهل‌انگاری در فصل تابستان جبران شود و با اجرای تابستانه کتاب، کتابفروشی‌ها که در دو سه سال اخیر تحت تاثیر کرونا و تورم و افزایش قیمت کتاب از تک و تای سابق افتاده‌اند دوباره به روزهای نسبتا خوب خود بازگردند. چون افزایش قیمت کتاب موجب خلوتی غیرمنتظره کتابفروشی‌های به‌ویژه در مناطق محروم شده است.

یک شهروند بوشهری در خصوص افزایش فزاینده قیمت کتاب در ماه‌های اخیر به بامداد جنوب گفت: کتاب گران شده، گران شدنی که حقیقتا دارد کتاب را از دسترس ما خارج می‌کند! من پیش از این تقریبا ماهی پنج یا شش کتاب را هر ماه می‌خریدم ولی الان با توجه به گرانی‌های سرسام‌آور مواد خوراکی و میوه و صیفی‌جات و سایر هزینه‌های جاری زندگی، دیگر چیزی از حقوقم نمی‌ماند که بخواهم به خرید کتاب اختصاص بدهم؛ اما با وجود این، باز هم سعی می‌کنم دست‌کم ماهی یک کتاب را بخرم، چون معتاد به کتاب خواندن هستم ولی باید اقرار کنم در شرایط فعلی اینقدر مشکلات و هزینه‌های زندگی زیاد شده که می‌ترسم در ماه‌های آینده حتی نتوانم این یک کتاب را هم بخرم!

ابوالفضل حاجیانی که دانشجوی رشته مهندسی است، در ادامه با اشاره به نقش مطالعه کتاب‌های متفرقه و غیردرسی در ارتقای دانسته‌ها و خلق و خویش افزود: کتاب تجریبات زیسته دیگران را به شکل ملموسی در اختیار ما می‌گذارد که ممکن است به دلیل محدودیت عمر و یک‌سری مسائل ما هرگز بخشی از این تجربیات را نتوانیم لمس کنیم یا یک‌سری اطلاعات را از باورها، زیست و نوع نگاه و نگرش ملت‌های دیگر نسبت به زندگی و سایر پدیده‌های آن در اختیار ما قرار می‌دهد که خواه ناخواه به پختگی و کمال دانسته‌های ما اضافه می‌کند. همچنین مانوس شدن با کتاب به‌مرور فرد را صبور و اندیشه‌مند می‌کند البته این ویژگی را بیشتر کتاب‌های فلسفی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی به فرد منتقل می‌کنند. از همین روی کتاب را به جزئی از زندگی خودم درآورده‌ام تا بیشتر بدانم و بیشتر زندگی و آدم‌ها را بشناسم؛ اما گرانی‌ها دارد این دوست دیرینه مرا در تهدید قرار می‌دهد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا با اجرای طرح‌های فصلی مثل تابستانه کتاب موافق هستید و این طرح‌ها تا چه میزان در افزایش قدرت شما در خرید کتاب موثر است، توضیح داد: ببینید طرح‌های فصلی کتاب، مسکن‌های موقتی است ولی همین مسکن‌های موقتی هم خوب است و در همان زمان کوتاه خود با تخفیفی که دارد مشوق و حمایتگر خوبی برای جیب ما کتابخوانان و دوستداران کتاب است؛ به‌ویژه در شرایط فعلی که قیمت کتاب واقعا صعودی شده و کتاب‌های باکیفیت و درجه یک را نمی‌توان به‌راحتی تهیه کرد!

حاجیانی در پایان با انتقاد از حذف این طرح‌ها در چندماه اخیر گفت: طرح‌های فصلی نه تنها برای من خریدار کتاب خوب بود بلکه در رونق کتابفروشی‌های به‌ویژه در دوره بحرانی کرونا و پساکرونا نقش موثری را ایفا می‌کردند و در طول برگزاری خود، موجب استقبال خوب مردم از کتابفروشی‌ها می‌شد چون اختصاص تخفیف‌های نسبتا خوب موجب می‌شد که مردم به خرید کتاب با قیمت مناسب‌تر اشتیاق بیشتری نشان بدهند. امیدوارم که اجرای این طرح‌ها دوباره از سر گرفته و به رونق بیش از پیش کتابفروشی‌ها و کتاب در جامعه خسته فعلی منجر شود.

شهروند دیگری که به همراه پسر خردسال خود به یکی از کتابفروشی‌های بوشهر آمده بود، نیز در خصوص افزایش قیمت کتاب گفت: با توجه به اهمیت که کتاب در تقویت اعتماد به نفس و قدرت بیان کودکان، از زمانی که پسرم دو یا سه ساله بود، برایش کتاب می‌خواندم و این کار باعث شد که پسرم با کتاب مانوس شود و از همان زمان تا الان که هفت سالش شده، ماهی دو سه کتاب از انتشارات معتبر برایش می‌خرم و معمولا وقتی کار خوب انجام می‌دهد، بهش کتاب هدیه می‌دهم؛ اما از پارسال به این طرف، هر بار که کتاب می‌خرم متوجه افزایش چشمگیر قیمت آن می‌شوم که واقعا برخی اوقات ناچار می‌شوم یکی دو کتاب را از لیست ماهانه حذف کنم و این مساله مایوس‌کننده است، چون این کتاب‌ها هیچ‌گونه تخفیفی هم ندارد. یادم می‌آید پارسال یک سری طرح بود که دارای تخفیف بود اما امسال از اجرای این طرح‌ها انگار خبری نیست.

شهربانو شریفی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه اجرای طرح‌های فصلی چقدر توان شما را در خرید کتاب افزایش می‌داد، بیان کرد: تخفیف این طرح‌ها معمولا بین 20 تا 25 درصد برای خرید کتاب تا سقف 200 تومان بود ولی همین تخفیف رقم قابل توجهی از قیمت کتاب را می‌کاست؛ اما امسال شده من دو سه کتاب برای پسرم برداشتم ولی قیمت آن شده 200 و گاه 300. این رقم برای ما که کارمند و مستاجر هستیم، واقعا رقم بالایی است ولی چاره‌ای هم نیست و هر طور شده باز هم سعی می‌کنم از یک جای دیگر خریدهایمان بزنیم تا بتوانیم برای بچه‌مان کتاب بخریم. چون پسرم به کتاب علاقه‌مند است و ما به این علاقه‌مندی مثبت او احترام می‌گذاریم.

وی در پایان یادآور شد: امیدوارم طرح‌های فصلی دوباره اجرا شوند و البته با شرایط بهتر و تخفیف‌های بیشتری. چون این طرح اعتبار کمی داشت و گاهی اوقات در همان دو سه روز اول تمام می‌شد و ما ناچار بودیم که کتاب را با همان قیمت آزاد بخریم. بنابراین اگر مسوولان می‌خواهند که کتاب از سبد خرید خانوارها حذف نشود، طرح‌های فصلی را متنوع و با امتیازات ویژه‌ای برای خانواده‌ها و کتابخوانان حرفه‌ای برگزار کنند تا آن‌ها همچنان توان خرید کتاب را داشته باشند.