هروله اردوغان به سمت صهیونیست‌ها

علی قائم‌مقامی

روابط ترکیه و اسرائیل را می‌توان در چندین محور طبقه‌بندی کرد. نخست، روابط در قالب توافق ابراهیم، دوم روابط در قالب ارتباط دو طرف با اروپا و امریکا، سوم روابط طرفین با محوریت مسائل قفقاز و آسیای میانه و در نهایت روابط دوجانبه. در مورد روابط دوجانبه باید توجه داشت که ترکیه و اسرائیل از دهه ۵۰ میلادی و از زمان ریاست‌جمهوری «عدنان مندرس» با یکدیگر رابطه دارند که اردوغان شیفته این شخصیت است. در دوران او حتی یک توافق میان ساواک، میت و موساد به‌عنوان «توافق نیزه سه سر» امضاء شد که هدف آن مبارزه با کمونیست‌ها، سوسیالیست‌ها و حتی اسلام‌گرایان مستقل و ملی‌گرایان بود و این همکاری تا دهه ۷۰ میلادی نیز ادامه داشت.

در ادامه، در میانه دهه نود میلادی اسرائیل و ترکیه با یکدیگر روابط نظامی خود را تحکیم بخشیدند و از سال ۲۰۰۰ میلادی به بعد نیز شاهد آن بودیم که در زمان نخست‌وزیری «ایهود اولمرت»، وی به ترکیه سفر کرد و قول و قرارهایی با آنکارا گذاشت، اما حمله رژیم صهیونیستی در آن موقع به غزه باعث شد که مردم ترکیه علیه اسرائیل به خیابان‌ها بیایند. بر همین اساس منحنی سینوسی روابط آنکارا و تل‌آویو با فراز‌ونشیب‌های بسیار زیاد تا کنون ادامه دارد. قبل از جنگ سوریه نیز شاهد نزاع میان دو طرف با محوریت کشتی مرمره بودیم که باعث قطع روابط سیاسی میان ترکیه و اسرائیل شد. نکته مهم این است که در تمام این مدت روابط اقتصادی و امنیتی دو طرف به هیچ وجه قطع نشد و همچنین واردات و صادرات فیمابین ادامه داشت.

حالا نیز بحث تعیین سفرا میان ترکیه و اسرائیل مطرح است و چندی پیش هم آنکارا عادی‌سازی کامل روابط با اسرائیل را اعلام کرد. بر همین اساس دلیل سفر قریب‌الوقوع اردوغان به سرزمین‌های اشغالی را باید از چندین ناحیه مورد تحلیل قرار داد؛ نخست بحث اقتصادی است و اردوغان به‌دلیل نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۳ و برای مهار تورم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی در داخل کشورش دارد. به همین جهت شرکت‌های زیادی در سرزمین‌های اشغالی و همچنین در خاک ترکیه وجود دارند که روابط تجاری میان دو طرف را تعریف می‌کنند و همین حالا صادرات و واردات در دو سوی این معادله به قوت خود و حتی بیشتر از حجم گذشته در جریان است.

علاوه بر این مساله باید توجه داشت که پیمان ابراهیم نیز در این میان مطرح است. به یاد داریم که اردوغان به‌شدت توافق ابراهیم را محکوم می‌کرد و بارها آن را خیانت بزرگ به فلسطینی‌ها می‌خواند، اما حالا این روند به‌جایی رسیده که حتی ناو جنگی ترکیه در بندر حیفا پهلو می‌گیرد و قرار است رئیس‌جمهور ترکیه هم به سرزمین‌های اشغالی سفر کند. ترکیه به‌شدت در حال تغییر رفتار خود در مورد اسرائیل است و به همین دلیل سومین علت نزدیک شدن آنکارا به تل‌آویو، بحث گاز مدیترانه شرقی است. توجه داشته باشید شرکت‌های اسرائیلی، انگلیسی و ایتالیایی به‌دنبال صادرات گاز مدیترانه شرقی به اروپا هستند و ترکیه نیز در این میان به‌دنبال کسب منافع خود است.

آنکارا می‌خواهد نفت و گاز اسرائیل را وارد چرخه مصرف ترکیه کند و مازاد آن را به اروپا صادر کند و به همین ترتیب نیازمند تعمیق همکاری‌های خود با اسرائیل است. گفته‌شده که ترکیه در این راستا نیم‌نگاهی هم به امریکا دارد و به‌دنبال آن است ۴۰ تا ۸۰ فروند اف-16 نسل پیشرفته را از واشنگتن خریداری کند که این موضوع از حیث دست برتر نظامی اسرائیل در منطقه، برای مقامات تل‌آویو اهمیت زیادی دارد. مضاف بر این، همکاری ترکیه و اسرائیل در قفقاز و آسیای میانه نیز در حال شدت گرفتن است و تمامی این مسائل در حالی اتفاق می‌افتد که دو طرف همکاری‌های نظامی خود در قالب ناتو را هم افزایش داده‌اند.