تلاش‌های دولت برای خانه‌دار کردن مردم

بامداد جنوب- جواد شکریان:

در کشورهای توسعه یافته، تسهیلات مسکن با سودهای یک تا دو درصد پرداخت می‌شود که بیش از ۹۰ درصد قیمت ملک را پوشش می‌دهد. در ایران با وجود تلاش‌هایی که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم برای احیای تسهیلات مبتنی بر پس‌انداز شده، این رقم به ۵۰ درصد رسیده اما هنوز به‌عنوان ابزاری پرقدرت برای تقویت طرف تقاضا محسوب نمی‌شود. مدل‌هایی که طی دهه‌های اخیر در ایران دنبال شده عمدتا مبتنی بر تقبل سود وام از سوی دولت بوده که از یک سو منجر به افزایش مطالبه بانک مرکزی از دولت شده و از سوی دیگر نارضایتی عمومی را به‌دلیل پرداخت نشدن یارانه ایجاد کرده است. هم‌اکنون بانک مرکزی بابت یارانه بر سود ۲۲ هزار میلیارد تومان از دولت طلبکار است و به اذعان وزیر راه و شهرسازی، دولت چنین پولی در اختیار ندارد. این ارقام صرفا وارد حساب شده، حسابداری می‌شود و بدهی دولت و طلب بانک مرکزی و بانک‌ها از دولت افزایش پیدا می‌کند. نتیجه این است که بانک‌ها ترجیح می‌دهند اصلا تسهیلات ندهند و در عمل بی‌اعتمادی گسترده بانک‌ها نسبت به دولت ایجاد می‌شود.

دولت‌های یازدهم و دوازدهم قدرت تسهیلات وام مسکن را نسبت به دوره‌های قبل هفت برابر افزایش دادند. بنا به‌گفته‌ وزیر راه و شهرسازی تا قبل از سال ۱۳۹۲ میزان تسهیلات مسکن ۲۰ میلیون تومان و قیمت یک واحد متوسط ۳۰۰ میلیون تومان بود. در واقع میزان وام بانکی نسبت به ارزش ملک در تهران به حدود هفت درصد کاهش پیدا کرده و در شهرستان‌ها ۱۷ تا ۲۰ درصد بود.

عباس آخوندی با اشاره به این‌که میزان تسهیلات ساخت و خرید برای یک زوج در شهرهای بزرگ غیر از تهران ۱۲۰ میلیون تومان و در شهرهای کوچک ۸۰ میلیون تومان است، گفت: نسبت وام به ارزش از هفت به ۴۵ تا ۵۰ درصد افزایش یافته است، بنابراین متقاضی توانمند شده و می‌تواند با توان بیشتری وارد بازار شود. در شهرهای کوچک یک آپارتمان متوسط با قیمتی نزدیک به ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلیون تومان معامله می‌شود، بنابراین ۸۰ میلیون تومان تسهیلات رقم بسیار بالایی به حساب می‌آید و نسبت وام به قیمت بسیار ارزشمند است. از سوی دیگر با توجه به این‌که سود پایین است، تسهیلات ارزان‌قیمت به‌شمار می‌رود و مقدار اقساط کاهش پیدا می‌کند.

به‌گفته وی، دولت به‌دنبال آن است با توجه به توانایی‌هایی که دارد، راهکارهایی را اتخاذ کند که متکی به یارانه نباشد، چراکه تاکنون همه روش‌های متکی به یارانه شکست خورده و بی‌اعتمادی گسترده ایجاد کرده‌اند.

آخوندی درباره تجربه این قبیل راهکارها در کشور توضیح داد: با اجرای راهکارهای متکی به یارانه سهم بخش مسکن از کل تسهیلات بانکی به زیر ۱۳ درصد کاهش پیدا کرد و به هفت درصد رسید که این رقم معمولا بین ۲۲ درصد تا ۲۶ درصد بود به این ترتیب بانک‌ها از بخش مسکن خارج شدند. از سوی دیگر اگر بخواهیم مثل تجربه مسکن مهر پول چاپ کنیم، مشکلات دیگری پدید می‌آید. حتی مجلس گذشته نیز پیش از دولت یازدهم این اقدام را در بودجه سال ۱۳۹۲ متوقف کرد.

وزیر راه و شهرسازی با اشاره به راهکارهای موجود برای تحریک بخش تقاضای مسکن گفت: روشی که من پیگیری کردم این بود که به سراغ پس‌انداز برویم. در این روش هرکه پس‌انداز کرد بر مبنای آن تسهیلات دریافت می‌کند. پیشتر که در وزارت مسکن و شهرسازی فعال بودم نیز این اقدام صورت گرفت. هنگامی که در سال ۱۳۷۲ این اقدام آغاز شد، تعداد پس‌اندازکنندگان تقریبا دو هزار نفر بودند که این تعداد در سال ۱۳۸۴ به سه میلیون نفر رسید.

این مقام مسوول با بیان این‌که در این روش تلاش بر این است که قیمت تمام شده پول را برای بانک کاهش دهیم، ادامه داد: فردی که با استفاده از این روش پس‌انداز می‌کند، به‌ازای خواب پول سود دریافت نمی‌کند، بلکه امتیاز تسهیلات می‌گیرد. به این ترتیب قیمت تمام شده پول برای بانک کاهش می‌یابد و تنها به اندازه عملیات جاری آن می‌شود. اگر عملیات در حوزه مسکن دقیق طراحی نشود، در حد شعار باقی مانده و سریع متوقف می‌شود. در ایران مداخله‌ای بزرگ‌تر از مسکن مهر سراغ نداریم اما در همان دولت قبل متوقف شد. چون این مداخله‌ها امکان تداوم ندارند.

وی در ادامه به تشریح ارقام مشارکت و سپرده‌گذاری مردم پرداخت و گفت: در این سه ساله تعداد پس‌اندازکننده‌ها بیش از ۴۰۰ هزار نفر و میزان سپرده بیش از هفت هزار میلیارد تومان شده است. دولت به سمت تجهیز منابع خاص بخش مسکن حرکت کرد که این تجهیز منابع چند ویژگی دارد؛ به بخش دیگری داده نمی شود، چراکه هر کسی که پس‌انداز کرده است در برابر آن به‌دنبال وام مسکن است. قیمت تمام‌شده پول نیز صرفا معادل هزینه عملیات نگهداری در بانک است؛ بنابراین قیمت پول برای بانک بیش از سه یا چهار درصد نیست؛ این پول ارزان‌قیمت است.

وزیر راه و شهرسازی با اشاره به این نکته که تنظیم بخش اقتصاد خرد یا اقتصاد خانوار یکی دیگر از ویژگی‌های این اقدام است، افزود: نکته دیگر این است که دولت می‌تواند یک برآورد دقیق از میزان تقاضا  داشته باشد. اکنون می‌دانیم که این ۴۰۰ هزار نفر به‌دنبال خرید مسکن هستند، چراکه به‌همین منظور پس‌انداز کرده‌اند. سال گذشته در ۲۵۰ روز به‌صورت میانگین هر روز ۷۵۰ نفر پس‌انداز کرده‌اند. امسال میانگین پس‌اندازکننده‌ها بالای روزی هزار نفر خواهد رفت و انتظار داریم که در انتهای سال تعداد پس‌انداز کننده‌ها از ۶۰۰ هزار نفر عبور کند. بنابراین در حال سامان دادن به تقاضا هستیم.

به‌گفته آخوندی نرخ کنونی تسهیلات به‌صورت عمومی 5/9 درصد و در بافت فرسوده هشت درصد است و دولت تقلیل نرخ سود عمومی به هشت درصد و نرخ سود بافت فرسوده به شش درصد را پیشنهاد داده است. در حال حاضر رئیس‌جمهور با کاهش نرخ سود تسهیلات بخش فرسوده موافقت کردند که این تصمیم بعد از عبور از مراحل شورای پول و اعتبار عملی خواهد شد.