ایران، اولویت اصلی امریکا برای ورود به جنوب سوریه

منطقه جنوب سوریه، پس از تجاوز نظامی‌امریکا علیه فرودگاه نظامی‌«الشعیرات»، در حومه استان حمص به کانون توجه محور ضد سوری به رهبری امریکا تبدیل شد. حمله‌ای که «دونالد‌ترامپ»، رئیس‌جمهور امریکا تحت فشار لابی‌های پر نفوذ امریکایی دست به آن زد تا از یک سو، بر استمرار راهبرد ثابت امریکا در سوریه اما با تاکتیکی متفاوت تاکید کند و از سوی دیگر، نگاه‌های منتقدانه داخلی را به‌خاطر عدم تحقق وعده‌های انتخاباتی و اداره انتقاد برانگیز کشور به پرونده‌ها و بحران‌های خارجی، از جمله پرونده سوریه جلب کند. اولین اقدام در این راستا، حمله موشکی به فرودگاه الشعیرات و گام دوم تشدید اوضاع امنیتی و میدانی جنوب سوریه بود که سه استان «سویداء»، «درعا» و «قنیطره» را در بر‌می‌گرفت و مدتی آرام‌تر از مناطق دیگر سوریه نشان می‌داد. تحرکات جدید امریکا علاوه بر این‌که با هماهنگی‌های گسترده منطقه ای مانند آمادگی‌های نظامی‌اردن برای ورود مستقیم به عرصه میدانی سوریه و انتشار اخباری مبنی بر تشکیل «ناتو عربی» متشکل از کشورهای سنی منطقه به موازات سفر‌ترامپ به عربستان همراه بود، خیلی زود آشکار ساخت که نگاه امریکایی‌ها تنها به جنوب سوریه معطوف نمی‌شود، بلکه هدف اصلی مرزهای شرقی سوریه در استان «دیر‌الزور» و مشخصا منطقه مرزی «التنف» است که نقطه مرزی مشترک بین سه کشور سوریه، عراق و اردن به‌شمار می‌آید و طی ماه‌های اخیر از سوی نیروهای ویژه امریکایی، انگلیسی و نروژی اشغال شده بود. حمله جنگنده‌های امریکایی در ۱۸ ماه مه سال جاری میلادی به کاروان ارتش سوریه شامل ۴ تانک، ۴ خودروی نظامی‌حامل نیروهای ارتش، ۴ خودروی زرهی و ۴ خودروی حامل مهمات سنگین که از منطقه «سبع بیار»، در شرق دمشق و جنوب غربی تدمر، به مقصد گذرگاه مرزی التنف در حرکت بود، اهمیت بالای این مناطق در طراحی‌های راهبردی امریکا برای آینده سوریه و سیاست مهار و محدودسازی محور مقاومت، به ویژه ایران را آشکار ساخت.

با انتشار این اخبار و برملا شدن چشم داشت‌‌های واقعی امریکا در شرق سوریه، نیروهای سوری با پشتیبانی نیروهای متحدین بیست و پنجم ماه مه جاری عملیات چند مرحله‌ای «الفجر الکبری» را با هدف آزادسازی بادیه شام از اشغال «داعش» شروع کردند. ارتش سوریه مهمترین هدف عملیات «الفجر الکبری» از بین بردن گذرگاه‌های راهبردی داعش در مناطق بیابانی شرق این کشور اعلام کرد، گذرگاه‌هایی که این گروه‌تروریستی تکفیری از آنها برای رصد، پیگرد، امداد و کمک‌‌رسانی و نقل و انتقال بین مناطق مرزی سوریه و عراق استفاده می‌‌کند و مساحتی بالغ بر ۱۳ هزار کیلومتر مربع از خاک سوریه را دربر می‌گیرد که تقریبا یک سوم مساحت سوریه به‌شمار می‌آید با پاکسازی بادیه شام ارتش سوریه بر مرزهای شرقی این کشور سیطره می‌یافت که نقطه تلاقی نیروهای سوری با نیروهای داوطلب مردمی‌عراق موسوم به «الحشد الشعبی» بود که در آن سوی مرزها در خاک عراق در چارچوب عملیات بزرگ آزادسازی شهر «موصل»، مرکز استان «نینوی» به سمت مرزهای غربی عراق در حرکت بودند. مرحله اول این عملیات ۵ روز بعد (سی ام ماه مه) با آزادسازی پنج هزار متر مربع از اراضی بادیه شام و پیشروی سریع ارتش سوریه در این بیابان به سمت مرزهای شرقی این کشور و آزادسازی چندین شهرک و تپه و کوه راهبردی و همچنین معادن فسفات و میدان‌‌های نفتی و گازی پایان یافت و بلافاصله بدون کوچک‌ترین وقفه مرحله دوم عملیات «الفجر الکبری» با هدف قطع خطوط امداد و کمک‌‌رسانی داعش در مرزهای مشترک عراق و اردن آغاز شد. اگرچه این عملیات خیلی زود با واکنش امریکایی‌ها روبه‌رو شد و جنگنده‌های این کشور با پخش اعلامیه‌هایی در منطقه «مقهی الشحمی» به نیروهای ارتش سوریه و هم‌پیمانان آن‌که به ۵۵ کیلومتری پایگاه نظامی‌التنف رسیده‌ بودند، درباره پیشروی در این منطقه هشدار داده و از آنها خواسته بودند، ضمن خروج از این منطقه تا پست ایست بازرسی «ظاظا» عقب‌نشینی کنند.

دلایل متعددی وجود دارد که گذرگاه التنف را برای امریکایی‌ها حائز اهمیت می‌کند، از جمله اینکه این گذرگاه نقطه مرزی مشترک بین سه کشور سوریه، عراق و اردن است و در این بین نخستین و مهم‌ترین گذرگاه مرزی سوریه با عراق به شمار می‌آید. از سوی دیگر، گذرگاه التنف از راه زمینی بغداد را با گذر از شهر مرزی «الرطبه» در غرب استان الانبار عراق به شهرک مرزی «السبع بیار»، در شرق سوریه و از آنجا به دمشق متصل می‌‌کند، این بدین معناست که در صورت آزادسازی التنف و پاک‌ سازی مناطق تحت تصرف داعش در استان الانبار عراق، تهران از راه زمینی به بغداد و دمشق مرتبط و دسترسی آن به سواحل مدیترانه و مرزهای شمالی سرزمین‌‌های اشغالی فراهم می‌گردد. دسترسی زمینی ایران به دمشق نه تنها امنیت محور مقاومت را تامین می‌کند، می‌‌تواند قدرت مانور میدانی و قدرت چانه‌زنی سیاسی این محور، به‌ویژه تهران را افزایش داده و شرایط را برای طرف مقابل دشوار کند. لذا امریکا و متحدانش سعی خواهند کرد تا به‌‌گونه‌‌ای عمل کنند که این مهم به‌هیچ وجه محقق نشود. اقدام امریکا در حمله به کاروان ارتش سوریه و سپس پخش اعلامیه‌های هشدار به نیروهای سوری مبنی بر عقب‌نشینی از ۵۰ کیلومتری التنف به‌‌خوبی نشان می‌‌دهد که گذرگاه التنف تنها به‌عنوان یک منطقه جغرافیایی راهبردی چقدر برای امریکا حائز اهمیت است. اگرچه ادامه عملیات ارتش سوریه در شرق این کشور و ادامه پیشروی به سمت مرزهای شرقی این کشور نشان می‌دهد، هشدارهای امریکا برای متوقف کردن عملیات ارتش سوریه و متحدین در مرزهای شرقی این کشور راه به جایی نبرده است. زمانی به ناامیدی امریکایی‌ها می‌توان پی برد که نگاهی به تحولات آن سوی مرزهای سوریه نیز داشته باشیم، جایی که الحشد الشعبی در ادامه عملیات‌های خود در چارچوب عملیات بزرگ آزادسازی موصل به مرزهای غربی این کشور رسید.

در آن سوی مرزها در خاک عراق، کمتر از دو هفته مانده به سومین سالگرد تاسیس نیروهای بسیج مردمی ‌عراق موسوم به «حشد الشعبی»، این نیروها پس از آزادسازی تعدادی از روستاهای مرزی و پیشروی و شکست نیروهای داعش در محور شمالی موصل توانستند، به مرز سوریه برسند و در حال حاضر در فاصله ۱۸ کیلومتری مرز عراق – سوریه در حال پیشروی به سمت مرز عراق و سوریه هستند. سوریه و عراق بیش از ۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند که تا پیش از عملیات موصل داعش بیش از ۴۰۰ کیلومتر از مرزهای مشترک بین دو کشور که عمدتا در مناطق بیابانی قرار دارد، را تصرف کرده و کنترل آنها را در دست گیرد. نیروهای الحشد الشعبی با پیشروی‌های چند روز گذشته توانسته‌اند، نزدیک به شش کیلومتر از این مرز را پاکسازی کند و کنترل آن را در دست گیرند. ۱۵۰ کیلومتر از این مرزها در خاک سوریه و بخش شمالی این کشور تحت کنترل کُردهای سوری است و ارتش عراق نیز کنترل ۳۰ کیلومتر از خط مرزی مشترک بین عراق با سوریه را به دست گرفته است. دیگر مناطق مرزی باقی مانده عمدتا شامل مناطق کویری و غیرمسکونی است که فاقد ارزش استراتژیک برای داعش است. پیشروی نیروهای الحشد الشعبی به سوی مرزهای عراق و سوریه از نظر میدانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، چون تحقق این پیشروی در واقع به معنی اخراج کامل داعش از بخش شرقی استان موصل در عراق خواهد بود. از طرف دیگر پیشروی نیروهای عراقی هم زمان در بخش غربی موصل در عمل می‌تواند، نوید بخش آزادسازی کامل موصل و پایان کار داعش در موصل باشد. مهم‌ترین ماموریت نظامی‌و میدانی نیروهای عراقی طی ماه‌های گذشته تلاش برای مسدود کردن راه‌های پشتیبانی و امدادرسانی داعش از خاک سوریه به شهر موصل و دیگر مناطق عراق بود و اکنون رسیدن الحشد الشعبی به مرز عراق و سوریه این هدف مهم دولت عراق برای قطع ارتباط نیروهای داعش با خاک سوریه را برآورده خواهد ساخت. 

این در حالی است که حیدرالعبادی، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق ماموریت کنترل مرزهای عراق-سوریه را به نیروهای الحشد الشعبی واگذار کرده است که این موضوع در آزادسازی مناطق تحت تصرف داعش در دیگر استان‌ های عراق تاثیر بسیاری دارد. علاوه بر این کنترل مرزهای عراق و سوریه به وسیله نیروهای الحشد الشعبی می‌تواند، به منزله آمادگی نیروهای عراقی برای تعقیب اعضای‌تروریستی داعش در خاک سوریه باشد که این موضوع بستگی به تصمیم العبادی دارد. با رسیدن نیروهای بسیج مردمی‌عراق به مرزهای مشترک عراق و سوریه در عمل عملیات موصل در آستانه پیروزی نهایی قرار می‌گیرد و هم زمان فصل جدیدی از حضور و نقش نیروهای بسیج مردمی‌عراق در صحنه تحولات داخلی این کشور رقم خواهد خورد. 

این تحولات در دو سوی مرزهای عراق و سوریه در حالی جریان دارد که پیشتر گروه‌تروریستی «مغاویر الثوره»، بازوی اجرائی و فعال امریکا در شرق سوریه که در چارچوب به اصطلاح گروه‌های مسلح «میانه‌رو» مورد حمایت امریکا قرار دارند، اعلام کرده بود، در تدارک برای عملیات نظامی‌جهت بیرون راندن داعش از شهر مرزی «البو کمال» در آینده نزدیک است. این گفته به این معناست که امریکایی‌ها در شرق سوریه ‌تنها در پی حفظ التنف نیستند، بلکه قصد دارند، دیگر گذرگاه مرزی سوریه یعنی البو کمال را نیز به تصرف خود درآورند. بالطبع تحقق این امر، محور مقاومت را از منظر جغرافیایی به دو نیم تقسیم خواهد کرد.

هدف دیگر حضور نظامی‌امریکا در شرق سوریه و غرب عراق به ویژه برای دوره پسا داعش را می‌توان در تلاش برای ایجاد کمربندی امنیتی بین سوریه وعراق ملاحظه کرد. مهمترین کارکرد این کمربند قطع ارتباط بادیه شام سوریه با بیابان الانبار عراق است. موفقیت در قطع ارتباط جغرافیایی این دو منطقه به معنای جلوگیری از ارتباط جغرافیایی محور مقاومت و شکل‌گیری هلال شیعی از تهران تا جنوب لبنان با گذر از بغداد و دمشق است.