آینده دوگانه صنعت پتروشیمی

مینا افشاری ترک

در تازه‌ترین دور نشست‌های دوره‌ای مدیران عامل شرکت‌های تولیدی صنایع پتروشیمی با مسئولان وزارت نفت، مجموعه‌ای از محورهای کلیدی برای آینده این صنعت استراتژیک مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این نشست‌ها که به‌عنوان یک مجرای گفت‌وگو و چانه‌زنی میان بخش دولتی، خصوصی و نهادهای سیاست‌گذار در حوزه پتروشیمی شناخته می‌شود، بار دیگر بر نیاز به ایجاد تحولاتی بنیادین در سیاست‌گذاری و اجرا تاکید کرد.

بر اساس مباحث مطرح‌شده، صنعت پتروشیمی ایران که از مرحله نخستین رشد عبور کرده و به نقطه بلوغ رسیده، هم‌اکنون با چند ضرورت اساسی مواجه است. خصوصی‌سازی واقعی با انتقال مالکیت و مدیریت به بخش خصوصی توانمند و برنامه‌محور، در صدر این الزامات قرار دارد. مدیران تاکید کردند که این روند باید با پرهیز از تکرار تجربه‌های ناقص گذشته و بر مبنای نقشه راه جامع دنبال شود.

تامین پایدار و متنوع خوراک، به‌ویژه گاز و مایعات، از دیگر دغدغه‌های اصلی بود که حاضران بر آن تاکید کردند. این مهم نیازمند قراردادهای بلندمدت و توسعه میادین جدید است تا امنیت زنجیره تولید حفظ شود. در کنار آن، ایجاد سازوکارهای نوین تامین مالی پایدار، چه در سطح داخلی و چه خارجی، به‌عنوان شرط استمرار پروژه‌های توسعه‌ای مطرح شد؛ پیشنهادی چون تشکیل صندوق‌های مشترک توسعه برای پشتیبانی از سرمایه‌گذاری‌ها نیز در همین راستا بود.

تحول دیجیتال و هوشمندسازی، همگام با روندهای جهانی و انقلاب صنعتی پنجم، دیگر محوری بود که مورد اجماع قرار گرفت. به اعتقاد مدیران، این رویکرد نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد بلکه جایگاه رقابتی ایران در بازارهای منطقه‌ای و جهانی را نیز تقویت خواهد کرد.

همچنین بحث مدیریت و تخصیص بهینه منابع انرژی، به‌ویژه گاز، برای صنایع با ارزش‌افزوده بالاتر و رفع مشکلات ساختاری و فرسودگی بخشی از تاسیسات، از جمله موضوعاتی بود که وزارت نفت در این نشست بر پیگیری آن‌ها تأکید داشت. اصلاحات در حوزه قوانین، مالیات، تأمین ارز و پایداری انرژی نیز به‌عنوان شروط لازم برای رشد پایدار صنعت برشمرده شد.

خصوصی‌سازی واقعی رمز توسعه صنعت پتروشیمی

محمد شریعتمداری مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس در سی‌وسومین نشست مدیران عامل شرکت‌های تولیدی صنایع پتروشیمی، تنها راه توسعه صنعت پتروشیمی ایران را خصوصی‌سازی واقعی دانست و گفت: اگر این صنعت به‌طور کامل به بخش خصوصی واقعی واگذار شود، بسیاری از چالش امروز برطرف می‌شود.

شریعتمداری با تاکید بر مشکلات پیش‌ روی صنعت اظهار کرد: نخستین چالش صنعت پتروشیمی در سطح راهبردی، نبود نقشه راه یکپارچه است. تاریخچه صنعت پتروشیمی نشان می‌دهد اقدام‌های گذشته، به‌ویژه در حوزه خصوصی‌سازی اگرچه در ذات خود اقدامی مثبت بود، به‌دلیل نبود تدبیر و برنامه‌ریزی صحیح، پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته است.

وی با بیان اینکه امروز جهان به سمت گام پنجم صنعتی حرکت می‌کند و تغییرات بزرگی در شیوه مصرف و الگوهای توسعه صنعتی در حال شکل‌گیری است، گفت: اگر صنعت پتروشیمی ایران با این تحولات همراه نشود، بخش بزرگی از ظرفیت آن بلااستفاده می‌ماند. افزون برآن آینده صنعت باید بر مبنای واقعیت‌های جهانی و نیازهای آینده طراحی شود.

لزوم واگذاری براساس تدبیر و برنامه جامع

مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با تأکید بر اینکه تنها راه توسعه صنعت پتروشیمی ایران خصوصی‌سازی واقعی است، یادآور شد: اگر این صنعت به‌طور کامل به بخش خصوصی واقعی واگذار شود، بسیاری از مشکلات امروز برطرف می‌شود، اما این بار باید این واگذاری با تدبیر و براساس یک برنامه صحیح و جامع انجام شود.

شریعتمداری با اشاره به چالش‌های اساسی صنعت پتروشیمی افزود: یکی از نگرانی‌های جدی بحران خوراک در آینده نزدیک است. امروز واحدهای پتروشیمی، به‌ویژه در مجموعه خلیج‌فارس، بیشترین سودآوری را دارند، اما اگر قراردادهای بلندمدت خرید خوراک تضمین نشود و برای متنوع‌سازی منابع خوراک برنامه‌ریزی صورت نگیرد، این مزیت به‌سرعت از دست خواهد رفت.

وی با بیان اینکه مدیریت منابع و محدودیت منابع مالی نیز به‌طور مستقیم آینده صنعت را تهدید می‌کند، اظهار کرد: اگر منابع مالی داخلی و خارجی مورد نیاز برای توسعه صنعت تأمین نشود، بدون تردید با بحران‌های جدی مواجه می‌شویم. امروز باید سازوکاری ایجاد شود که تأمین مالی صنعت پتروشیمی به‌صورت پایدار و کارآمد تضمین شود.

تحول دیجیتال کلید توسعه صنعت پتروشیمی

مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس یکی از اولویت‌های اصلی صنعت را تحول دیجیتال دانست و بیان کرد: جهان به‌سرعت به سمت دیجیتالی‌ شدن و استفاده از فناوری‌های نو مانند هوش مصنوعی حرکت می‌کند. اگر صنعت پتروشیمی ایران در این مسیر گام برندارد، فاصله ما با رقبای جهانی روزبه‌روز بیشتر می‌شود. امروز نیازمند آن هستیم که کارگروهی تخصصی در صنعت پتروشیمی تشکیل شود تا به‌صورت یکپارچه، فرآیند هوشمندسازی و دیجیتالی کردن صنعت را پیش ببرد.

شریعتمداری با بیان اینکه برای پیشتازی صنعت پتروشیمی در آینده، باید سه محور اساسی را هم‌زمان دنبال کرد، ادامه داد: تأمین پایدار خوراک، فراهم کردن منابع مالی مطمئن و حرکت جدی به سمت تحول دیجیتال و هوشمندسازی، می‌تواند جایگاه صنعت پتروشیمی ایران را در سطح منطقه و جهان تثبیت کند.

وی بر لزوم ایجاد سازوکارهای مالی جدید برای حمایت از صنعت پتروشیمی گفت: یکی از راه‌حل‌های اساسی، تأسیس صندوق توسعه صنایع شیمیایی است؛ صندوقی مشترک که همه شرکت‌های پتروشیمی در آن عضو باشند و سهم داشته باشند. چنین نهادی می‌تواند پشتوانه‌ای برای تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای صنعت باشد.

مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با تأکید بر اینکه حل مشکلات ساختاری مثل مالیات، ثبت سفارش، تأمین ارز و تضمین پایدار انرژی نیازمند تصمیم‌گیری و اصلاحات بنیادین در سطح عالی دولت است، یادآور شد: تنها با چنین رویکردی می‌توان زمینه رشد پایدار و سرمایه‌گذاری مطمئن در صنعت پتروشیمی را فراهم ساخت.

تحقق رشد تولید صنعت پتروشیمی با تأمین خوراک پایدار

سید جعفر هاشمی مدیرعامل هلدینگ نفت و گاز پارسیان نیز در همین نشست سهم صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور را مهم دانست و بر تأمین خوراک پایدار این صنعت بهره‌ور تاکید کرد.

هاشمی با اشاره به اهمیت صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی اظهار کرد: براساس آمار رسمی بانک مرکزی، حجم تولید ناخالص داخلی کشور نزدیک به ۲۹۴ میلیارد دلار است که از این مقدار صنعت پتروشیمی حدود ۵ درصد سهم مستقیم در اقتصاد ایران دارد.

وی با اشاره به سهم صنعت پتروشیمی در اقتصادهای جهان افزود: سهم این صنعت در اقتصاد ملی چین ۶ درصد، آلمان ۳.۴ درصد، برزیل ۴.۴ درصد و در بسیاری از کشورها کمتر از ۵ درصد است. بنابراین ایران پس از چین، دومین کشوری است که بالاترین سهم صنعت پتروشیمی را در اقتصاد ملی خود دارد و این موضوع اهمیت این صنعت را در کشور نشان می‌دهد.

مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارسیان با تأکید بر موضوع مصرف گاز در کشور تصریح کرد: در سال ۲۰۲۳ میلادی حدود ۲۷۷ میلیارد مترمکعب گاز در ایران مصرف شد که ایران را به چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در جهان تبدیل می‌کند. از این میزان مصرف، حدود ۳۰ درصد مربوط به بخش برق، ۲۰ درصد مربوط به بخش‌های بالادستی و پالایشگاه‌ها و ۱۰ درصد نیز به حوزه‌های دیگر اختصاص داشته است. به این ترتیب حدود ۳۰ درصد از کل مصرف گاز کشور سهم صنعت است.

هاشمی با اشاره به مصرف و صادرات صنایع مختلف گفت: صادرات فولاد کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۷.۶ میلیون تن، صادرات سیمان ۳.۳ میلیون تن و صادرات محصولات پتروشیمی ۲۹.۶ میلیون تن بوده است. با وجود اینکه مصرف گاز در صنعت فولاد به مراتب بالاتر از پتروشیمی است (حدود ۴۰ میلیون متر مکعب در روز در فولاد در مقابل حدود ۹ میلیون متر مکعب در پتروشیمی)، اما ارزش افزوده و تأثیر پتروشیمی بر اقتصاد ملی حداقل ۲.۵ برابر بیشتر از فولاد است. این نشان می‌دهد که اختصاص بهینه منابع گازی به صنایع بهره‌ورتر از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی تاکید کرد: اقدام‌های خوبی از سوی مجموعه‌های مختلف و هلدینگ‌ها برای مقابله با ناترازی انجام شده، اما همچنان نیازمند حمایت جدی وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران هستیم. بروکراسی موجود در حوزه سرمایه‌گذاری‌های بالادستی و پروژه‌های توسعه‌ای باید کاهش یابد تا این پروژه‌ها هرچه سریع‌تر به نتیجه برسند.

صنعت پتروشیمی وارد مرحله‌ای تازه از توسعه شده است

احمد زراعتکار معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت نیز در همین نشست با بیان این که سهم صنعت پتروشیمی از کیک انرژی کشور به‌صورت اختصاصی جدا شده است گفت: صنعت پتروشیمی ایران اکنون وارد مرحله‌ای تازه از رشد و بلوغ شده است و این صنعت سال‌های ابتدایی توسعه خود را پشت سر گذاشته و دیگر نیازی به حمایت‌های پایه‌ای اقتصادی مانند گذشته ندارد.

زراعتکار با اشاره به اقدام های وزارت نفت در مسیر رفع موانع صنعتی و ثبت سفارش‌ها اظهارکرد: در طول یازده ماه گذشته با بهره‌گیری از همفکری کارشناسان و همراهی همکاران توانستیم بسیاری از موضوعاتی را که پیش‌تر محل بحث و اختلاف نظر بود، بررسی و پیگیری کنیم. هدف اصلی ما این است که فضای کاری صنعت را همانند گذشته در مسیر رشد، پویایی و شکوفایی قرار دهیم.

وی با بیان این‌که صنعت پتروشیمی ایران اکنون وارد مرحله‌ای تازه از رشد و بلوغ شده است، افزود: این صنعت سال‌های ابتدایی توسعه خود را پشت سر گذاشته و دیگر نیازی به حمایت‌های پایه‌ای اقتصادی مانند گذشته ندارد.

معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت به برخی چالش‌های موجود در این صنعت پرداخت و گفت: بخش‌هایی از صنعت پتروشیمی همچنان با فرسودگی و ضعف ساختاری روبه‌رو است که توجه جدی به آن‌ها ضروری است. تجربه ما در صنایع بالادستی نفت، گاز و پالایش نشان داده است که جبران عقب‌ماندگی‌ها در بخش‌های پایین‌دست بسیار دشوارتر خواهد بود، از همین رو لازم است این مسئله در قالب برنامه‌های توسعه‌ای آینده دیده و پیش‌بینی شود.

زراعتکار شرایط عمومی اقتصاد کشور را یکی از عوامل اثرگذار بر روند توسعه صنعت دانست و توضیح داد: محدودیت‌های ناشی از شرایط اقتصادی، دشواری‌های دسترسی به فناوری‌های نوین، تحریم‌ها، کسری بودجه و فشارهای دستگاه‌های نظارتی، همگی بر صنعت پتروشیمی تأثیر گذاشته و حتی زندگی فردی و حرفه‌ای فعالان این حوزه را تحت تأثیر قرار داده است. با وجود این فشارها، تلاش ما بر این است که با استفاده از اختیارات و حمایت‌های وزارت نفت و همراهی همکاران، چالش‌ها را مدیریت کرده و مسیر توسعه صنعت را هموار کنیم.

مدیر برنامه‌ریزی وزارت نفت، با اشاره به این که در ماه‌های اخیر مسائل مالی و ارزی این صنعت را به‌طور مستمر دنبال کرده‌ایم و تعامل سازنده‌ای با بانک مرکزی و سایر نهادهای تنظیم‌گر برقرار شده است گفت: این همکاری‌ها شرایطی را فراهم کرده که ضمن ارائه کمک‌های مؤثر به حاکمیت، حمایت‌های لازم نیز متقابلاً در اختیار صنعت قرار گیرد.

وی با اشاره به روند تسهیل‌شده تعاملات مالی افزود: در طول ده تا یازده ماه گذشته هیچ درخواست منطقی درحوزه‌های مختلف حاکمیتی بدون پاسخ نمانده است و در همین چارچوب، اقدامات ارزشمندی انجام شده است در همین راستا اخذ مجوز سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز با مشارکت صندوق توسعه ملی فراتر از تأمین مالی ساده عمل کرده و با کاهش ریسک‌ها، مسیر اجرای پروژه‌ها را هموار ساخته است.

معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت ادامه داد: در حوزه بالادستی با وجود عقب‌ماندگی‌ها، تلاش کرده‌ایم با پشتیبانی صندوق توسعه ملی پروژه‌ها را تقویت کنیم. امروز این امکان فراهم است که شرکت‌ها و مجموعه‌های فعال صنعت، پروژه‌های علمی و توسعه‌ای خود را با آگاهی کامل از فرآیندها به صندوق ارائه کنند و وزارت نفت نیز با حمایت‌های لازم، زمینه اجرایی شدن این طرح‌ها را فراهم سازد تا بخش‌های کلیدی صنعت متحول شود.

زراعتکار در ادامه به چالش‌های ساختاری صنعت اشاره کرد و گفت: با وجود پیشرفت‌ها، برخی مشکلات همچنان پابرجاست، توسعه نامتوازن در بخش انرژی کشور منجر به ناترازی منابع شده و در زمان کمبود منابع، رقابت بین‌بخشی شدت می‌گیرد. با این حال، صنعت پتروشیمی توانسته در این شرایط سهم مناسبی از منابع محدود کشور را به خود اختصاص دهد و تلاش ما این بوده که ضمن حفظ وضعیت موجود، پویایی و مسیر توسعه این صنعت ادامه یابد.

زراعتکار، با اشاره به اهمیت تأمین انرژی پایدار برای صنعت پتروشیمی گفت: موضوعات مرتبط با برق و گاز در کشور همچنان با محدودیت‌هایی همراه است، اما همه تلاش ما معطوف بر این است که اثر این محدودیت‌ها بر صنعت پتروشیمی به حداقل برسد. از ابتدای کار، با هدایت وزیر نفت، راهکاری طراحی شد تا سهم مشخصی از کیک انرژی کشور برای صنعت پتروشیمی جدا شود و منابع موردنیاز این بخش به‌طور اختصاصی تأمین گردد.

وی افزود: این اقدام با همکاری تیم‌های ملی، انجمن‌های تخصصی و پیگیری‌های مستمر اجرایی شد. در همین مسیر توانستیم مراحل اولیه توسعه میادین گازی و اختصاص گاز به صنایع پتروشیمی را به نتیجه برسانیم و امیدواریم تا پایان سال به اهداف مطلوب دست پیدا کنیم. علاوه بر این، روش‌های دیگری نیز برای تأمین انرژی بخش پایین‌دست تعریف شده که با همکاری شرکت ملی نفت در حال پیگیری است. هدف نهایی آن است که با جداسازی سهم صنعت پتروشیمی از منابع انرژی عمومی، مسیر توسعه این صنعت هموار شود و در عین حال اقتصاد کشور نیز پایداری خود را حفظ کند.

زراعتکار همچنین به توسعه فعالیت‌های نوآورانه و استارتاپی در حوزه انرژی اشاره کرد و گفت: تلاش کرده‌ایم زمینه را برای حضور شرکت‌های نوآور و فعالیت‌های فناورانه در بخش انرژی باز کنیم و محدودیت‌های گذشته را کاهش دهیم. با حمایت رئیس‌جمهور و تأیید مقامات عالی کشور، موفق شدیم مصوبه اپراتورهای انرژی و کاروران گاز را دریافت کنیم که هم‌اکنون با همکاری شرکت ملی گاز در حال اجراست. اگرچه نمی‌توان انتظار داشت به‌طور معجزه‌آسا مصرف گاز جبران شود، اما با تخصیص هدفمند منابع می‌توان کیفیت و دسترسی به انرژی در صنعت پتروشیمی را ارتقا بخشید.

وی به یکی از چالش‌های اساسی در بخش انرژی عمومی کشور اشاره کرد و توضیح داد: مشکل اصلی این است که به دلیل ارزان بودن گاز یارانه‌ای، انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی در مصرف وجود ندارد و حتی مصرف افزایش پیدا می‌کند. ما با بهره‌گیری از تجربه‌های گذشته در صنعت نفت و گاز و الگوبرداری از کشورهای موفق تلاش می‌کنیم این وضعیت را اصلاح کنیم. هدف این است که گاز به‌صورت هدفمند و با انحصارزدایی در اختیار صنایع قرار گیرد تا هم مصرف بهینه محقق شود و هم توسعه صنعتی با اتکای واقعی به منابع پایدار انرژی پیش برود.

زراعتکار با تأکید بر اهمیت حکمرانی داده و مدیریت منابع انرژی افزود: در صنعت نفت با عقب‌ماندگی‌های تاریخی مواجه بوده‌ایم، اما با پیگیری‌های مستمر در معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت و همکاری بخش‌های مختلف، تلاش کرده‌ایم حکمرانی انرژی را ارتقا دهیم. این پروژه بزرگ با همکاری شرکت ملی گاز و وزارت نیرو در حال اجراست و می‌تواند موجب افزایش همگرایی و همکاری میان صنایع مختلف شود.

وی همچنین به موضوع مدیریت خوراک‌های مایع و سوخت اشاره کرد و گفت: در حوزه خوراک‌های مایع محدودیت‌ها و رقابت‌هایی وجود دارد که نیازمند شفاف‌سازی است. باید سهم مصرفی هر بخش مشخص شود تا توسعه آینده صنعت پتروشیمی تضمین شود.

به گفته او، تحقق این هدف مستلزم همفکری و هماهنگی بین تمامی بخش‌هاست. در وزارت نفت نیز تلاش کرده‌ایم بخشی از مجوزهای گذشته که ضرورتی نداشتند لغو شود تا فشارها و محدودیت‌های غیرضروری کاهش یابد و مجوزهای قانونی و ضروری برای بهره‌برداری بهینه صادر شود.

معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت تأکید کرد: هدف ما این است که با تعیین مرزهای دقیق و شفاف برای مصرف‌کنندگان، فشارها کاهش یابد و زمینه بهره‌برداری کامل از مزیت‌های موجود در صنعت نفت و پتروشیمی فراهم شود.

تولید بیش از ۳۱ میلیون مترمکعب گاز با توسعه میادین پازن و گردان

مدیرعامل گروه پتروشیمی باختر به حفر ۲۴ حلقه چاه برای توسعه میدان‌های گازی پازن و گردان اشاره کرد و گفت: تولید در فاز نهایی این میدان‌ها به بیش از ۳۱ میلیون متر مکعب می‌رسد.

داوودرضا ربانی با اشاره به قرارداد توسعه میدان‌های گازی پازن و گردان اظهار کرد: این قرارداد ۲۰ ساله شامل حفر ۲۴ حلقه چاه است. تولید اولیه ۸ میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و در فاز نهایی به ۳۱.۵ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. مجموع تولید گاز در دوره قرارداد ۱۸۰ میلیارد مترمکعب برآورد شده که ارزش آن ۲۷ میلیارد دلار است. افزون برآن ۵۸ میلیون بشکه میعانات گازی به ارزش ۴.۶ میلیارد دلار تولید می‌شود و مجموع عواید دولت از این پروژه حدود ۳۲ میلیارد دلار می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه نخستین محصول این شرکت با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، کاتالیست پلی‌اتیلن دوغابی بود، تصریح کرد: تاکنون بیش از ۳ میلیون تن محصول با این کاتالیست تولید شده که نشان می‌دهد فعالیت باختر در سطح صنعتی و عملیاتی قرار دارد. همچنین کاتالیست پلی‌اتیلن فاز گازی در سال ۱۳۹۹ وارد مدار و بخش عمده‌ای از آن به روسیه صادر شده  است.

مدیرعامل گروه پتروشیمی باختر با اشاره به طرح‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در این شرکت گفت: پروژه‌هایی برای تولید گریدهای متنوع پلی‌اتیلن و تبدیل ضایعات پلیمری به محصولات با ارزش افزوده بالاتر در دست اجراست، افزون برآن دو پروژه صنعتی در حوزه تولید اکسیژن و الکل‌های خاص پیگیری می‌شود که جایگزین فرآیندهای پرهزینه گذشته خواهد بود.

وی با بیان مهم‌ترین دستاوردهای این شرکت، بیان کرد: طراحی و مهندسی واحد ۳.۵ میلیون تنی پتروشیمی پالایشگاه گاز کنگان، دانش فنی و مهندسی واحد جداسازی +C۲، طراحی واحد الفین پتروشیمی کنگان، مهندسی تفصیلی واحد متانول پژوهش باختر و طراحی واحد پلی‌اتیلن سنگین در رایان پلیمر از دیگر اقدام‌های این شرکت است