پهپادها؛ هزینهساز، نگرانکننده و سرسخت
کریم جعفری
در طول یک دهه گذشته با حضور موثر و بسیار گستردهتر یک عامل مهم در نبردهای امروزی شاهد شکلگیری تغییرات شگرف در سطح نبردها و راهبردهای کلان آن بودهایم. تنوع در پهپادها، گوناگونی در ماموریتها و تولید گسترده در کنار بهای اندک در برخی از مدلها باعث شده تا امروز شاهد بروز یک پیچیدگی خاص چگونگی تعامل با این پدیده باشیم. به صورت خلاصه پهپادها هزینهساز، نگرانکننده و بسیار سرسخت شدهاند که نمونه آن را میتوان در اوکراین مشاهده کرد.
همین مساله باعث شده تا ارتشهای عضو ناتو بهطور فزایندهای به تجربه میدانی اوکراین برای یافتن راهحل یکی از چالشهای مهم جنگهای مدرن روی آوردهاند؛ اینکه چگونه میتوان پهپادهای مهاجم را بدون مصرف موشکهای گرانقیمت و سامانههای پیشرفته پدافند هوایی منهدم کرد. بهنوشته «اینسایدر»، استفاده گسترده و روزانه اوکراین از پهپادهای رهگیرِ تولید داخل، توجه جدی مقامهای ناتو را جلب کرده است؛ مقامهایی که این سامانهها را هم راهحلی عملی در کوتاهمدت و هم نشانهای از آینده جنگها میدانند. (در واقع ای گزارش، یک رپورتاژ برای تقویت روحیه اوکراینیها است)
این گزارش تصریح میکند که نیروهای اوکراینی بهطور گسترده به پهپادهای رهگیر برای مقابله با حملات گسترده پهپادی روسیه متکی شدهاند. این سامانههای ساخت اوکراین هر روز بهکار گرفته میشوند و تصاویر تعقیبوگریزهای هوایی پرسرعت آنها که به برخورد مستقیم یا انفجار در نزدیکی هدف منجر میشود، بهطور مرتب منتشر میگردد. اینسایدر تأکید دارد که قابلیت تولید انبوه، مزیت کلیدی این پهپادهاست؛ بهویژه در شرایطی که روسیه شدت بمبارانها را افزایش داده و گاه در یک شب صدها پهپاد و موشک شلیک میکند. چنین حملاتی فشار شدیدی بر شبکه پدافند هوایی اوکراین وارد کرده و نیاز به راهحلهای ارزان و مقیاسپذیر را ضروری ساخته است.
مقامهای ناتو پهپادهای رهگیر را نهتنها راهی مقرونبهصرفه برای مقابله با پهپادهای تهاجمی نسبتاً ارزان، بلکه نشانهای اولیه از مسیر تحول پدافند هوایی میدانند. برخی کشورهای عضو در حال توسعه سامانههای مشابه هستند و برخی دیگر بهسرعت در حال خرید انبوه این تجهیزاتاند. مقاله به نقل از یکی از مقامهای ارشد فرماندهی زمینی ناتو مینویسد که فناوری با سرعتی بسیار بالا در حال تحول است و نیروهای نظامی در رقابتی دائمی برای همگامماندن با نوآوری قرار دارند. (برخلاف ادعای این مقاله، این پهپادهای رهگیر باوجود تبلیغات بسیار در برابر پهپادهای سریع، هیچ کاربردی ندارند!)
این مقاله میگوید پهپادهای رهگیر در واکنش به افزایش تولید پهپادهای روسیه و تشدید حملات شبانه، به اولویت سرمایهگذاری دفاعی اوکراین تبدیل شدند. این سامانهها به اوکراین امکان میدهند ذخایر محدود موشکهای زمینبههوای خود را حفظ کند؛ موشکهایی که بسیار گرانتر بوده و برای تهدیدهای سطح بالاتر مانند موشکهای کروز یا بالستیک مناسبتر هستند. برخی از پهپادهای رهگیر اوکراینی، بنا بر گزارش مقاله، تنها حدود ۲۵۰۰ دلار هزینه دارند؛ رقمی که در مقایسه با هزینه حداقلی حدود ۳۵ هزار دلار برای پهپادهای انتحاری روسی بسیار کمتر است. این پهپادها با حمل سرجنگی کوچک طراحی شدهاند تا یا مستقیماً به هدف برخورد کنند یا با انفجار در نزدیکی آن، انهدام را رقم بزنند.
بهنوشته اینسایدر، ورود پهپادهای رهگیر گزینههای پدافندی اوکراین را بهطور قابلتوجهی گسترش داده است. برخلاف تیربارهای نصبشده روی خودرو که پیشتر برای هدف قراردادن تهدیدهای کمارتفاع بهکار میرفتند، این پهپادها میتوانند به اهدافی در ارتفاع بالاتر و با سرعت بیشتر دست یابند. این توانمندی به اوکراین اجازه میدهد سامانههای موشکی پیشرفتهتر خود را برای تهدیدهای جدیتر ذخیره کند و در نتیجه پایداری دفاعی را افزایش دهد.
مقاله همچنین اشاره میکند که علاقه ناتو به این فناوری پس از ورود پهپادهای روسی به حریم هوایی لهستان و رومانی شدت گرفت؛ رخدادهایی که باعث بهپرواز درآمدن جنگندههای غربی شد و پرسشهایی را درباره پایداری استفاده از تجهیزات گرانقیمت برای مقابله با تهدیدهای کمهزینه مطرح کرد. هرچند ناتو همچنان گشتهای هوایی انجام میدهد، اما برخی اعضا بهدنبال گزینههای جایگزین رفتهاند. طبق این گزارش، لهستان و رومانی سامانه رهگیر ساخت آمریکا را خریداری و مستقر کردهاند؛ سامانهای که پیشتر بهطور گسترده توسط اوکراین بهکار رفته است.
این مقاله میافزاید که نیروهای لهستانی، رومانیایی و آمریکایی آموزشهای مشترکی برای استفاده از این سامانه دیدهاند و مقامهای نظامی از اثربخشی و هزینه نسبتاً پایین آن سخن گفتهاند. هرچند این پهپادهای رهگیر برای ناتو گرانتر از ارزانترین نمونههای اوکراینی هستند، اما همچنان بهمراتب کمهزینهتر از سامانههای موشکی سنتی بهشمار میروند و برای دفاع از جناح شرقی ناتو ارزشمند تلقی میشوند.
در واقع، این مقاله نشان میدهد چه نگرانی گستردهای بر ناتو برای مقابله با پهپادهای انهدامی روسی سایه افکنده است. اعضای ناتو به خوبی میدانند که آنچه به عنوان پهپاد رهگیر گفته میشود محدودیتهای بسیاری دارد و دلیل پرداختن به این پهپادها بیشتر جهت قوت قلب دادن به شهروندان اروپایی است که به زودی باید شاهد شروع جنگی بزرگ باشند. اگر ناتو نتواند راهی برای مقابله با این ابزارهای سرسخت پیدا کند، با توجه به نرخ تولید پهپاد در ایران، روسیه، چین و حتی کره شمالی (که به تازگی یک هیات بلندپایه نظامی آن از تهران برای خرید خط تولید پهپاد بازدید کرده است) هیچ شانسی برای مقابله با آنها نخواهد داشت.
