خوشنویسی در ذات خود واجد قداست خاصی است

بامدادجنوب- الهام بهروزی: هنرمند فردی است که با ابزار هنر، زیبایی‌ها و پیام‌های انسان‌دوستانه را در سطح جامعه نشر می‌دهد و گاه نیز تنگدستی و چهره سیاه فقر را در اثرش به نمایش می‌گذارد تا بگوید حتی این تصویر مغموم هم لبریز از انسانیتی است که در پس تاریکی‌ها خودنمایی می‌کند. «زندگی باغی است که با عشق باقی است» عبارت زیبایی که با خط چشم‌نواز بر لوح سیاه نقش بسته است. به‌راستی هنر انعکاس نادیدنی‌ها و نقوش پر پیچ‌ و تاب هستی است. این هنرمند زاده 1352 در بندرگناوه است. وی در سال 69 در سفری که به قم داشت با خرید یکی از آثار استاد علی‌اکبر اسماعیلی‌قوچانی با هنر خوشنویسی آشنا می‌شود. البته پیش از آشنایی با هنر خوشنویسی به‌صورت تجربی نقاشی کار می‌کرده و در همان سال‌ها با شرکت در مسابقات نقاشی در مقطع دبیرستان حائز رتبه اول شهرستان و دوم در استان می‌شود اما عضویت وی در انجمن خوشنویسان به اواخر سال 75 یعنی پس از پایان خدمت سربازی وی بازمی‌گردد که با ورود به این انجمن زیر نظر عباس سلامی‌زاده (که از مفاخر هنر استان است) به یادگیری اصول و مقدمات خط می‌پردازد. وی این هنر را به‌صورت جدی ادامه می‌دهد تا این‌که در سال 79 در آزمون سراسری انجمن شرکت می‌کند و در مقطع ممتاز پذیرفته می‌شود ولی با ورود وی به حوزه مطبوعات به‌خصوص کاریکاتور مطبوعاتی مجال کمتری برای پرداختن به خوشنویسی می‌یابد و دوره زمانی طولانی از این هنر فاصله می‌گیرد تا این‌که دوباره فعالیت خود را در هنر خوشنویسی از سال 92 با جدیت آغاز می‌کند و اینک در خط ثلث در استان بدون رقیب پیش می‌رود. وی تاکنون در نمایشگاه‌های متعددی (از سال 77) فعالانه حضور داشته است، هرچند در مسابقه‌ای تاکنون حضور نداشته اما یکی از کارهای ثلث وی در جشنواره هنرمندان شیراز در سال 94 ارائه می‌شود که با استقبال روبه‌رو می‌شود.‌ محمد عباسی اینک در بندر زیبای گناوه یک هنرکده خوشنویسی راه‌اندازی کرده است که در این هنرکده افزون بر آموزش هنرجویان از مرحله مبتدی تا ممتاز، لوازم حرفه‌ای خوشنویسی عرضه می‌شود و همچنین آثار هنری هنرمندان نیز به فروش می‌رسد. در این زمینه با این هنرمند گناوه‌ای گفت‌وگویی را صورت دادیم که در ادامه می‌آید.

محمد عباسی در خصوص مهم‌ترین ویژگی هنری خوشنویسی به بامداد جنوب گفت: به نظر من مهم‌ترین ویژگی هنری خوشنویسی ایجاد ارتباط با مخاطب از طریق اعمال ارزش‌های بصری و زیباشناختی در یک اثر است.

وی در ادامه با بیان این‌که به‌طور کلی خوشنویسی دارای دو وجه است؛ یکی فن و دیگری هنر، افزود: اجرای دقیق حروف و کلمات و شاکله صحیح آنها مطابق اصول و قواعد خوشنویسی که از پیشینیان به ما رسیده، همان بعد فنی کار است اما در آنجا که خطاط بتواند مطابق ذوق و سلیقه خود به ترکیبی زیبا در قالب‌های خوشنویسی اعم از سطر، قطعه، سیاه مشق یا چلیپا دست یابد، می‌توان گفت در این رشته «واقعیت هنر» ظهور یافته است.

این هنرمند هم‌استانی با اشاره به این‌که در هنر خوشنویسی تا مرحله ممتاز خط نستعلیق پیش رفته‌است، خاطرنشان کرد: پس از آن یعنی در رتبه فوق ممتاز به‌دلیل علاقه‌ و تعهد درونی و ظرفیت بالاتر گرافیکی آن به خط ثلث گرایش پیدا کردم که به یاری پروردگار توانستم در آزمون این مرحله نیز قبول شوم.

عباسی در خصوص وضع‌کننده خط ثلث گفت: بنا بر اسناد و مدارک تاریخی که وجود دارد، غالب کارشناسان و مورخان واضع خط ثلث را فردی ایرانی به‌نام (ابن‌مقله بیضاوی‌شیرازی) قلمداد کرده‌اند که این شخص در واقع مبدع اقلام شش‌گانه از جمله خط ثلث بوده است. هرچند بعد از دوره صفویه رونق خط ثلث به‌دلایل متعددی در ایران دچار رکود می‌شود اما ثلث اصالتا یک خط ایرانی است، اگرچه امروزه این خط در خارج از مرزها عمدتا به خط عربی شهرت دارد که همین‌جا باید بگویم که شخصا مخالف این نامگذاری هستم، به‌همان دلایلی که بیان کردم به‌غیر از این‌که مراد از آن حروف و کلمات عربی، یعنی عبارات قرآنی باشد. در ضمن با آن‌که امروزه کشور ترکیه با برگزاری جشنواره و مسابقات بین‌المللی مدعی مرکزیت این خط در میان ممالک اسلامی است اما در عین حال هنرمندان ثلث‌نویس ایرانی همیشه از نفرات برتر این مسابقات بین‌المللی بوده‌اند.

وی در ادامه با اشاره به این‌که قسمت عمده‌ای از زیبایی خط نستعلیق در واقع بار پیام‌رسانی و محتوای معنوی آن است، یادآور شد: من نیز مانند بیشتر هنرمندان خوشنویس موضوعات تابلوهایم را از میان دیوان اشعار بزرگان ادب پارسی همچون حافظ، سعدی، فردوسی و مولانا انتخاب می‌کنم، به‌ویژه این‌که خوشنویسی از نظر ساختار سنتی آن تناسب بیشتری با اشعاری در قالب کهن دارد، هرچند شعر نو نظیر شعرهای نیما، فروغ، شاملو و مشیری هم سهمی قابل توجهی در آثار خوشنویسان معاصر ایران دارد. البته یک اثر نقاشی‌خط دیواری از شعر محلی‌سرای معروف جنوب زنده‌یاد ایرج شمسی‌زاده را در ورودی شهر گناوه انجام دادم.

این استاد ممتاز در خوشنویسی در پاسخ این سوال که به نظر شما دوران اوج هنر خوشنویسی کدام قرن بوده، بیان کرد: اگر بخواهیم از نظر دوره‌های تاریخی پاسخ بدهم، باید بگویم که سده‌های 9 تا 11 اوج هنر و فعالیت‌های خوشنویسی در ایران بوده و بعد از این با ورود صنعت چاپ خوشنویسی تا حدی از رونق گذشته خود باز می‌ماند. هرچند هنرمندان بزرگی در همین ادوار تاریخی ظهور کرده‌اند اما با شکل‌گیری انجمن خوشنویسان در دوره معاصر یعنی سال 1329 که به همت استادان بزرگی مانند استاد سیدحسین میرخانی ایجاد شد. هنرخوشنویسی حیات تازه‌ای می‌یابد، آن هم در قالب یک تشکیلات منسجم. پس از انقلاب اسلامی نیز آهنگ رونق خوشنویسی در دوره معاصر باز هم بیشتر می‌شود و کلاس‌های انجمن غیر از تهران در شهرستان‌ها دایر می‌شود و علاوه بر آن مراتب مختلف خوشنویسی و اعطای گواهینامه نیز بدان افزوده می‌شود و همین موجی را در میان جوانان برای گرایش به هنر خوشنویسی ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: اما این‌که می‌گویند خوشنویسی فراموش شده، نمی‌توان پذیرفت که واقعا این هنر دچار فراموشی شده باشد اما دچار بی‌مهری چرا. یکی از دلایل آن به اعتقاد من تضادی است که در ساختار سنتی خط با ادوات نوشتاری امروزی وجود دارد. وجه دیگر این بی‌مهری از ناحیه متولیان امور فرهنگی جامعه است که به‌نظر می‌رسد از ابعاد هنری خوشنویسی اطلاع و آگاهی چندانی ندارند و تنها به کارکرد ابتدایی آن یعنی نوشتن چندپلاکارد و پارچه نوشته نظر دارند و البته از هنرمندان نیز انتظار می‌رود برای معرفی این هنر چندصد ساله به جامعه مدرن و امروزی راه‌های نوتر بیابند و تلاش بیشتری کنند.

محمد عباسی درباره چگونگی گرایشش به نقاشی‌خط گفت: من همیشه با رنگ انس داشته‌ام، یعنی از دوران راهنمایی و دبیرستان که نقاشی کار می‌کردم و در مسابقات شهرستانی و استانی مقام می‌آوردم. بنابراین این دغدغه همیشه همراهم بوده که هنر انتزاعی خط و این کنتراست سفیدی و سیاهی در خوشنویسی سنتی را به‌هم بزنم و رنگ را برای بیان احساسم وارد تابلو خوشنویسی کنم، هرچند به‌طور جسته گریخته تجربیاتی داشتم اما در سال 92 با ورود به کلاس‌های آموزشی استاد مجید رستگار در انجمن خوشنویسان شیراز به‌طور جدی وارد این عرصه شدم و بعد از آن در دو نمایشگاه گروهی کارهایم را در این زمینه به نمایش گذاشتم. 

وی با بیان این‌که هر چند در این میان عیار و کیفیت کار در وهله اول تعیین‌کننده است اما با توجه به این‌که در سال‌های اخیر اقبال خوبی هم از سوی هنرمندان خوشنویس و هم مخاطبان عام و خاص به آثار نقاشی‌خط شده، بنابراین گرایش به‌ این قالب هنری بیش از کارهای سنتی است، افزود: این گرایش هم از نظر تکنیک و هم مضمون دیده می‌شود، البته ناگفته نماند که اگر زمینه آشنایی و معرفی خوشنویسی سنتی در میان عموم بیش از آنچه اکنون می‌بینیم، فراهم شود و ورای از تفکر «هنر برای هنر» عمل شود؛ یعنی این‌که ارتباط عامه مردم قوی‌تر شود، به‌طور مسلم بی‌مهری‌ها به این هنر اصیل و سنتی کمتر دیده خواهد شد و این هم منوط به سیاست‌های متولیان امور فرهنگی و هنری و در راس آنها تشکیلات گسترده انجمن خوشنویسان است که فکر می‌کنم رسالت سنگینی در این راه از نظر حفظ این میراث گرانقدر در مسیر تندبادهای فرهنگی به‌خصوص کالاهای وارداتی بر دوش می‌کشند.

این هنرمند هم‌استانی در خصوص مشکلات هنرمندان در حوزه خوشنویسی بیان کرد: یکی از مشکلات عمده و نیاز اصلی ما هنرمندان تجسمی گناوه که هم خودم و هم دیگر هنرمندان تجسمی بارها بر آن تاکید و اصرار ورزیده‌ایم، نداشتن یک نگارخانه استاندارد در شهرمان است. متاسفانه مکانی که برای عرضه آثار در اختیارمان گذاشته‌اند، هیچ سنخیتی با نگارخانه ندارد، چراکه این محل یک ساختمان فرسوده و مربوط به چنددهه قبل است که فاقد حداقل‌ها برای نمایش آثار تجسمی است و در یک کلام این مکان در شأن هنرمندان این شهر و آثار تجسمی آنها نیست.

محمد عباسی در ادامه با بیان این‌که سخن همیشگی ما با مسوولان توجه به نیازهای هنرمندان و برداشتن گامی در راستای برآورده کردن آنهاست، تصریح کرد: در جلسه‌ای که به‌تازگی حمیده ماحوزی، مدیرکل محترم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان با هنرمندان گناوه داشتند، در کنار ضرورت توجه به مبحث نگارخانه شهر، موضوع فروش آثار هنرمندان خوشنویس را نیز مطرح کردم و در این جلسه پیشنهاد کردم که آثارخوشنویسی و نقاشی‌خط ما در تهران و به‌خصوص در مکان‌هایی که هم‌اکنون هنرمندان شهرستانی در آنجا آثارشان را عرضه می‌کنند، در معرض دید عموم قرار بگیرد و زمینه فروش آنها فراهم شود یا این‌که در خود استان زمینه حراج آثار تجسمی هنرمندان را مانند همان برنامه حراج آثار تجسمی که در تهران هرساله اجرا می‌شود، فراهم کنند. از سویی دیگر به‌عنوان روابط عمومی انجمن خوشنویسان گناوه، از آقای پاک‌نژاد، فرماندار فرهیخته درخواست داریم تا زمینه‌ای فراهم کنند تا در ادارات و نهادهای دولتی آثار نمایشگاهی ما را خریداری کنند و در واقع با این کار ما را برای ترویج این هنر اصیل ایرانی-اسلامی یاری کنند. شوربختانه امروزه می‌بینیم هم در خانه‌‌ها و هم در محیط‌های اداری تابلوهای چینی آن هم با کیفیتی فوق‌العاده پایین بر در و دیوار نصب شده است.

وی ادامه داد: روی دیگر سخن ما با مسوولان محترم آموزش و پرورش است که متاسفانه شنیده می‌شود، برخی از مربیان هنر به‌جای استفاده از ابزار و لوازم خوشنویسی از ماژیک برای آموزش خط استفاده می‌کنند که این اقدام نه تنها هیچ کمکی به یادگیری هنرآموز نمی‌کند، بلکه باید بگویم به نوعی بی‌حرمتی و بی‌توجهی به حفظ این میراث گرانبهای بزرگان هنری ما در طول تاریخ است و خواستار اصلاح این رویه غلط و اشتباه هستیم.

این استاد خوشنویسی با بیان این‌که مصالح کار خوشنویس در بعد محتوا و مضمون، اشعار و سخنان بزرگان ادب پارسی یا آیات قرآن و احادیث بزرگان دینی ما است، یادآور شد: هنرمندان خوشنویس به تناسب حال خویش یا اقتضای جامعه اثری را خلق می‌کنند تا مخاطب را متاثر از آن سازند. به اعتقاد من اگرچه خوشنویسی هنری فردی است اما هنرمند این حوزه با پرداخت عالی یک تابلو به‌ویژه در ابعاد دیواری و بزرگ می‌تواند در انتقال مفاهیم و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی کمک شایانی به اصلاح امور کند.

عباسی با اشاره به این‌که بخش عمده‌ای از فرایند زندگی‌ام را مدیون پرداختن به هنرخوشنویسی هستم، به‌ویژه بعد از تحمل یک دوره نسبتا طولانی بیماری که درگیر آن بودم، بعد از عنایات ویژه خداوند، این هنر خوشنویسی یا نقاشی‌خط بود که انگیزه‌ای دوباره به من داد تا در حد توان و ظرفیتم قدر لحظات عمر را بیشتر بدانم، خاطرنشان کرد: درجه هنری من در خط ثلث فوق ممتاز است و در سطح کشور هنرمندان دیگری هم حائز این رتبه هستند اما در استان اطلاعی دراین باره ندارم. هرچند معتقدم در این میان اصل اهتمام هنرمند به کشف زیبایی‌ها و نشان دادن آن به جامعه است و باز نماندن در این مکاشفه معنوی به‌ویژه این‌که خوشنویسی در ذات خود واجد قداست خاصی است.

وی در پایان بیان کرد: در اینجا لازم است از همه دوستان و عزیزان و مسوولانی که گامی در راستای اعتلا هنرهای تجسمی در گناوه یا استان برمی‌دارند، تشکر کنم. به‌ویژه از استادان گرانقدری چون عباس سلامی‌زاده (گناوه) و پس از آن استاد مجید چیزفهم دانشمندیان، رئیس انجمن خوشنویسان شیراز و عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران که در این راه مرا یاری کرده‌اند، قدردانی می‌کنم.