هنری مناسب برای ترویج فرهنگ شهروندی

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

پرفورمنس آرت یا هنر اجرا، هنری است که در دهه شصت میلادی از بطن هنرهای تجسمی زاییده شد. امیر راد، پرفورمنس‌آرتیست و مدرس دانشگاه در خصوص خاستگاه پیدایش این گونه هنری می‎گوید: «طبیعتا به‎عنوان یک مدیوم میان‎رسانه‎ای، رسانه‎ها و افراد دیگری از حوزه‎های مختلف در شکل‌گیری مختصات نظری این مدیا نقش عمده‎ای داشتند، فرض کنید افرادی که در کالج بلک مانتین فعالیت می‎کردند یا معلمانی که در آنجا بودند و اساتید آنها افراد مشهوری بودند مثل مرس کانینگهام (یکی از پرنفوذترین و سنت‌شکن‎ترین طراحان رقص امریکا و جهان)، جان میلتون کیج (معروف به جان کیج از آهنگسازان سده بیستم)، آلن کاپرو و افراد مختلفی که در همان حوزه زمانی و مکانی حضور داشتند و به‎هر حال سبب شدند، چیزی که امروز می‌شناسیم، شکل بگیرد این نقطه آغاز پرفورمنس است».

البته برخی معتقدند که این هنر زیرمجموعه هنرهای نمایشی به‎شمار می‎رود و در این مورد اختلاف نظرهایی میان صاحب‎نظران این حوزه وجود دارد، چراکه به‎‏دلیل ویژگی‎هایی که هنر اجرا دارد، بیشتر به هنرهای تجسمی نزدیک‎تر است. پرفورمنس آرت (هنر اجرا) در لحظه خلق می‎شود و به چهار ابزار زمان، مکان، بدن اجراکننده و یا حضور رسانه‌ای آن و رابطه میان اجراکننده و بیننده نیاز دارد تا بتواند مفهومی را به‎صورت فی‎البداهه و خودجوش یا از متنی از پیش طراحی شده به اجرا بگذارد. این هنر در حقیقت مانند نمایش نیست که بر اساس یک طرح از پیش طراحی‎شده آغازی یا پایان مشخصی بتوان برای آن تعریف کرد. این هنر غیرقابل پیش‌بینی و بدون دیالوگ است و مخاطب را در لحظه درگیر می‎کند اما در همین لحظه، مفهومی را در ذهن او می‎آفریند. البته در پرفورمنس‌آرت گاه هنرهای موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی برای انتقال مفهوم مورد نظر با یکدیگر ترکیب می‎شوند. در هنر اجرا مانند هنر نمایش به فضای فرضی (دکور نمایش) نیاز نیست و در این اجرا مکان هویت واقعی خود را حفظ می‎کند و فورمنس‎آرتیست سعی می‎کند به‎صورت صامت مفهومی را به رهگذران و شهروندان منتقل کند و این ژانر هنری در شوکه کردن مخاطب تنها یک بار شکل اصلی به خود می‎گیرد.

 این هنر با رویداد همراه است، چون هر لحظه آن غیرقابل پیش‌بینی است. به پرفورمنس‌آرت هنر زنده هم گفته می‎شود. این هنر قابلیت‎های فراوانی برای فرهنگ‎سازی و آگاهی‎بخشی در سطح جامعه دارد. البته یکی از اشکالات هنر اجرا این است که ممکن است در انتقال مفهوم مورد نظر به مخاطب ابتر عمل کند که در این زمینه امیر راد معتقد است: «برای درک اثر هنری معاصر باید زمینه مشترکی از دانش میان هنرمند و مخاطب وجود داشته باشد که این دانش از طرق مختلف مانند آموزش مستقیم، رسانه‌های دیداری، مطبوعات، موسسات آموزش عالی و … منتقل می‌شود». 

استان بوشهر که همواره در زمینه ادب و هنر خوش درخشیده است، در زمینه پرفورمنس‌آرت که هنری نو و جدید در کشور به‏شمار می‎رود، نیز حرفی برای گفتن دارد. برخی از هنرمندان بوشهری با بهره‌جستن از هنر اجرا و به‏منظور ترویج فرهنگ شهروندی و انتقال پیام‌های حقوق شهروندی به همشهریان، برخی از مفاهیم را در پارک جفره علیباش برای شهروندان بوشهر به نمایش گذاشته‎اند که با استقبال خوبی هم روبه‎رو شده است. این برنامه که به توصیه و با حمایت سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری بوشهر در نخستین اجرا در یک پارک از سطح شهر اجرائی شده است، قرار است به‎زودی به‎صورت گسترده‎تر در نقاط مختلف بوشهر اجرائی شود.

 

سرپرست سازمان فرهنگی‎تفریحی شهرداری بندر بوشهر با بیان این‌که در جوامع توسعه‌یافته و یا در حال توسعه، تئاتر یکی از ارکان اصلی نهادهای اجتماعی محسوب شده و به‌عنوان یک هنر پیام‌رسان محسوب می‌شود، به خبرنگار بامداد جنوب گفت: به نظر می‏رسد، اگر می‌خواهیم موضوعات و پیام‌های حقوق شهروندی را در سطح جامعه و میان شهروندان نهادینه کنیم، رویکرد قهری جوابگو نیست و باید از راه‌های لطیف‌تر مانند هنر استفاده کنیم.

فاطمه صفری‌زاده در ادامه با اشاره به این‌که امروزه تئاتر و نمایش‌های خیابانی به‌عنوان وسیله‌ای موثر و کارآمد برای تقویت و تحکیم مبانی حقوقی، قانون‌پذیری و نظم و انضباط اجتماعی در قالب برنامه‎های متنوع، جذاب و آگاهی‌بخش مورد استفاده مسوولان جوامع قرار می‌گیرد، افزود: هنر نوظهور پرفورمنس آرت یا «هنر اجرا»، یکی از هنرهای نمایشی است که به‌تازگی در برخی استان‌های ایران مورد توجه قرار گرفته است که ما برای نخستین‌بار در استان از این هنر برای انتقال پیام‌های شهروندی در محیط‌های عمومی استفاده کردیم. 

وی در پایان با بیان این‌که بنا داریم موضوعاتی مانند «بوشهر پاک»، «ساحل پاک»، «ورزش و سلامت» و... را از طریق این هنر فرهنگسازی کنیم، تصریح کرد: در نمایش پیشین این هنرمندان با نام «بوشهر پاک» که در پارک جفره علیباش برگزار شد، پیام‌هایی در خصوص لزوم رعایت نظافت شهری برای مخاطبان به اجرا درآمد که با استقبال بسیار خوبی از سوی همشهریان مواجه شد. 

پرفورمنس‎آتیست بوشهری که کوشیده تا با به کمک هنر اجرا در روزهای گذشته در پارک جفره علیباش موضوع «بازیافت زباله‏ها» را به نمایش بگذارد، در خصوص این هنر به بامداد جنوب گفت: پرفورمنس (Performance art) به لحاظ لغوی به معنای اجراست اما هنر پرفورمنس، ذات هر اجرائی است که بر انسان متکی باشد. این هنر درست است که برگرفته از هنرهای تجسمی است اما زیرمجموعه هنرهای نمایشی محسوب می‎شود، چون انسان بر آن دلالت دارد و اجراکننده آن انسان است نه قلم مو یا چکش و تیغ.

اسماعیل شهرستانی در ادامه با بیان این‏که در واقع، پرفورمنس در حادثه شوکه کردن مخاطب است، تنها یک بار شکل اصلی خود را می‌گیرد و تکرار آن تنها در دو جا اتفاق می‌افتد؛ یکی رسانه‎هایی مانند عکس و فیلم است و دیگری حافظه جمعی است، افزود: یعنی آدم‎هایی که این اثر را می بینند و آن را منتقل می‏کنند. در این روند انتقال تغییرات زیادی برای یک پرفورمنس اتفاق خواهد افتاد و ممکن است آنچه که شما از طریق حافظه جمعی از یک پرفورمنس دریافت می‎کنید، معنایی برخلاف اجرای اصلی را برای شما تداعی کند.

این هنرمند که بیش از بیست سال است که فعالیت تئاتری دارد و فعالیت خود را با تئاتر مساجد آغاز کرده است، در خصوص سختی‎های هنر اجرا توضیح داد: ساعت‎ها بدون‎تحرک بودن و ثابت ایستادن و گرفتن حالت مفهومی بدون هیچ حرکتی برای انتقال پیامی قوی به ذهن مخاطب، این هنر را دشوار می‏کند اما حضور دلگرم‎کننده شهروندان بوشهری انگیزه ما را برای ادامه این هنر بیشتر می‎کند.

شهرستانی در ادامه با تاکید بر این‎که برای انتقال مفاهیم از نمادها و المان‎‏ها بهره می‎گیریم، تصریح کرد: خوشبختانه در اجراهایی که در پارک جفره علیباش داشتیم، در انتقال پیام موفق بودیم، به‎طوری که مادرها و پدرها آن را دریافت کرده و پیام را برای فرزندانشان شرح می‎دادند. با وجود این‎که ما در این اجرا از موسیقی استفاده نکردیم ولی تئاتر و هنرهای تجسمی را که جزء لا‌ینفک این هنر است، به‎کار بردیم و با همین ابزارها توانستیم ارتباط خوبی با شهروندان برقرار کنیم.

وی با اشاره به این‎که در این اجرا موضوع «بازیافت زباله» را به‎‌صورت مفهومی به نمایش گذاشتیم، یادآور شد: شهر خود را خانه خود بدانیم و به یاد داشته باشیم برای هر زباله که ما می‌ریزیم کمر یک پاکبان خم می‌شود تا شهر تمیز و زباله‎های قابل بازیافت از مبدا تفکیک شود. 

این پرفورمنس‌آرتیست در خصوص قابلیت‎های این هنر در راستای آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه گفت: بدون شک هنر اجرا این قابلیت را دارد که در تمام زمینه‎ها تاثیرگذار ظاهر شود، زیرا در این هنر انتقال پیام راحت‌تر و سریع‎تر به مخاطب می‎رسد. یکی از برنامه‎های گروه ما در آینده‎ای بسیار نزدیک افزایش این نوع اجراها و همکاری با سازمان‎هایی که است در حوزه‏های مختلف نیاز به فرهنگ‎سازی دارند تا بتوانیم فرهنگ عمومی جامعه را در خصوص عفاف وحجاب، دفاع مقدس، کتابخوانی، مصرف صحیح برق و آب، سلامت، ایمنی و آتش نشانی ارتقا بخشیم.

اسماعیل شهرستانی در پاسخ به این پرسش که آیا در هنر اجرا می‎توان در همان لحظه کوتاه پیام یا مفهوم را به مخاطب منتقل کرد، توضیح داد: با توجه به تعریفی که از هنر پرفورمنس وجود دارد، یعنی یعنی وادار کردن مخاطب به داوری، داوری اثری که خود بخشی از اجرای آن است، راحت‎تر می‌توان بر ذهن مخاطب تاثیر گذاشت و او را با خود همراه کرد.

وی در خصوص چگونگی همکاری خود با سازمان فرهنگی‌-تفریحی شهرداری بندر بوشهر بیان کرد: نخست ما این طرح را با سامان نوذری، مدیر روابط عمومی شهرداری بوشهر در میان گذاشتیم، سپس با موافقت فاطمه صفری‎زاده سرپرست سازمان فرهنگی‎تفریحی شهرداری قرار شد که این طرح را با موضوع «بازیافت زباله» و «شهر زیبا» در پارک‎های شهر به نمایش بگذاریم.

شهرستانی در پایان تاکید کرد: از خانم صفری‌زاده پرپرست سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری بندر بوشهر، مهدی عادلی معاون این سازمان و سامان نوذری مدیریت روابط عمومی شهرداری بندر بوشهر به واسطه حمایت‎های بی‎دریغی که از ما داشتند، سپاسگزاری می‎کنم. امیدوارم دیگر دستگاه‎ها و مسوولان هم در این زمینه ورود کنند، زیرا اگر فضا برای این نوع هنرها در شهر بوشهر فراهم شود، به‎یقین به فرهنگ‌سازی، تقویت روحیه و حس شادی در مردم کمک شایانی خواهد شد .

در پایان یادآوری می‎شود، پرفورمنس‌آرت هنری مدرن در ایران است و این قابلیت را دارد که بومی شود و متناسب با ذائقه مخاطب ایرانی به انتقال پیام به‎شکل مفهومی بپردازد. بدون‎شک اجرای این هنر محیطی در جذب شهروندان به هنر می‎تواند موثر ظاهر شود، چراکه شهروندان با هر بار تماشای آن کم‎کم با هنر انس می‏گیرند. این هنر که در خود سه هنر موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی را جای داده است، همچون نمایش خیابانی در فضای باز و مکان‎های عمومی (بیشتر) اجرا می‌شود، مخاطب را بیشتر درگیر خود می‎سازد و هنر را به‎‌شکل وسیع‎تری معرفی می‎کند. امید می‏رود شاهد اجراهای بیشتر پرفورمنس آرت با موضوعاتی نظیر ترویج فرهنگ کتابخوانی، مصرف بهینه انرژی نظیر برق، آب و... در سطح استان بوشهر باشیم تا از این رهگذر، بسیاری از حقوق شهروندی را در جامعه نهادینه کنیم.