معرق‌کاری می‎تواند فرهنگ جنوب را ترسیم کند

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

معرق هنری است که از قرن ششم هجری در ایران رایج شد اما در دوره صفویه به شکوفایی رسید. لفظ معرق به معنای وصله، تکه‌تکه و رگه‌رگه است و در کل به هر چیز رگه‌دار معرق می‌گویند. برای این هنر در گذشته صرفا از چوپ استفاده می‌شد اما امروزه  با وصله‎های کاشی، سرامیک، ساقه گندم و ... هم انجام می‎شود که از زیبایی منحصربه‎فردی هم برخوردار هستند. مفهومی که از این هنر به ذهن خطور می‎کند، نقش‎هایی است که از تلفیق و ترکیب چشم‎نواز چوب، خاتم، فلز، صدف، کاشی، سرامیک، ساقه‎ گندم و... آفریده می‎شود. این هنر این قابلیت را دارد که برای تزئین سطوح مختلف، جعبه‎های کادویی، تابلو و... به کار برده شود.

معرق هنری بسیار ظریف و پیچیده است که نیاز به ذوق و حوصله فراوان دارد. در معرق ساقه گندم، عموما ساقه‌های مناسب و سالم جدا شده و بعد از رنگرزی و صاف‌کردن و صیقل دادن آماده ترسیم نقوش مختلف می‎شوند. این هنر از ترکیب ساقه‎های گندم طلایی (همان رنگ اولیه) یا رنگ شده در کنار هم روی زمینه‌ای از چوب، نئوپان یا جیر کار می‎شود اما در معرق کاشی یا تکنیک موزائیک شکسته که هنری خلاقانه و مجذوب‎کننده است تکه‌های شکسته کاشی، موزائیک، شیشه، سنگ، سرامیک، پوسته تخم‎مرغ و ... با هم ترکیب می‎شوند و ببینده را غرق در زیبایی خود می‎کنند. از این تکنیک برای روکش سطح میزها، کمدهای قدیمی و کهنه، قاب‌عکس و آیینه استفاده می‎شود. البته این هنر این قابلیت را دارد که برای دیوار آشپزهانه‎ها، حمام و ... استفاده شود و با طرح‎های ماورایی و گیرا چشم‌انداز زیبایی را در فضای خانه ایجاد کند. 

با این اوصاف، معرق هنری است که امروزه در همه جای ایران کار می‎شود و در بوشهر هم هنرمندانی وجود دارند که در این زمینه فعالیت می‎کنند. آسیه هاشمی و منا مناجاتی، دو بانوی هنرمند و معرق‌کار بوشهری هستند که یک نمایشگاه از دست‎سازه‎های خود را در زمینه معرق ساقه‎های گندم و معرق کاشی از 13 تا 18 مردادماه در عمارت ایرانی برگزار کردند؛ نمایشگاهی از تابلوهای زیبا و دیدنی که با ساقه‎های گندم و تکه‎های کاشی نقوش و طرح‎های زیبایی را به نمایش گذاشت. این دو بانوی هنرمند تلاش کرده‎اند تا با احیای این هنر کلاسیک در جامه مدرن، دست‎سازه‎هایی زیبا تولید کنند. در این زمینه با آسیه هاشمی یکی از این دو بانوی معرق‎کار بوشهری که به‌صورت جدی از سال 90 فعالیت هنری خود را آغاز کرده و موفق شده سال 93 کارت مربیگری خود را در رشته معرق ساقه گندم و کاشی از مرکزی فنی‌و‌حرفه‌ای (خواهران) استان بگیرد و نخستین نمایشگاه دست‎سازه‎های خود را با همکاری منا مناجاتی دیگر بانوی هم‎استانی برگزار کند، گفت‎وگویی را صورت دادیم که شما را به خواندن آن دعوت می‎‎‎کنم.

معرق ساقه گندم از خود ساقه گندم درست می‌شود. این ساقه‌ها را اول باید بجوشانید تا از شکنندگی آن جلوگیری شود و بعد اتو کنید. ساقه‎ها بعد از اتو بر اساس طرحی که چاپ یا کشیده شده، بر سطح مورد نظر (پارچه یا چوب) به‌صورت مورب با چسب چوب در کنار هم قرار می‌گیرند و بعد به‌وسیله قیچی دور طرح برش داده می‌شود. بنابراین مراحلی که در معرق ساقه گندم باید یک هنرمند طی کند، عبارت است از: جوشاندن ساقه گندم، اتو کردن آن و چسباندن و برش دادن ساقه‎ها روی طرح و سپس چسباندن نقش‌های حاضر شده روی پارچه. مواد اولیه این هنر بسیار ساده و کم هزینه است ولی دقت و ظرافت و پشتکار خاصی را لازم دارد و تا هنرمند به کارش علاقه و دقت نداشته باشد، بدون‎شک در کارش موفق نمی‎شود. در معرق کاشی و سرامیک هم از کاشی استخری و انبر مخصوص برای شکستن این کاشی‌ها استفاده می‌شود طرحمان را چاپ می‎کنیم یا روی شی یا چوب مورد نظر می‎کشیم، سپس با کاشی مانند پازل این طرح را کامل می‎کنیم بعد از اتمام کار، بندکشی یا ملات انجام می‌گیرد.

متاسفانه در بوشهر آنچنان که باید به هنر و هنرمند بهایی داده نمی‌شود و عمده‎ترین هدف ما در این شرایط این است که هنر را در بوشهر ترویج بدهیم و مردم را با هنر هم بیشتر آشنا کنیم و هم بیشتر پیوند بدهیم. این هنر هم مانند سایر هنرهای تجسمی در انزوا به‎سر می‎برد اما اگر حمایت شود، بدون‎شک مردم از آن حمایت می‎کنند و کم‌کم می‎تواند جایگاه خود را بیابد.

حقیقتا اصلا به فکر برگزاری نمایشگاه نبودم و تصمیم داشتم برای همیشه به دور هنر خط بکشم، چون خیلی ناامید شده و تقریبا به این نتیجه رسیده بودم که با هنر نمی‎توان پیشرفت کنم و به اهدافی که دارم دست یابم تا این‎که دوستم پیشنهاد برگزاری نمایشگاه را به من داد و با شنیدن این پیشنهاد حس خوبی به من دست داد و همین باعث شد که این نمایشگاه را برگزار کنیم. خدا را شکر در روزهای نخست استقبال از نمایشگاه خوب بود ولی در روزهای آخر کمی استقبال‎ها کمرنگ‎تر شد ولی در مجموع از نمایشگاه راضی بودم.

ما این هنر را در مرکز فنی‎وحرفه‎ای شماره ۴ خواهران واقع در چهاراه فضیلت زیر نظر مربیان مجرب و دوره‎دیده آموزش دیدم و موفق شدیم کارت مربیگری خودمان را در این زمینه از این مرکز دریافت کنیم.

معرق ساقه گندم بیشتر در شهرهایی وجود دارد که ساقه گندم یا برنج یا جو در آنجا زیاد باشد و ساقه‎ها تمام شرایط را برای انجام معرق‎کاری دارا باشند مثلا سبز یا باریک نباشند، با این اوصاف تقریبا در همه شهرها کار می‎شود. معرق کاشی هم تقریبا در همه جای کشور رواج دارد البته در اصفهان و شیراز از قدمت دیرینه‏ای برخوردار است. 

بله، به‌راحتی می‎توان تصاویری از بوشهر و فرهنگ بوشهر را با معرق به نمایش گذاشت که فکر می‏کنم اگر این اتفاق بیفتد، آثار بسیار زیبا و منحصربه‎فردی هم خلق شود.

کم‎هزینه‌ بودن، در دسترس بودن مواد اولیه، کاربرد آن در زمینه‎های مختلف و... را می‎توان از قابلیت‎های مثبت ای هنر برشمرد. 

خیر. ولی امید دارم که با همراهی متولیان این حوزه بستر مناسبی برای فروش صنایع دستی فراهم شود، ظاهرا قرار است که بازار قدیم بوشهر تبدیل به بازارچه صنایع دستی شود که اگر این‎چنین شود بدون شک می‎توان چشم‎انداز روشنی را برای آینده صنایع دستی متصور شد. در قسمت دوم سوالتان هم باید بگویم که در حال حاضر عمده‎ترین مشکلاتی که هنرمندان صنایع دستی با آن دست‎به‎گریبان هستند می‎توان به کمبود امکانات، حمایت نکردن مسوولان و نداشتن بازار کار مناسب اشاره کرد.

چندین‌بار هم برای گرفتن وام و هم برای بیمه تلاش و اقدام کردم اما هیچ‎کدام از این تلاش‎ها فایده‎ای نداشت، چون نه وامی دریافت کردم و نه بیمه شدم.

امیدوارم روزی برسد که در کشورمان هنرمندان هم از جایگاهی همچون پزشکان و مهندسان برخوردار باشند و به هنر آنها ارج گذاشته شود. به امید آبادانی شهرمان بوشهر و کشورمان ایران؛ «خدایا چنان کن سرانجام کار/ تو خشنود باشی و ما رستگار».

یادآوری می‌شود، هنر معرق‌کاری این قابلیت را دارد که داشته‎ها و زیبایی‎های منحصربه فرد جنوب را در همه ابعاد به نمایش بگذارد، مثل ترسیم عمارت‎های تاریخی استان، اشعار فایز دشتی و... . بنابراین با توجه کردن به این هنر می‎توان طرح‏های خلاقانه‎ای آفرید و جنوب و داشته‎هایش را به دیگر نقاط معرفی و از این رهگذر نوعی تبادل فرهنگی ایجاد کرد.