عقب‌نشینی پرهزینه برای بارزانی

بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:

اقلیم کردستان عراق به‌تازگی با عقب‌نشینی از مواضع گذشته خود در قبال دولت بغداد، طرح جدیدی را برای برون‌رفت از بحران کنونی ارائه کرده است. در بیانیه اقلیم کردستان آمده است: برخوردها و درگیری میان نیروهای عراقی و پیشمرگه که از ۱۶ اکتبر جاری رخ داد باعث خسارت به هر دو طرف شد و می‌تواند به جنگ فرسایشی و به تبع آن تخریب بافت اجتماعی بین مولفه‌های عراق منجر شود. ادامه این تقابل و درگیری هیچ پیروزی نخواهد داشت بلکه منجر به هرج و مرج خواهد شد و بر تمام ابعاد زندگی تاثیر خواهد گذاشت. 

در این بیانیه همچنین گفته شده است: بنابراین به‌خاطر مسوولیتمان در قبال مردم اقلیم و عراق به دولت، مردم و افکار عمومی عراق و جهان مواردی را پیشنهاد می‌کنیم. موارد پیشنهاد شده از سوی اقلیم کردستان برای پایان بحران کنونی عبارتند از؛ ۱- آتش‌بس فوری و توقف تمام عملیات‌های نظامی در اقلیم کردستان. ۲- تعلیق نتایج همه‌پرسی که در کردستان عراق برگزار شد. ۳- آغاز گفت‌وگو بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی بر اساس قانون اساسی عراق.

 ارائه این طرح توسط اقلیم کردستان عراق در حالی است که مقامات این اقلیم و در راس آنها مسعود بارزانی تا پیش از حوادث کرکوک، دیدگاه دیگری داشتند. آنها معتقد بودند که دولت بغداد باید ابتدا تمامی تحریم‌های اعمال شده علیه اربیل را لغو کرده و سپس منتظر تعلیق نتایج همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان باشد. البته در موارد دیگر نیز بغداد و اربیل در خصوص نتایج همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان با یکدیگر اختلاف داشته و دارند.

 یکی از این اختلافات عمیق، نحوه تعامل با نتایج همه‌پرسی استقلال بوده است. دولت بغداد پیشتر صراحتا اعلام کرده بود که تعلیق همه‌پرسی مورد قبول نبوده و نتایج آن باید به‌صورت نهایی لغو شود؛ حال آن‌که اربیل همچنان از لغو نتایج همه‌پرسی امتناع می‌ورزد. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که چه عواملی موجب عقب‌نشینی اقلیم کردستان عراق از مواضع سابق خود در قبال دولت بغداد شده است.

مقامات اقلیم کردستان هیچگاه گمان نمی‌کردند که برگزاری همه‌پرسی استقلال این اقلیم از دولت مرکزی پیامدهای وخیمی برای آنها در عرصه‌های مختلف به‌دنبال داشته باشد. مسعود بارزانی که اصرار زیادی برای برگزاری همه‌پرسی اقلیم کردستان داشت، گمان می‌کرد که می‌تواند از رهگذر این همه‌پرسی به اهداف تجزیه‌طلبانه خود جامه عمل پوشانده و بخشی از خاک عراق را به پایگاه متحدان امریکایی و صهیونیستی خود تبدیل کند. وی همچنین قصد داشت تا از این طریق به‌عنوان یک قهرمان ملی در میان کُردها مطرح شود و برای سالیان متمادی آینده در قدرت باقی بماند اما هیچیک از این اهداف محقق نشد. علاوه بر محقق نشدن اهداف از پیش تعیین شده بارزانی از رهگذر برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان، وی تاوان سنگینی را نیز به‌دنبال این اقدام خود پرداخت کرد. 

تسلط نیروهای عراقی بر استان کرکوک و سیطره آنها بر تمامی ذخایر سرشار نفتی و گازی این استان بزرگ‌ترین تاوانی بود که بارزانی پرداخت کرد. امروز بارزانی هم کرکوک را از دست داده است و هم خود را در برابر تحریم کشورهای همسایه عراق از جمله ترکیه می‌بیند. بهره‌برداری از منابع گازی و نفتی کرکوک کمک بسیاری به اقتصاد اقلیم کردستان می‌کرد که از این پس اربیل هیچ بهره‌برداری نمی‌تواند از این ذخایر داشته باشد. بنابراین، کاملا طبیعی است که مسعود بارزانی به این نتیجه رسیده باشد که در صورت تداوم روند فعلی، دولت عراق بر وجب به وجب از مناطق مورد مناقشه با اربیل سیطره پیدا خواهد کرد. لذا با ارائه طرحی به منظور آغاز مذاکرات و گفت‌وگوهای سیاسی میان دو طرف، از آمادگی خود برای تعلیق نتایج همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان خبر داده است، هرچند دولت عراق به کمتر از لغو نتایج این همه‌پرسی رضایت نخواهد داد. بر همین اساس، باید گفت که ارائه طرح تعلیق نتایج همه‌پرسی و آغاز گفت‌وگوهای سیاسی در نتیجه دست برتر نیروهای عراقی در کرکوک، صورت گرفته است.

مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق برای برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان حساب ویژه‌ای را روی امریکایی‌ها و صهیونیست‌ها باز کرده بود. وی گمان می‌کرد که ایالات متحده می‌تواند از قدرت و نفوذ خود در عراق به‌نفع اقلیم کردستان بهره‌برداری کرده و بغداد را وادار به پذیرش نتایج همه‌پرسی کند. بارزانی همچنین روی حمایت‌های علنی رژیم صهیونیستی نیز حساب باز کرده بود. با تمام اینها، پس از برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان و مشخص شدن نتایج آن شاهد بودیم که امریکایی‌ها و صهیونیست‌ها در عمل، هیچ حمایتی از اربیل به میان نیاوردند. به همین دلیل، مقامات اقلیم کردستان و به‌ویژه مسعود بارزانی از حمایت‌های خارجی امریکایی‌ها صهیونیست‌ها برای جامه عمل پوشاندن به اهداف خود در عراق ناامید شده و با اکراه طرح تعلیق نتایج همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان را مطرح کردند. البته این بدان معنا نیست که اربیل به‌طور کامل چشم از حمایت‌های واشنگتن و تل آویو برداشته باشد. به‌تازگی یکی از نمایندگان پارلمان عراق اعلام کرد که مسعود بارزانی از طریق تماس‌هایی از مقامات امریکایی خواستار کمک به اقلیم کردستان شده است.

از سوی دیگر، به نوشته روزنامه الاخبار، در حالی که نیروهای ارتش عراق در حال پیشروی به سوی گذرگاه‌های مرزی عراق و ترکیه هستند تا دامنه نفوذ مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق را تنگ‌تر کنند، دیداری در برلین پایتخت آلمان میان دلشاد بارزانی برادر مسعود بارزانی و یک مسوول اسرائیلی برگزار شده است. بر اساس این خبر دلشاد بارزانی با اکرم حسون، نماینده عرب پارلمان اسرائیل که وابسته به حزب کولانو و کادیما (قدیمه) در پارلمان رژیم صهیونیستی است و منذر الصفدی یک شخصیت سوری نزدیک به اسرائیل و بخیتار ابراهیم رئیس سازمان بین‌المللی کیفا (دوستی اسرائیل و کردستان) دیدار کرده است. بنابراین، تحرکات اخیر اقلیم کردستان و کمک‌خواهی آنها از امریکا و اسرائیل نشان می‌دهد که آنها همچنان گوشه چشمی به حمایت‌های واشنگتن و تل آویو دارند، هرچند که به‌خوبی می‌دانند دیگر امریکا و صهیونیسم منافع خود را برای حمایت از یک قشر خاص در عراق به خطر نمی‌اندازند. 

ارائه طرح تعلیق نتایج همه‌پرسی از بارزانی در واقع می‌تواند نشات گرفته از نا امیدی آن به حمایت قابل توجه و عملی واشنگتن و تل‌آویو باشد.

پایگاه قطری الوطن در خصوص همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان و تحولات پس از آن می‌نویسد: مسعود بارزانی پس از متحمل شدن شکست سنگین از نیروهای عراقی در کرکوک راهی جز اتهام‌زنی به دیگر احزاب و جریان‌های کُردی پیدا نکرد. البته نیروهای عراقی با درگیری نظامی بر کرکوک مسلط نشدند، بلکه پس از عقب‌نشینی داوطلبانه پیشمرگه از کرکوک بود که چنین اتفاقی افتاد. این پایگاه عرب زبان ادامه داد: بارزانی با اتهام‌زنی به احزاب کردی از جمله اتحادیه میهنی کردستان و متهم کردن آنها به خیانت در واقع نشان داد که دو دستگی و تفرقه در میان کُردهای اقلیم کردستان وجود دارد و آنگونه که وی مدعی بود، همه با اقداماتش موافق نبوده‌اند. البته در این میان اظهارات فواد معصوم، رئیس جمهوری کُرد عراق مبنی بر وجود اختلافات میان کُردها در قبال همه‌پرسی اقلیم کردستان، خود گواه دیگری بر انشقاق در صفوف کُردها بود.