بامداد جنوب- هدی خرم‌آبادی:
مرجان‌ها حدود ۵۴۰ میلیون سال پیش بر اثر ترکیب یک حیوان (توتیا) و یک گیاه تک‌سلولی در بدن بعضی موجودات مرکب، روی زمین ظاهر شدند. مرجان‌ها را در سلسله بی‌مهرگان، شاخه کیسه‌تنان و رده آنتوزوا (شامل مرجان‌ها و شقایق‌های دریایی) قرار می‌دهند. این گروه از جانداران، صخره‌سازان مهمی را در بر می‌گیرند که ساکن اقیانوس‌های مناطق گرمسیری هستند و برای تشکیل یک پوسته اسکلتی سخت، کربنات کلسیم ترشح می‌کنند. پولیپ مرجانی اسکلتی آهکی ترشح می‌کند که با گذشت زمان تبدیل به صخره مرجانی می‌شود. آنها در ایجاد ساختار فیزیکی صخره‌های مرجانی که عمدتا در آب‌های استوایی و نیمه‌استوایی واقع شده‌اند، سهم زیادی دارند. مرجان‌هایی که با جلبک‌ها همزیستی ندارند، می‌توانند در آب‌های عمیق‌تر زندگی کنند و همراه با گونه‌های ساکن آب‌های سرد همچون سرده لوفلیا در عمق ۳۰۰۰ متری اقیانوس‌ها به حیات خود ادامه دهند.
مرجان‌ها از دو سیستم تغذیه اتوتروفی و هتروتروفی بهره می‌برند. در تغذیه اتوتروفی جلبک همزیست یا زوگزانتله برای انجام فتوسنتز از مواد مازاد متابولیکی مرجان (دی‌اکسید کربن و مواد زائد نیتروژن‌دار) استفاده کرده و با تولید مواد آلی، اکسیژن و انرژی را در اختیار مرجان قرار می‌دهد. در تغذیه هتروتروفی، مرجان‌ها با استفاده از تانتاکول‌های خود زئوپلانکتون‌ها را به دام می‌اندازند یا با ترشح موکوس و همچنین از طریق گسترش فیلامنت‌های خود به بستر اطرافشان تغذیه می‌کنند. چرا مرجان‌ها اهمیت دارند؟
مرجان‌ها اکسیژن آب را تأمین مى‌کنند و موجب شفافیت آن مى‌شون و تنها یک درصد از بستر دریاها را پوشش می‌دهند. هر کدام از مرجان‌ها یک اکوسیستم کامل هستند و بیش از 80000 گونه حیاتی در مرجان‌ها زندگی می‌کنند، بنابراین بر هم زدن این اکوسیستم خود تبعات سوء و جبران‌ناپذیری به همراه دارد. مرجان‌ها جزیره‌های کم‌ارتفاع را در برابر امواج و فرسایش دریاها محافظت می‌کنند و همه این ویژگی‌ها خود دلیل مبرهنی بر علت اهمیت مرجانهاست. این گونه علاوه بر نقش و اهمیت محیط زیستی، از لحاظ اقتصادی نیز باارزش است. به گونه‌ای که هر یک متر مربع مرجان از نظر اقتصادی 47000 دلار می‌ارزد. این موجودات از قدیمی‌ترین اکوسیستم زمین هستند و جوان‌ترین مرجان‌ها 18000 سال عمر دارند. مرجان‌ها گونه‌ای از جاندارانند که نه گیاهند و نه جانور بلکه ماینرال نام دارند که از موادی به نام زوکسانتیلا تشکیل شده‌اند.
«وضعیت بد آبسنگ‌های مرجانی در سال ۹۶» حدود یک ماه پیش در اغلب خبرگزاری‌ها، خبر نگران‌کننده‌ای برای حیات مرجان‌ها بود که دیگر از مرز هشدار هم عبور کرده است.
مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این‌که متاسفانه با تغییر اقلیم در خلیج فارس روند آسیب‌رسانی به مرجان‌ها تشدید شده است، گفته بود: در غرب خلیج فارس در مرز بحرین و کویت بالاترین گستردگی آبسنگ‌های مرجانی وجود دارد. همچنین در جزایر متعددی در داخل ایران از جمله هرمز، قشم، هنگام، ابوموسی، چابهار و ... آبسنگ‌ها گسترده شده‌اند که متاسفانه با تغییرات اقلیم در خلیج فارس روند آسیب‌رسانی به مرجان‌ها تشدید شده است.
داوود میرشکار با اشاره به این‌که هر ساله گزارش سفیدشدگی مرجان‌ها تهیه می‌شود، خاطرنشان کرده بود: تاکنون بررسی سفیدشدگی مرجان‌ها در چندین منطقه انجام شده است. طبق بررسی‌های سال ۹۴، ۴۰ درصد از آبسنگ‌های مرجانی در اعماق کمتر از پنج متر سفیدشدگی داشتند که در سال ۹۵ به حالت عادی بازگشتند و خوشبختانه این سفیدشدگی مرجان‌ها در نایبند و چابهار کمتر بود. در سال ۹۵، ۱۵ تا ۲۰ درصد از مرجان‌های کمتر از عمق پنج متر دچار سفیدشدگی شدند که غیر قابل بازگشت بود، حتی در خارگو بیش از ۵۰ درصد سفیدشدگی در اعماق کمتر از پنج متر داشتیم.
اما خبر از آنجا تهدیدآمیز، خطرناک و هشدارآمیز می‌شود که وی در ادامه می‌گوید: در سال ۹۶ در خارگ، خارگو و فارس بیش از ۹۰ درصد آبسنگ‌های مرجانی دچار سفیدشدگی شدند که این سفیدشدگی غیر قابل بازگشت است. امسال سفیدشدگی مرجان‌ها خلاف سال‌های گذشته شامل همه گونه‌های مرجانی بود و حتی این سفیدشدگی در اعماق بیشتر از پنج متر نیز قابل رویت بود. نکته دیگر مصاحبه آقای میرشکار آنجاست که به سفیدشدگی مرجان‌ها در منطقه چابهار به علت ساخت و سازها اشاره می‌کند. هر چند که اغلب پژوهشگران سهم گرمایش جهانی را در نابودی مرجان‌ها بالا می‌دانند اما به زعم مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی در چابهار، «دخالت بشر» سهم بیشتری در نابودی مرجان‌ها دارد.
در خصوص مهم‌ترین عوامل از بین رفتن مرجان‌ها آمده است: گرمایش جهانی، آب شدن یخ‌های قطبی، خشک کردن دریاها، آلودگی دریاها، گسترش شهرک‌های ساحلی، صید بی‌رویه، استحصال‌های غیر قانونی و در مجموع دخالت‌های آگاهانه و ناآگاهانه بشر.
حال چگونه فعالیت‌های صنعت و آلودگى‌هاى نفتى موجبات نابودی مرجان‌ها را رقم می‌زند؟ آلودگی‌های نفتی روى آب پخش می‌شود و از رسيدن نور و گرما به مرجان‌ها جلوگيرى مى‌کند. خاك‌بردارى و رسوبات باعث خفگى مرجان‌ها مي‌شود. برخورد شناورها با ديواره‌هاى كلنى مرجان‌ها نیز یکی دیگر از ابعاد دخالت بشر در مرگ مرجانهاست. آخرين بررسي‌هاي صورت گرفته از ورود کشتی‌های نفتی، حاکی از آن است که سالانه ١٥ هزار كشتي حامل فراورده‌هاي نفتي در خليج فارس تردد مي‌كنند.
به گفته کارشناسان محیط زیست، طی پروژه «بررسی علل و عوامل افزایش توتیا در مناطق مرجانی جزایر خارگ و خارگو» مهم‌ترین عوامل تهدید مناطق مرجانی، افزایش صید آبزیان، ایجاد کدورت، آلودگی نفتی و غیر نفتی، برداشت مرجان و.. بوده است.
اما درباره پدیده گرمایش جهانی و تاثیر آن بر مرگ مرجان‌ها پدیده جهانی است و امسال برای سومین سال متوالی رکورد افزایش دما در تابستان شکسته شده است.
در ادامه با کارشناس آموزش HSEسازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس گفت‌وگو کردیم.
احسان طالبی در گفت‌وگو با بامداد جنوب با بیان این‌که به لحاظ علمي مرجان‌ها در خليج فارس تنوع اندكي دارند، تصریح کرد: در واقع تنوع مرجان‌ها در خليج فارس نسبت به اقيانوس هند بسيار كمتر است. در حال حاضر وضعیت مرجان‌ها در آب‌های خلیج فارس شرایط مناسبی نیست. گرمایش جهانی، مساله ورود فاضلاب و انواع آلودگی‌های دیگر موجب کدورت آب و شرایط برای حیات مرجان‌ها بحرانی می‌شود. این در حالی است که با مرجان‌ها گونه‌هاي جانوري بسیاری که در آنها حیات دارند، از بین می‌روند.
طالبی با اشاره به این‌که سازمان محیط زیست در ایران چه به لحاظ بودجه و چه از لحاظ عملکردی قوی نیست، افزود: از آنجا که محیط زیست اهرم قدرتی مناسبی ندارد و نمی‌تواند مانع ورود برخی آلودگی‌ها به دریا شود، وضعیت بحرانی در همه نقاط خلیج فارس مشهود است.
وی در پاسخ به این سوال که چه راهکاری برای کنترل حیات مرجان‌ها وجود دارد، خاطرنشان کرد: کنوانسیون رامپی در کویت که همه کشورهای حوزه خلیج فارس عضو آن هستند، بهترین دریچه کنترل حیات مرجان‌ها و دیگر معضلات و تهدیدات پیش روی محیط زیست خلیج فارس است. در همین راستا بایست گزارش‌های به موقع درباره وضعیت مرجان‌ها به این کنوانسیون ارسال شود.
کارشناس آموزش HSE سازمان منطقه ویژه با اشاره به این‌که توجه به محیط زیست در کشورهای در حال توسعه از اهمیت بسیاری برخورداری است، افزود: محیط زیست باید در کنار توسعه باشد نه در مقابل آن. در کشورهای توسعه‌یافته از آنجا که به توسعه دست یافته‌اند، شرایط به گونه دیگری است اما در ایران رقابت برای رسیدن به توسعه، تهدیدات محیط زیستی به دنبال دارد که دنبال کردن فرمول کشورهای توسعه یافته برای ما جواب نمی‌دهد.
طالبی در پاسخ به این سوال که آیا وضعیت ریزگردها طی دو سه روز اخیر شرایط را برای حیات مرجان‌ها سخت‌تر می‌کند نیز تاکید کرد: بله. وقوع پدیده ریزگردها که ذرات معلقی هستند، به کدورت آب و تشدید آن کمک می‌کند که در نهایت منجر به آسیب بیشتر مرجان‌ها و وضعیت به مراتب بحرانی‌تر آنها می‌شود. ناگفته نماند که این شرایط تنها منجر به آسیب‌های محیط زیستی نمی‌شود بلکه عوارض پزشکی و بهداشتی به دنبال دارد.
همزيستي مرجان با جلبكی به نام دينوفلاژله زوگزانتله برای بقاست. اين جلبك با كلروفيل خودش روي مرجان عمل فتوسنتز را انجام مي‌دهد. حال كدورت آب، تأثير مستقيمی روي فتوسنتز دارد و زوگزانتله نمي‌تواند فتوسنتز كند، در نتیجه غذاسازي متوقف و مرجان از بين می‌رود. از بين رفتن جلبك یادشده نیز مصادف با سفيد شدن مرجانهاست.
حال مرجان‌هایی که در علم پزشکی و درمان، صنعت توریسم، صنعت اقتصاد و در چرخه طبیعت اهمیت بسیاری دارند و براي تولید داروهاي ضد سرطان و براي پیوند استخوان بسیار مفید هستند، با سهم قابل ملاحظه‌ای از دخالت‌های انسانی از بین می‌روند. امروز دیگر امیدی به احیای مرجان‌ها نیست که نیست. دمای آب خلیج فارس (همان‌طور که در تصویر مشخص است) در حال افزایش و خطر در کمین اکوسیستم دریایی است.
لینک کوتاه:
گزارش خطا
پسندها: ۰
نظرات بینندگان