باید به سمت اقدامات علمی و تخصصی حرکت کنیم

بامداد جنوب: بیابانزایی، تخریب زمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تعریف می‌شود و ناشی از فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوایی است. اکوسیستم مناطق خشک، بیش از یک سوم از مساحت جهان را پوشش می‌دهد و این سرزمین‌ها با استفاده نامناسب از زمین بسیار آسیب‌پذیر هستند. فقر، بی‌ثباتی سیاسی، جنگل‌زدایی، معدن کاوی، چرای بیش از حد، کشاورزی ناپایدار و آبیاری با شیوه نادرست می‌تواند به‌طور کامل، بهره‌وری از زمین و فرصت تجدیدپذیری آن را تضعیف کند. گرچه موضوع بیابانزایی، جدید نیست اما امروزه، سرعت تخریب زمین‌های قابل کشت، بسیار افزایش یافته و30 تا 35 برابر نرخ تاریخی برآورد شده است.به واقع، زندگی بیش از 250 میلیون نفر به‌طور مستقیم تحت تاثیر بیابانزایی قرار دارد و حدود یک میلیارد نفر در بیش از 100 کشور جهان در معرض خطر هستند.

یکی از کارشناسان حوزه بیابانزایی در این رابطه نظرات و دیدگاه‌های خاصی دارد. رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان بر این باور است که دغدغه جهانی ما با سه کنوانسیون جهانی تغییر اقلیم، مقابله با پدیده بیابانزایی و کنوانسیون تنوع زیستی مرتبط است؛ در این پدیده ابعاد مختلف بین رشته‌ای از بُعد مسائل اقتصادی، اجتماعی و بیوفیزیک دخالت دارد. نقش مردم، سواد و میزان جمعیت در هر یک از این مناطق را نباید نادیده گرفت.

غلامرضا زهتابیان بر همین اساس باید سه بعد را برای مقابله با این موضوع در نظر بگیریم؛ و نیز تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص که با مسائل روز این رشته آشنا باشند و بتوانند در راس کار قرار گیرند. 30 سال قبل درباره گستره‌های بروز بیابانزایی براوردی کردیم و متوجه شدیم به یکهزار نیروی متخصص آموزش دیده در سطح کارشناسی ارشد و دکتری نیاز داریم. بر همین اساس رشته‌هایی را ایجاد کردیم که به این نیاز پاسخ دهد و اکنون حدود 250 نفر در سطح کارشناسی ارشد در رشته‌های مدیریت بیابان، همزیستی با بیابان و ...تربیت شده‌اند ولی این آمار در مقطع دکتری به تعداد انگشتان دست است. دومین نکته مهم این است که در زمینه مقابله با بیابانزایی باید با علم روز و تحقیقات آن آشنا باشیم. موضوعات جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی، درصد جمعیت و نقش زنان در این موضوع مهم است. از نظر تحقیقات در سال‌های اخیر کارهای گسترده‌ای انجام و الگوی ایرانی برای مقابله با بیابانزایی طراحی و ارائه و طرح اطلس ملی بیابانزایی ایران نوشته شده است.

وی در ادامه یادآور شد: با وجود این همزمان با کارهای اجرایی و تربیت نیرو باید در زمینه پژوهش هم پیشرو باشیم و از تحقیقات روز دنیا عقب نمانیم؛ ضمن آنکه تقویت بعد پژوهش به ارتباطات بین‌المللی نیاز دارد. وی در پاسخ به این سوال که موقعیت ایران از این دو بعد چگونه است، گفت: در مورد پژوهش در سطح جهانی نوآوری‌هایی داشته‌ایم. بین کشورهای همسایه که قطعا موقعیت بهتری داریم ولی کشورهای اروپایی پیشروی هایی داشته‌اند. البته در این کشورها بیابان وجود ندارد و میدان کاری آنها کشورهای آفریقایی است که با اهداف مختلفی در این زمینه فعالیت می‌کنند.

به گزارش ایرنا، یکی از استادان دانشگاه هم در این رابطه می‌گوید: طبق گزارش سازمان ملل متحد یک میلیارد و 600 میلیون نفر جمعیت دنیا، سه چهارم اراضی به مساحتی معادل پنج میلیارد هکتار در 110 کشور جهان تحت تاثیر تخریب قرار می‌گیرند. 73 درصد مراتع جهان به مساحت سه میلیارد و 300 میلیون متر مکعب در معرض این پدیده هستند، همچنین بین 50 تا 70 هزار کیلومتر مربع اراضی حاصلخیز از چرخه تولید خارج می‌شوند و سالانه 50 میلیارد دلار خسارت مستقیم ناشی از این پدیده به اراضی کشاورزی است که البته غیر از پدیده‌های اقتصادی و اجتماعی و مهاجرت‌هاست.

حسن احمدی با بیان این که به طورکلی از بین 41 بلای طبیعی، 31 مورد در ایران روی می دهد و مهم ترین آنها به ترتیب عبارت از؛ تغییر اقلیم، کاهش آب های شیرین و بیابانزایی است، ادامه داد: طبق آمار وزارت نیرو، از 80 تا 85 درصد آب های زیرزمینی استفاده می کنیم. آمار سال 1375 نشان می دهد از 400 میلیارد مترمکعب بارش در سال، 135 میلیون متر مکعب را که منابع اب تجدیدپذیر بودند استفاده کردیم؛ در حالیکه متوسط بارندگی در آن سال 251 میلی متر بود و 87 میلیارد متر مربع روانآب داشتیم.

وی که از پیشکسوت‌های حوزه بیابانزایی است، در ادامه یادآور می‌شود که اما اکنون از 400 میلیارد متر مکعب، میزان روانآب ما 48 درصد کاهش پیدا کرده است. بیش از 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود ولی راندمان 30 درصدی دارد بدون اینکه روش های جدید آبیاری را در کشاورزی اجرا کنیم. مهم‌ترین پیامدهای بیابانزایی، شامل خشکسالی، سیل و فرسایش آبی و بادی خاک است و ما شاهد خشکسالی و سیل‌های متعددی در کشور هستیم.

وی در ادامه برشمردن مشکلات و مسائل مترتب بر گسترش بیابان‌ها در کشور، سدسازی‌های غیرکارشناسی را از عوامل گسترش بیابان در کشور برمی‌شمرد و با اشاره به عضویت 15 نهاد در کمیته ملی مقابله با بیابانزایی، می‌گوید: مدیریت این کمیته را وزارت جهاد کشاورزی برعهده دارد و وزارت نیرو نیز عضو آن است. با این وجود، می‌بینیم که وزارت نیرو در مواردی مسبب تخریب سرزمین است؛ مثلا سدسازی در هیچ‌جا به این عظمت وجود ندارد.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم و نویسنده کتاب «فرهنگ مرتع و آبخیزداری» با اشاره به بروز گردوغبار در بسیاری از استان‌های کشور گفت: ایران و ترکیه 15 سد روی رودهای دجله و فرات زده‌اند که همین باعث شده دو میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق قابل استفاده نباشد. به همین دلیل 80 تا 85 درصد از منابع گردوغبار از خارج از کشور و 15 درصد داخلی است. سدها مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند مثلا سد کرج باعث شده منطقه شهریار امروز با مشکلات زیادی روبرو شود یا دریاچه ارومیه که به دلیل سدهای فراوان به این وضع افتاده است.

محمدعلی طهماسبی بیرگانی درباره نظرات متفاوت در زمینه استفاده از مالچ نفتی برای مقابله با بیابانزایی گفت: سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری یک کار تحقیقاتی با پژوهشکده نفت با رویکرد تاثیر مالچ ها روی انسان، پوشش گیاهی و حیوانات انجام شد که نتیجه نشان داد خسارت ها زیر استانداردهای تعریف شده است. گ

رئیس گروه مطالعات دفتر امور بیابان‌ها در سازمان جنگل‌ها، اگر منظور، ایجاد کربن از مالچ است این سوال پیش می‌آید که آیا آسفالت‌های موجود در سراسر کشور کربن ایجاد نمی‌کنند؟ در حالی که پوشش گیاهی بعد از سه سال روی مالچ‌ها رشد می‌کند و بعد از پنج تا شش سال نیز اثر مالچ زیر پوشش گیاهی از بین می‌رود.  به گفته طهماسبی، اکنون بیش از 70 نوع مالچ بیولوژیکی در کشور ادعا شده که بیش از 40 نوع آن مورد آزمایش قرار گرفته است اما در کمتر از سه ماه اثر خود را از دست دادند و یا کاربری لازم را نداشتند.