معضلی به‌نام صادرات فله‌ای!

بامدادجنوب- جواد شكريان:

تنش‌های سیاسی پیش‌آمده برای قطر در هفته‌های اخیر، سبب شد تا این کشور به‌دنبال تامین برخی نیازهای اساسی خود همانند محصولات زراعی و باغی از دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران باشد و در همین راستا محصولاتی نظیرگوجه‌فرنگی، خیار، هندوانه، انواع سبزیجات و... از ایران به مقصد این کشور صادر شود.

سیاست‌های کلان اقتصادی کشور ما همانند دیگر کشورهای در حال توسعه، به‌دنبال رونق تولید و افزایش صادرات است و دراین راستا باید از تمامی فرصت‌ها به نحو احسن استفاده کند.با این حال، برای این‌که این رونق در تولید و صادرات ایجاد شود، لازم است که از صادرات محصولات خام به سمت صادرات کالاهایی با ارزش افزوده بیشتر حرکت کنیم که به لحاظ اقتصادی مقرون به‌صرفه باشد. در همین راستا، گاه مشاهده می‌کنیم که برخی کالاها در کشور با هزینه زیادی تولید شده و به قیمت پایین‌تری صادر می‌شوند؛ با این اوصاف صادرات برخی کالاهای داخلی یا باید متوقف شوند و یا در نحوه صادرات آنها تجدید نظر شود.

برای نمونه، در هفته‌های گذشته سازمان گمرک از صادرات و بارگیری محموله‌های چند 10 تنی و چند 100 تنی هندوانه به قطر خبر داده بود و حتی برای تسریع در روند این صادرات‌ها وتشویق صادرکنندگان، مجوزهای لازم در کمتر از یک ساعت زمان صادر می‌شد. همان‌گونه که در گزارش‌های پیشین بامداد جنوب در همین صفحه گفتیم، یکی از مهم‌ترین وظایف مسوولان در خصوص صادرات، فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای تسهیل صادرات است اما این تسهیل‌سازی باید همانند سایر کشورهای صادرکننده دارای چهارچوب و مقررات خاصی باشد. 

در سیاست‌های کلان اقتصادی صادرات با هدف کسب سود و رونق تولید داخلی صورت ‌گیرد و افزایش سهم‌‌خواهی از بازارهای هدف و منطقه نیز به لحاظ رونق اقتصادی و افزایش درآمدهای صادراتی است. بر این اساس کالای صادراتی باید علاوه بر دارا بودن قدرت رقابت‌پذیری و کیفیت بالا شاخص‌های دیگری را نیز داشته باشد که از آن دست می‌توان به صرفه اقتصادی صادرات آن اشاره کرد. برای مثال، در سال‌های اخیر، صادرات برخی محصولات مانند هندوانه که به صادرات آب مجازی معرف شده‌اند، درآمد بسیار کمی را در مقایسه با هزینه‌های گزاف آب نصیب کشاورزان ایرانی و بوشهری می‌کند. بر اساس آمارهای وزارت نیرو برای تولید هر کیلوگرم هندوانه 400 تا 500 لیتر آب مصرف می‌شود و هزینه تولید آب کشاورزی 150 تومان به ازای هر مترمکعب است. این در حالی است که هر کیلو هندوانه صادراتی به قطر در مبداء صادرات حدود 800 تومان محاسبه شده است.

بر همین اساس، این روزها در شرایطی وزن صادرات ایران به قطر به سمت صیفی‌جات و به‌خصوص هندوانه سنگینی می‌کند که ایران طی 14 سال اخیر به‌عنوان یک کشور دارای بحران آبی و در تنش شدید و خشکسالی‌های پی در پی شناخته می‌شود و صادرات این محصولات در حالی به دیگر کشورها انجام می‌گیرد که به‌علت بحران آبی، حتی کشت برخی محصولات مانند برنج در تعدادی از استان‌ها از سوی وزارت جهاد کشاورزی ممنوع اعلام می‌شود. نکته جالب‌تر این‌که در برخی روزهای بحران، وزارت نیرو تا پای برداشتن گزینه ممنوعیت واردات آب از کشورهایی نظیر ترکمنستان و تاجیکستان هم پیش رفته است. در مقابل صادرات محصولات پرآبی نظیر هندوانه به‌عنوان صادرات آب مجازی از سوی کارشناسان تلقی می‌شود که این صادرات صرف‌نظر از زیان‌های اقتصادی،هزینه‌های زیستی را با خود به‌همراه دارد.

البته نکته قابل تامل در این خصوص، این است که محصولات ایرانی به محض رسیدن به قطر با قیمتی چند 10 برابری فروخته می‌شوند. برای مثال، هر کیلوگرم گوجه ایرانی در قطر بین شش تا هشت هزار تومان، هندوانه 10 هزار تومان و هر کیلو خیار حدود پنج هزار تومان فروخته می‌شود، در حالی که همین محصولات در ایران با قیمت‌های بسیار نازل بارگیری می‌شوند.

بسته‌بندی، حلقه مفقوده کالاهای صادراتی

در این زمینه، می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین دلایل این اختلاف قیمت‌ها، ضعف تجار ایرانی در بسته‌بندی محصولاتصادراتی است. سالیان درازی است که محصولات کشاورزی و شیلاتی ایران که از باکیفیت‌ترین محصولات منطقه نیز هستند با نام‌های تجاری دیگر کشورها راهی بازارهای اروپایی می‌شوند. برای مثال، محصولات تولیدی استان بوشهر مانند سایر استان‌های جنوبی کشور نظیر میگو و خرما در بسته‌بندی‌های بزرگ، در حجم بالا و قیمت‌های نازل‌تر به کشورهای دارای فناوری فرستاده می‌شوند. در این کشورها، بسته‌بندی‌های بزرگ جای خود را به بسته‌بندی‌های کوچک و بسیار شکیل می‌دهند و با ارزش افزود بسیار بیشتری به فروش می‌رسند.

این امر سبب شده تا همواره محصولات ایرانی با وجود کیفیت بسیار زیاد، از اقبال خوبی در میان دیگر کشورها برخوردار نباشند و محصولات کشورهای دیگر به ما ترجیح داده شوند.

اگر سری به اسکله‌های بارگیری در مناطق مختلف بوشهر بزنید به‌سادگی مشاهده می‌کنید که چرا قیمت محصولات صادراتی ما بسیار پایین‌تر از حد معمول است و سودآوری کمتری را نصیب تاجران و البته کشاورزان می‌کند. بنابراین اگر بخواهیم اقتصاد ما به سمت افزایش صادرات و رونق داخلی حرکت کند، باید توجه بیشتری به صنعت بسته‌بندی داشته باشیم و به جای خام‌فروشی، تا جایی که می‌توانیم قبل از صادر کردن محصول، در داخل کشور برای محصولاتمان ارزش افزوده ایجاد کنیم. در همین راستا، سال‌هاست که جای خالی شرکت‌های بزرگ بسته‌بندی در کشور و در استان بوشهر خالی است؛ شرکتی که بتواند انواع محصولات را در بسته‌های متنوع و بسیار شکیل برای صادرات آماده کند. البته ساخت اینچنین شرکتی ممکن است با ریسک زیادی همراه باشد و شاید این مساله دلیل اصلی احداث نشدن این‌گونه شرکت‌هاست. هم‌اکنون که درهای کشور متمول قطر به روی کالاها و محصولات ایرانی باز شده، نیاز به صنایع بسته‌بندی در ایران بیش از پیش احساس می‌شود. با این حال، سرمایه‌داران از سرمایه‌گذاری در این بخش می‌ترسند، زیرا روابط قطر همواره به شکل فعلی باقی نخواهد ماند و کشورهای مقصد صادراتی ایران نیز به صادرات کالای ایرانی در حجم بالا عادت کرده‌اند، بنابراین حمایت دولت و تلاش مسوولان استانی برای جذب یک سرمایه‌گذار در بوشهر و دادن تسهیلات لازم به او می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.