مساله شناسی استان بوشهر؛ ریزگردها

حسین دلشب:

سازمان بهداشت جهانی در اخرین گزارش خود آلودگی هوا را مهمترین عامل محیطی مرگ در دنیا دانسته و اعلام کرده است از هر هشت مورد مرگ در دنیا یک مورد مربوط به الودگی هواست. پدیده گرد و غبار یکی از مشکلاتی است که در چند سال اخیر در اثر پدیده خشکسالی و دخالت های بشری و استفاده غیر منطقی از سرزمین و تخریب آن در حال گسترش می باشد. طوفان های گرد و غبار رویدادهای طبیعی هستند که به طور گسترده در سرتاسر جهان در مناطق خشک و نیمه خشک اتفاق می افتند. از آنجا که ایران با مساحتی حدود 1/65 میلیون کیلومتر مربع در جنوب غرب آسیا و در نوار خشک جهان واقع شده است فلات مرکزی آن به عنوان یکی از معروفترین مناطق خشک جهان با این مسئله مواجه است. بر اساس نقشه مناطق خشک جهان در اطلس جهانی بیابان زایی که توسط یونپ در سال 1997 به چاپ رسیده است، ایران به جز مناطق محدودی از شمال و غرب کشور که دارای اقلیمی مرطوب و نیمه رطوب می باشد بقیه سطح کشور در رده سرزمین های خشک قرار دارد.

 بر اساس آمار سال 1377 که توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور منتشر شده است بیش از 80% از وسعت کشور در قلمرو اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد . از مجموع 90 میلیون هکتار از اراضی مرتعی در کشور، 16 میلیون هکتار آن را مراتع بیابانی تشکیل می دهند که سخت در معرض فرسایش بادی قرار دارند و به عنوان کانون های بحرانی محسوب می شوند. با توجه به اینکه علاوه بر منشاء های خارجی و منشاء های داخلی که منطقه وسیعی از جمله استانهای همجوار را تحت تاثیر قرار میدهند، در اغلب استانهای کشور فرآیندهای محلی نیز موجب وقوع گرد و غبار با منشاء محلی شده که معمولا خساراتی را به همراه دارند.  بدین سبب علاوه بر مطالعات برون مرزی و منطقه¬ای که در ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در دست اجرا است، قرار است با استفاده از توان علمی و اطلاعات ذیقیمت محلی، پروژه¬ای تحت عنوان " مطالعه و شناسایی محدوده کانون¬های مولد گرد و غبار در استانها و ارائه راهکارهای مدیریتی و اجرائی کنترل آنها" در کلیه استانها تهیه و اجرا گردد.  

مناطق وسيعي از استان بوشهر كه در حدود 80 درصد از سطح استان را در بر مي‌گيرد تحت سلطه اقليم نامناسب خشك و گرم واقع شده است و تقريبا" تمام نقاط شهري و بندري استان در اين نوع اقليم اسقرار دارند. حداکثر دمای مطلق آن 5/52 درجه سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانه استان 7/25 درجه می‌باشد. میانگین بارش ۲۲۰ میلیمتر است. هوای آن ۷ ماه گرم و ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ ماه معتدل تا گرم می‌باشد. ضمناً چهارده باد محلی در این استان شناخته شده‌است. که در فصول مختلف سال وزیدن می کنند.

سرچشمه اصلي ريزگردی موجود در کشور ايران در چند سال اخیر،  بادهایی است که از  خرداد تا شهريور ماه هر سال فعال است، این بادها از شمال خاورميانه شكل گرفته و با گذر از كوههاي تركيه و شمال عراق، به سمت بيابانهاي عراق و سوريه سرازير مي‌شود و تا خليج‌فارس و رسيدن به آب‌هاي آزاد پيش مي‌رود. چند سالي است كه ناحيه جنوب غربي ايران خصوصاً استان های خوزستان، بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویر احمد، ایلام،کرمانشاه  با پديده گرد و غبار شديد بصورت عمده در فصل تابستان و پراکنده با غلظت کمتر در برخی از روزهای پاییز و زمستان و بهار روبرو  می باشند. اما طبیعی است که این پدیده در داخل کشور نیز دارای منشأ و کانون محلی است  که  بایستی هریک از استانها با شناسایی آنها و بسته به نوع منطقه راهکارهای مقابله با آن را اعمال نمایند. از جمله منابع و کانونهای محلی موجود در کشور، تالاب های بزرگ و حتی بین المللی مانند هورالعظیم بوده که مشترک بین ایران و عراق می باشد و در حال حاضر بدلیل بروز پدیده خشکسالی چند سال اخیر، این کانونها تشدید گردیده و متعاقب آن سایر دیگر تالاب های داخلی نظیر پریشان، ارژن، ارومیه و برخی دیگر نیز کاملا رو به خشکی رفته اند.

به ‌طور كلي 6 كانون بحراني فرسايش بادي در سطح استان بوشهر شناسايي شده است. از آنجائيكه كه كانون بحراني مركزي در سه شهرستان دشستان، بوشهر و تنگستان ، كانون بحراني جائينك – پهلوان‌كشي – بنه گز در شهرستان‌هاي بوشهر و تنگستان و كانون بحراني بردخون - خورموج در شهرستان‌هاي دشتي و دير قرار گرفته است، تعداد كانون‌هاي بحراني استان به 10 عدد افزايش مي‌يابد بنابراين در صورتي كه كانون بحراني را به صورت استاني مدنظر قرار دهيم تعداد آنها 6 و در صورتي كه به صورت شهرستاني مد نظر قرار دهيم تعداد كانون‌هاي بحراني استان بوشهر برابر 10 عدد خواهد بود. اين كانون بحراني شامل كانون بحراني سياه مكان – گزلوري در محدوده شهرستـان ديلم ، كانون بحراني جزيره – بندر ريگ – گناوه در محدوده شهرستان‌ گناوه ، كانون بحراني مركزي در شهرستان دشتستان (با کانون بحرانی جائینک - پهلوان¬کشی - بنه¬گز پیوستگی دارد) ، كانون‌هاي بحراني مركزي و جائينك – پهلوان‌كشي – بنه‌گز در محدوده شهرستان بوشهر(این دو کانون با یکدیگر پیوستگی دارند)، كانون‌هاي بحراني مركزي و جائينك – پهلوان كشي – بنه گز در محدوده شهرستان تنگستان(این دو کانون با یکدیگر پیوستگی دارد)، كانون بحراني بردخون - خورموج در محدوده شهرستان دشتي و كانون‌هاي بحراني بردخون - خورموج و آبدان در محدوده شهرستان دير مي باشد

نتايج حاصل از اين مطالعات و بررسي‌ها در سطح استان بوشهر بيانگر وجود 8 منطقه تحت تأثير فرسايش بادي در سطح استان است كه يك منطقه در شهرستان ديلم ، يك منطقه در شهرستان گناوه، يك منطقه در شهرستان دشستان ، دو منطقه در شهرستان بوشهر ،‌چهار منطقه در شهرستان تنگستان ، دو منطقه در شهرستان‌ دشتي و دو منطقه نيز در شهرستان دير مي‌باشد .

       لازم به ذكر است كه از اين مناطق هشت¬گانه تحت تأثير فرسايش بادي استان ، منطقه تحت تأثير فرسايش بادي مركزي در سه شهرستان بوشهر ، تنگستان و دشتستان ( با منطقه جائینک - پهلوان¬کشی - بنه-گز پیوستگی دارد) ، منطقه تحت تأثير فرسايش بادي جائينك ، پهلوان كشي ، بنه گز در دو شهرستان بوشهر و تنگستان (با منطقه تحت تأثیر مرکزی پیوستگی دارد) ، منطقه تحت تأثير فرسايش بادي بريكان در دو شهرستان دشتي و تنگستان و همچنين منطقه تحت تأثير فرسايش بادي بردخون - خورموج نيز در دو شهرستان دشتي و دير قرار گرفته است .