بامدادجنوب- الهام بهروزی:
صدف‌سازی از پیشههایی است که در سراسر استان بوشهر بهخصوص در بنادر این خطه از دیرباز رواج داشته و دارد. این هنر آمیزهای از خلاقیت و سلیقه است. اهالی جنوب با صدفهایی که خلیج زیبا و آبی فارس بر ساحل میآورد، وسایل زینتی و آویزهای بینظیری میسازند. یکی از بنادری که مردم آنجا به این هنر اشتغال دارند، بندر دیّر است. بندری که قدمت آن به بیش از دویست قبل بر میگردد. عبدالحسین بحرینینژاد در کتاب «دیّر، فرزند ناشناس خلیج فارس» در خصوص قدمت بزرگترین بندر صیادی جنوب میگوید: «چنانچه از آثار اقلیمشناسان ایرانی سدههای پنجم و ششم هجری برمیآید، دیّر عهد ساسانیان معمور و آباد بوده است بنا به شواهد، دیّر آباد زمان ساسانیان در دامنه تپهها و پیرامون تلی بهنام «تل سوزو» که اکنون بقایای آن پابرجاست، استقرار داشته است. دیّر کنونی که در کنار دریا بنا شده و وسعت یافته است. سابقهای دویست ساله دارد. موقعیت مناسب بندری و قرار گرفتن آن در جهت بادهای مناسب و موقعیت قشلاقی باعث جلب دریانوردان، دامداران و تجار به این بندر شد».
در این بندر کهن در کناری صیادی و ماهیگیری، صنایع دستی نظیر چوقهبافی (در کتاب «بندر دیّر، نگینی بر ساحل خلیج فارس» در خصوص این صنعت آمده است: صنعت چوقهبافی بهعلت وفور شتر در منطقه در روستاهای بردخون کهنه و سرمستان رواج داشته است، گرچه اکنون بهندرت برخی از افراد اقدام به تولید آن میکنند. چوقه در حال حاضر از قیمت بالایی برخوردار است و در کشورهای عربی مشتریان زیادی دارد که در صورت توجه به این صنعت میتوان افرادی را مشغول به کار کرد)، حصیربافی، تک، زنبیل، بادبزن، گفه، سته، گردنه، پرونگ، لوکه، اشکندیر، کلاه، ترازو، جار، بل، بخ، موتکو، گیله، سپک، کرکر (محصولاتی که از برگ و قسمتهای مختلف درخت نخل تولید میشدند اما امروز با کمرنگ شدن کاربرد بسیاری از این صنایع، بومیان این بندر دیگر به ساخت آنها مبادرت نمیورزند)، گرگوربافی، توربافی، صدف‌سازی و... رواج داشته است.
در بالا اشاره شد که صدف‌سازی یکی از پیشههایی است که اهالی دیّر از دیرباز به آن اشتغال داشته‌اند. در ساحل این بندر که یکی از زیباترین سواحل کشور بهشمار میرود، افزون بر زیبایی بصری خاص و منحصربهفرد خود، صدفهای زیبا و متنوعی یافت می‌شود که مهمترین صدفهای آن عبارتند از: «کنجیر»، «پیچی»، «قفل»، «کلیل»، «گرگو»، «میش»، «بره»، «ستاره»، «کلم»، «دمبال حیّو» و «اسب دری». این هنر صنعت شوربختانه در سالهای اخیر همچون همتایان خود حال و روز خوشی ندارد، چراکه هنرمندانی که به این پیشه اشتغال دارند، همواره با بیمهریها مواجه بودهاند و هیچگونه امنیت شغلی ندارند. اسماعیل ریشهری، هنرمند صدف‌سازی است که تقریبا نیمی از عمر خویش را صرف این هنر-صنعت کرده است و با توجه به مهارت و تبحری که در صدف‌سازی از خود به نمایش گذاشته است، شوربختانه از سوی هیچ دستگاهی حمایت مالی و معنوی نشده است. مردی که اکنون روزگار سختی را در 70 سالگی طی میکند.
او نخستین صدف‌ساز دیّری به شمار میرود که بهصورت تجربی به کمک صدف انواع وسایل زینتی را میسازد. این هنرمند با وجود اینکه بیش از 30 است به صدف‌سازی مشغول است و توانسته در این سالها این هنر را در منطقه زنده نگه دارد، شوربختانه بیمه هنرمندان و استادکاران صنایع دستی بهعلت کهولت سن شامل حال وی نشده است. این پیرمرد که سواد ندارد و تنها از طریق این پیشه امرار معاش میکند، تاکنون هیچگونه حمایتی را از سوی ارگانهای دولتی تجربه نکرده است. این در حالی است دیّر درست در جوار صنایع و پتروشمیهای کوچک و بزرگ قرار دارد و معمولا این بخشهای برای میهمانان خود هدایایی میخرند. نیک است در تهیه این هدایا به صنایع دستی خاص منطقه هم توجه شود، چراکه با این اقدام بسیاری از این صنایع از نابودی رهایی مییابند و هنرمندان این عرصه دلگرمتر از پیش به هنر خود ادامه میدهند. پیش از گفتوگو با اسماعیل ریشهری تعدادی از دستساختههای صدفی وی را دیدیم که شامل مجسمه، تابلو، زیورآلات، آویز و... میشد. این هنرمند در نهایت خلاقیت این آثار را ساخته بود و چشمانمان از دیدن این همه هنر، ذوق و سلیقه غرق لذتی غیرقابل وصف شد.
اسماعیل ریشهری در پاسخ به این پرسش که چگونه شد که صدف‌سازی را پیشه خود قرار دادید، به بامداد جنوب گفت: برای نخستین بار در راه بازگشت از جبهه وقتی به اهواز رسیدم، با دیدن گردنبندها و زیورهای زنانه و دستهکلیدهایی که از جنس صدف بود، با صدف‌سازی آشنا شدم و از این هنر خیلی خوشم آمد. وقتی به دیّر رسیدم این پیشه را انتخاب کردم و بدون اینکه زیر نظر کسی دوره ببینم، با توجه به ایدههایی که حاصل ذهن خودم بود، به ساخت زیورهای زنانه، تابلو، آویز و مجسمههای صدفی اقدام کردم. الان بیش از 30 سال است که به صدف‌سازی مشغول هستم.
این صدف‌ساز در ادامه درباره چگونگی تهیه صدفها که اصلیترین ابزار کار وی را تشکیل میدهد، بیان کرد: پیش از این صدفها را خودم از کنار ساحل جمع‌آوری میکردم اما الان که سنم بالا رفته است و توان پیادهروی طولانی مدت را ندارم، آنها را از دیگران میخرم، البته قیمت صدفها هم متفاوت است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا غیر صدف‌سازی شغل دیگری هم دارید، توضیح داد: خیر، تنها منبع درآمد و شغل من صدف‌سازی است و تنها فصل فروش من هم در عید نوروز است که امسال متاسفانه بهدلیل واقعه «سیش» درآمدی نداشتم و تنها پنج روزی که به کنگان رفتم، توانستم مقداری از دستساختههایم را به فروش برسانم.
وقتی از این این استادکار صدف‌سازی سوال کردم الان خواسته شما از مسوولان چیست، با اندوهی بی‌پایان گفت: خواسته؟!! خودشان وضعیت ما را میبینند!!! نمیدانم دیگر چه میخواهم... .
اسماعیلی که از سوی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کارت مهارت در صدف‌سازی را دریافت کرده است، باوجود پیگیریهای مکرر (از حدود 15 سال پیش) برای بیمه شدن، بهدلیل کهولت سن مشمول طرح بیمهای هنرمندان صنایع دستی نشده است و اینک شرایط سختی را به همراه خانواده خود تحمل میکند. وی که بیش از دو ماه است که پایش شکسته و خانهنشین شده است. با حالتی اندوهگین و پرحسرت در این باره میگوید: در این سالها نه تنها بیمه نشدم، بلکه تسهیلاتی هم از سوی دولت به من تعلق نگرفت، البته یک وام کمبهره از سوی کمیته امداد خمینی (ره) به من پیشنهاد شد اما از بیم اینکه گرفتن این وام برابر شود از خروج من از پوشش کمیته، عطایش را به لقایش بخشیدم. از من که گذشت اما دخترم را حمایت کنند، او هم بهصورت تجربی صدف‌سازی را درکنار خودم آموخته و هم دورههای آموزشی آن را در مراکز فنی و حرفهای (زیر نظر آقای دهقان) گذرانده است اما مسوولان به این خواسته من هم توجه نکردند... .
در این هنگام از دخترش که در کنار ما حضور داشت، خواستم در این خصوص به ما بیشتر توضیح بدهد. زهرا ریشهری در این باره به بامداد جنوب گفت: با وجود اینکه چند سال پیش از سوی امین بینشپژوه معاونت وقت صنایع دستی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر برای گرفتن کارت مهارت در رشته صدف‌سازی و مجوز برگزاری کلاسهای آموزشی این رشته به فنی و حرفهای شهرستان دیّر معرفی شدم اما آنها تا الان نه کارت مهارت به من دادهاند و نه مجوزی برای برگزاری کلاسهای آموزشی صدف‌سازی، این در حالی است که پس از آن به چند نفر دیگر این مجوز را دادهاند. آنها حتی به من کارت مهارت در صدف‌سازی هم نمیدهند که بیمه شامل حالم شود. تنها گفتند برو در سایت نامنویسی کن. من یکسال پیش در سایت فنی و حرفهای هم نامنویسی کردم اما دریغ از یک خبر یا یک اتفاق... . با وجود اینکه پدرم اولین فردی بود که در این شهرستان به صدف‌سازی مشغول بوده اما مسوولان هیچ حمایتی از ما نداشته و ندارند. وقتی این همه بی‌مهری را دیدم کار صدف‌سازی را رها کردهام و به هنر بافتنی روی آوردهام اما این کار درآمد قابل توجهی ندارد. مسوولان میتوانستند ما را حمایت کنند اما نکردند ما هیچ منبع درآمدی غیر صدف‌سازی نداریم با حقوق کمیته زندگی نمیچرخد و من غیر پدرم هیچ حامی مالی ندارم.
در پایان لازم به یادآوری است، صنایع دستی دریایی یکی از رشتههایی است که در ماده یک طرح حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی (که طرحی 14 مادهای است) در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ 22 خردادماه 96 به تصویب رسیده است و هنرمندان و استادکاران صنایع دستی و قالی‌بافان (شناسهدار) مشمول حمایت و بیمه (تامین اجتماعی) قرار گرفتهاند که البته پیش از این برای بیمه هنرمندان، 88 درصد به قالی‌بافان و تنها 12 درصد به هنرمندان صنایع دستی اختصاص داشته است که بهمن نامور مطلق، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری امیدوار است که بتوان به کمک طرح حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی توازنی در این زمینه برقرار کرد. حال در ماده یک این طرح، صنایع دستی که مشمول صنایع دستی ایران می‌شود، به این شرح بیان شده است: «صنایع دستی مشمول صنایع دستی ایران مجموعهای از صنایع هنری و سنتی است که با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی‌شناسی با بهره‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می‌شود و فرایند ساخت و تولید محصول بهصورت فردی یا گروهی، عمدتا با دست و با کمک ابزار مورد نیاز انجام میگیرد. رشته‌ای صنایع دستی از قبیل نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع دستی چرمی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع دستی فلزی، صنایع دستی چوبی و حصیری، صنایع دستی دریایی، صنایع دستی استخوان، رودوزیهای سنتی، آبگینه، صنایع دستی کاغذی، طراحی و نقاشی سنتی، سازهای سنتی، میناکاری و پیشه‌های وابسته به گروه‌های یاد شده هستند». در تبصره این ماده نیز آمده است: تشخیص مصادیق صنایع دستی و اشخاص موضوع این ماده که فاقد بیمه تامین اجتماعی هستند برای برخورداری از بیمه یادشده با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وزارت صنعت، معدن و تجارت است. بنابراین با توجه به این مصوبه، امید میرود مسوولان مربوط در زمینه بیمه هنرمندان صنایع سنتی و بومی توجه ویژهتری داشته باشند تا مانع از فراموشی و انزوای این هنرهای اصیل و فاخر شد.
لینک کوتاه:
گزارش خطا
پسندها: ۰
نظرات بینندگان