کریم جعفری: شهر تاریخی تدمر یا همان پالمیرا در مرکز سوریه بیش از یک سال پیش در حمله داعش اشغال شد. این شهر به دلیل ماهیت خود ارزش بسیار مهمی دارد. در طول یک ماه گذشته ارتش سوریه و نیروهای متحد عملیات گسترده‌ای را برای پاکسازی آن آغاز کرده‌اند که این یادداشت تلاش می‌کند تا به بررسی این عملیات مهم بپردازد. 

به باور بسیاری از عملیات پاکسازی تدمر خیلی دیر شروع شد و الان هم که شروع شده، خیلی کند پیش می‌رود. اما اینکه چرا پاکسازی تدمر دیر شروع شد، چند دلیل مهم دارد و اینکه چرا کند پیش می‌رود هم چند دلیل.

1) تدمر منطقه‌ای راهبردی هست که داعش برای تصرف آن دستکم هشت هزار نفر را بسیج کرد و پس از جذب گسترده سران عشایر منطقه و خرید آنها و همچنین گماردن سلول‌های خفته خود، گام به گام پیشروی کرد و پس از تصرف سخنه، راه به آن پیدا کرد. اشغال این شهر در اوج دوره یکه‌تازی داعش صورت گرفت و هدف بسیار مهمی پشت آن نهفته بود. 

2) در اولویت‌هایی که تعریف شده بود، باید نیروهای مدافع ارتش در نزدیکی تدمر می‌ماندند و مقابل پیشروی بیشتر داعش ایستادگی می‌کردند، اما داعش با تصرف القریتین و سپس المهین که با پیوستن گروهی از تروریست‌ها صورت گرفت نشان داد که انگیزه‌های بالایی برای رسیدن به مرزهای لبنان دارد. ورود به القریتین و سپس مهین که باعث تهدید بزرگراه حمص به دمشق شد، اولویت‌ها را باز هم تغییر داد و کمبود نیرو در این منطقه، باعث شد تا لاک دفاعی نیروهای دفاع ملی و ارتش صرفاً برای حفظ فرودگاه مهم تی فور و الناصریه و چاه‌های مهم نفتی خلاصه شود. 

3)نیروهای متحد قبل از شروع عملیات پاکسازی تدمر، اهداف مهم‌تری داشتند. تامین امنیت حلب و گسترش کمربند حمایتی از این شهر و رسیدن به شهرهای نبل و الزهراء که باعث رهاسازی هزاران نیروی رزمنده می‌شد، اولویت بالاتری به تدمر داشت. همچنین در لاذقیه هم اهداف مهمتری وجود داشت که علاوه بر بستن مرزها، باید ترکمن‌های مورد حمایت اردوغان و همچنین گروه‌های تروریستی که خطری برای لاذقیه محسوب می‌شدند، سرکوب شده و دسترسی به سهل الغاب و جسرالشغور آسان‌تر شود.

4) افسران بعثی و همچنین دوره دیده‌های داعش با وجود آنکه مناطق را تقسیم‌بندی کرده‌اند تا نیازی به نیروی رزمی از دیگر مناطق نداشته باشند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که داعش در مواقعی که ضرورت ایجاب کند، از نیروهایش در دیگر مناطق هم استفاده می‌کند. بررسی فیلم‌های عملیات در شرق حلب توسط نیروهای سهیل حسن عملاٌ نشان داد که داعش گروه بسیاری از نیروهای موسوم به جندالخلافه که آموزش‌های ویژه دیده‌اند را از استان حماه به شرق حلب گسیل کرد که جنازه‌های آن به دست نیروهای ارتش افتاد. 

5) بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در طول شش ماه گذشته و همچنین عملیات‌هایی که برای محک زدن توان داعش در تدمر و محیط پیرامونی آن صورت گرفت، مشخص شد که نیروهای عمل‌کننده با زمین مسلح رو‌به‌رو هستند، به این معنی که داعش برای متر به متر این منطقه برنامه داشته و الگوی ایوجیما و اوکیناوا را عملیاتی کرده است. بنابراین عملیات در این منطقه به صورت تک محوری قابل انجام نبود و باید از چند محور صورت می‌گرفت. نکته دیگر طبیعت ویژه تدمر است که به آن امکان ساخت دیوار چند لایه دفاعی را می‌دهد. مساله‌ای که ارتش سوریه از آن استفاده نکرد اما داعش از نهایت بهره را برد. 

6) عملیات تدمر نیازمند حضور وسیع نیروهای عمل‌کننده بود، دستکم دو تا سه برابر نیروهای باانگیزه داعش که کاملاً در زمین مسلح می‌جنگیدند. اگر امروز مشاهده می‌شود که نیروهای صقور‌الصحرا که در لاذقیه بوده‌اند به این منطقه آمده‌اند، بچه‌های حزب الله هم هستند و هم اینکه بچه‌های تیپ قهرمان فاطمیون، زینبیون و همچنین گروه‌های از نیروهای ویژه روسی، نیروهای سهیل حسن و دفاع ملی، بیانگر سختی و گستردگی کار در این منطقه است.

7) پاکسازی تدمر و القریتین به تنهایی امکانپذیر نیست، باید به ما بعد این دو شهر فکر کرد. در صورت پاکسازی تدمر و نرفتن به سمت السخنه و پس از آن دیرالزور، عملاً داعش دوباره فرصت عمیلیات ایذایی و اذیت کردن نیروها را پیدا خواهد کرد. توجه باید داشت کسانی که در تدمر در حال جنگ برای داعش هستند، علاوه بر اهالی استان‌های حمص، دمشق، دیرالزور و حماه، بخش عمده‌ای از آنها از ساکنان شهرک‌های مهین و السخنه و روستاهای اطراف هستند که هیچ چیزی برای از دست دادن ندارند و اگر پایگاه اصلی آنها تصرف و پاکسازی نشود، ایجاد زحمت دوباره خواهند کرد.

8) اگر به مسیر عملیاتی پیشین ارتش سوریه در محور الخناصر به سمت اثریا و سپس شهر طبقه نگاه کنید که هنوز هم نیروهای کافی در اون محور قرار دارند، پاکسازی تدمر باعث خواهد شد که بخش عمده نیروهای داعش و متصرفات آن در استان حماه در نزدیکی شهر السلمیه، از دسترس خارج شده و به شکلی شبه محاصره شود. به همین دلیل داعش همه توان خودش را در این منطقه به کار گرفته است. اگر این روزها داعش در دیرالزور عقب نشینی می‌کند، دلیل عمده‌ای دارد، چند جبهه‌ای شدن نبردها و گسترش میدان‌های درگیری باعث شده تا دچار نوعی کمبود نیرو شود.

9) در حمله چند روز اخیر، داعش در دیرالزور تلفات شدیدی داد که دلیل عمده آن استفاده داعش از نیروهای کم تجربه بود. این هم علتی دارد و آن اعزام با تجربه‌ها به محور تدمر است تا دیوار دفاعی آنها در این محور از هم نپاشد. هفته گذشته البغدادی سرکرده داعش نفیر عام در منطقه دیرالزور داد که البته گفته می‌شد هدف آن جلوگیری از پیشروی نیروهای مورد حمایت آمریکا از محور الشدادی به سمت دیرالزور است، اما بیانگر همان مساله برشمرده شده است. داعش دچار کمبود نیرو شده است. 

10) ارتش سوریه و نیروهای متحد آن انگیزه لازم برای بازپس‌گیری تدمر را دارند، باید داعش را از مراکز جمعیتی و نقاط راهبردی خود دور کرد و خیلی سریع‌تر به دیرالزور و شاید هم رقه رسید. مسیر سخت است، اما چاره‌ای نیست. در روزهای آینده شاهد گسترش حملات نیروهای محاصره شده ارتش در دیرالزور خواهیم بود. نیروهای کمکی خوبی از حماه، طرطوس و قامشلی به دیرالزور اعزام شده‌اند و رسیدن به میدان نفتی التیم، یکی از نتایج این اعزام‌ها است.

11) در مورد کندی عملیات هم می‌توان دلایل آن را در خلال مطالب بالا پیدا کرد. اما یکی از مهمترین عوامل تاخیر علاوه بر مقاومت وحشتناک داعش، احتیاط لازم نیروهای عمل‌کننده برای کاهش تلفات خودی است. داعش، هر چه دارد را به تدمر آورده و به سادگی هم حاضر به عقب‌نشینی نیست، با این وجود، صورت دومی هم مساله دارد و آن گرفتن بیشترین تلفات از داعش در این منطقه است.

12) داعش برای حفظ تدمر بهترین نیروهایش در جبهه مرکزی و شرقی سوریه را گسیل کرده است، می‌داند که اگر شکست بخورد دیگر توانی برای بقا ندارد. داعش شاید در تصرف تدمر سعی داشت به اهداف راهبردی خود برسد، اما برای حفظ آن هزینه‌های بسیاری را متحمل شده است. نیروی بشری داعش تمام‌شدنی است. برخی از بهترین نیروها و فرماندهان داعش در نبردهای خناصر، شرق حلب و همچنین محورهای تدمر و القریتین به هلاکت رسیده‌اند و همانگونه که در بالا گفته شد، داعش دچار نوعی کمبود نیرو است که در هفته‌های آینده بیشتر خود را نشان می‌دهد. 

13) پاکسازی این دو شهر باید به آرامی پیش برود. تدمر یا همان پالمیرا شهر ناشناخته‌ای برای جهانیان نیست. تصرف یک شهر تاریخی از دست وحوش وهابیِ مورد حمایت ترکیه بسیار مهم ارزیابی می‌شود که باید از آن بهره‌برداری لازم تبلیغاتی را کرد. 

14) توپولوژی محیط پیرامونی تدمر هم به‌نوبه خود امکان دفاع چند لایه و سخت را به آن می‌دهد. ارتش سوریه و نیروهای دفاع ملی این کشور پیش از این برای رسیدن به تدمر از محور جبل الدوه عملیات می‌کردند که تلفات وحشتناکی می‌دادند. حرکت در هر منطقه، مستلزم تامین همزمان چند جناح مهم است. تصرف ارتفاع مهم 900 و سپس 700 در جبهه جنوبی به سمت مثلث تدمر برای رسیدن به نمکزار پشت شهر و همچنین کنترل آتش بر همه محورهای مواصلاتی داعش، برای جلوگیری از تلفات و بالابردن ضریب موفقیت بسیار مهم ارزیابی می‌شود. 

15) تدمر ظرف چند روز آینده پاکسازی می‌شود. حفظ ماهیت و هویت این شهر تاریخی اولویت اصلی نیروهای عمل‌کننده است و این شاید یکی از دلایل مهم تاخیر باشد. قرار بر ورود به شهر نیست. محورهای حمله نشان‌دهنده آن است که باید شهر محاصره شود و تروریست‌های داعشی از شهر فرار کنند.